جدول ۳-۳: ضرایب پایایی آلفای کرونباخ پرسشنامه جهت گیری هدف ۳۵
جدول ۳-۴: ضرایب همبستگی نمره هر جهت گیری با سوالات مربوط به آن
جهت گیری ۳۶
جدول ۳-۵: ضرایب همبستگی نمره هر سوال با نمره کل پرسشنامه خودکارآمدی ۳۷
جدول ۴-۱: میانگین و انحراف معیار، حداقل و حداکثر نمره متغیرهای پژوهش ۴۰
جدول ۴-۲: ماتریس همبستگی متغیرهای مورد مطالعه ۴۱
جدول ۴-۳: رگرسیون خلاقیت روی جهت گیری های هدف و خودکارآمدی ۴۲
جدول ۴-۴: رگرسیون ابعاد خلاقیت روی جهت گیری های هدف وخودکارآمدی ۴۳
جدول ۴-۵: تفاوت های جنسیتی در جهت گیری هدف، خلاقیت و خودکارآمدی ۴۵
فصل اول
مقدمه
یکی از ویژگی های برجسته انسان قدرت تفکر اوست و عالی ترین مظهر تفکر، تفکر خلاق است (خورشیدی، آزادبخت و دیلمقانی، ۱۳۸۵). خلاقیت^[۱] به عنوان یک نیاز عالیه بشری در تمام ابعاد زندگی او مطرح است و عبارت است از تحولات دامنه دار و جهشی در فکر و اندیشه انسان به طوری که حائز یک توانایی در ترکیب عوامل قبلی به طرق جدید باشد (آقا فیشانی، ۱۳۷۷). گیلفورد خلاقیت را با تفکر واگرا (دست یافتن به رهیافتهای جدید برای حل مسایل) مترادف می دانست (خسروانی و گیلانی، ۱۳۸۶).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

برای هماهنگ شدن و سازگاری با تغییر و تحولات سریعی که در جامعه رخ می دهد، لازم است از رویکردهای جدید و خلاقانه برخوردار بود. بنابر این مطالعه خلاقیت و عوامل موثر بر آن اجتناب ناپذیر است. از جمله عواملی که بر خلاقیت تأثیرگذار است، جهت گیری هدف^[۲] می باشد. جهت گیری هدف بیانگر الگوی منسجمی از باورها، اسنادها و هیجانات فرد است که مقاصد رفتاری وی را تعیین، و سبب می گردد تا نسبت به برخی موقعیت ها گرایش بیشتری داشته و در آن موقعیت ها به گونه ای خاص عمل نماید(به نقل از جوکار، ۱۳۸۵).
بطور کلی دو نوع جهت گیری هدف پیشرفت تحت عنوان هدف های عملکردی^[۳] و هدف های تسلطی^[۴] وجود دارد (حسینی، ۱۳۸۸). در هدفهای عملکردی، فرد با معیار برتری مواجه می شود و می خواهد شایستگی خود را نشان دهد یا ثابت کند. هدفهای عملکردی عموماً شایستگی فرد را بر اساس ارزیابی هنجاری پرورش می دهند و این هدف ها توجه فرد را روی نشان دادن توانایی در مقایسه با دیگران متمرکز می کنند. رسیدن به هدف عملکردی به معنی بهتر عمل کردن از دیگران است. در مورد هدف های تسلطی، فرد می خواهد شایستگی خود را پرورش یا بهبود بخشد (ایمز و آرچر، ۱۹۸۸؛ دوک،۱۹۸۶،۱۹۹۰؛ نیکولز،۱۹۸۴؛ اسپنس و هلمریچ، ۱۹۸۳ به نقل از سید محمدی، ۱۳۸۹). هدف های تسلطی عموماً ارزیابی مبتنی بر خود را از شایستگی فرد پرورش می دهند و این هدف ها توجه فرد را روی پرورش دادن شایستگی و تسلط یافتن بر تکلیف متمرکز می کنند. رسیدن به هدف تسلط به معنی پیشرفت کردن است (دوک، ۱۹۹۹؛ دوک و لگت، ۱۹۸۸؛ هاراکیوویچ و الیوت، ۱۹۹۳؛ اسپنس و هلمریچ، ۱۹۸۳ به نقل ازسید محمدی، ۱۳۸۹).
از دیگر عوامل مرتبط با خلاقیت می توان از باورهای خودکارآمدی^[۵] نام برد. بندورا برای اولین بار مفهوم خودکارآمدی را مطرح ساخت ( لین^[۶]،۲۰۰۶ ). این سازه تحقیقات زیادی را در زمینه های مختلف پزشکی، ورزشی، بررسی های رسانه ای، تجارت، تغییرات اجتماعی- سیاسی، روان پزشکی و آموزش برانگیخته است. در روان شناسی این تحقیقات بر مسائل بالینی از قبیل هراسها، افسردگی، مهارتهای اجتماعی، جرات مندی، رشد اخلاقی و پیشرفت تحصیلی متمرکز شده است. در کل محققان نشان داده اند که باورهای خودکارآمدی و تغییرات و پیامدهای رفتاری، همبستگی بالایی با همدیگر دارند و خودکار آمدی پیش بینی کننده بسیار مهمی برای رفتار است (زمانی، ۱۳۸۵).
۱-۲- بیان مسئله
در طول تاریخ حیات انسان، تمایل ذاتی او به تغییر و ابداع از یک سو و رویارویی با تنگناها و نیازهای روز افزون زندگی از سوی دیگر به تدریج او را با نیروی خلاق درونش آشنا و مانوس گردانید. نیرویی پویا و مولد که زندگی وی را به سرعت به سوی توسعه و تکامل به حرکت در آورد و سر منشا شاهکارها، ابداعات و اختراعات او شد.
بروز خلاقیت در افراد وابسته به عوامل مختلف اجتماعی، شناختی، شخصیتی و انگیزشی است. از مجموعه این عوامل، عوامل انگیزشی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به اعتقاد آمابیل^[۷] (۱۹۸۳) توجه زیاد به مولفه شناختی خلاقیت موجب شده است ابعاد غیر شناختی به خصوص انگیزش مورد توجه قرار نگیرد. جهت گیری هدف یکی از جدیدترین رویکردهایی است که در حیطه ی روانشناسی انگیزش مطرح شده است.
جهت گیری هدف بیانگر الگوی منسجمی از باورهای فرد است که سبب می شود تا فرد به روش های مختلف به موقعیت ها گرایش پیدا کند و در آن زمینه به فعالیت بپردازد و در نهایت پاسخی را ارائه دهد (ایمز^[۸]،۱۹۹۲). نتایج پژوهش ها حاکی از آن است که جهت گیری هدف، واکنش انسان ها را درموقعیت های مختلف پیشرفتی تحت تأثیر قرارمی دهد. جهت گیری های هدف درونی فرایند های شناختی پیچیده تری را ایجاد می کنند. در مقابل جهت گیری های هدف بیرونی بیشتر با پردازش سطحی اطلاعات مرتبط می باشند (والترز^[۹] ،۱۹۹۶).
بندورا^[۱۰] (۱۹۹۳) نیز در نظریه ی خودکارآمدی خویش بیان می دارد باورهای خودکارآمدی بر عملکرد افراد در شرایط مختلف اثر می گذارد. خودکارآمدی به واسطه ی انگیزه ی درونی که ایجاد می کند موجب می شود فرد به طور خودانگیخته در محیط تلاش کند و به سطوح بالای پیشرفت نائل آید. با توجه به توضیحات فوق، به نظر می رسد جهت گیری هدف به همراه خودکارآمدی می توانند بر خلاقیت دانش آموزان اثرگذار باشند بنابراین این پژوهش هم به لحاظ کاربردی و هم به لحاظ نظری در خور اهمیت می باشد از جنبه کاربردی این پژوهش به بررسی رابطه جهت گیری هدف پیشرفت، خودکارآمدی وخلاقیت می پردازد.
۱-۳- اهمیت و ضرورت موضوع
تورنس^[۱۱] (۱۹۷۴) معتقد است که انسان برای بقا نیازمند است که قدرت خلاق کودکان و نوجوانان را توسعه و مورد استفاده قرار دهد. در جامعه رو به رشد ما علیرغم داشتن نیروهای مستعد، پرورش توانایی های خلاق کمتر مورد توجه قرار می گیرد. علت اصلی این امر نامشخص بودن جایگاه خلاقیت و فقدان بستر رشد آن است (خورشیدی و همکاران، ۱۳۸۵). در حقیقت امروزه جامعه ما بیش از هر زمان دیگر به افراد هوشمند و خلاق نیاز دارد. زیرا دنیایی که ما در آن زندگی می کنیم به وسیله جست و خیزهای تفکر خلاق افرادی چون ابن سینا، داروین، گالیله و انیشتین از اساس تغییر یافته است. این تغییرات سریع و روز افزون همه عرصه ها را در برگرفته است. بنابراین لازم است افراد جامعه را به صورتی پرورش داد که بیاموزند چگونه با ایجاد تغییرات زندگی کنند و مهم تر از آن یاد بگیرند که چگونه محیط را تغییر دهند (ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۷). تفکر خلاق این امکان را برای افراد فراهم می آورد که با نوآوری های خود هم در خود و هم در محیط تغییر ایجاد کرده و از این طریق نقش فعال و سازنده ای در زندگی خود ایفا نمایند. بر این اساس لازم است برای فراهم آوردن شرایط مناسب برای رشد و شکوفایی خلاقیت عوامل موثر بر آن مورد مطالعه و شناسایی قرار گیرند. عواملی که در این پژوهش مورد مطالعه قرارمی گیرد جهت گیری هدف پیشرفت و خودکارآمدی است. این دو متغیر به عنوان عوامل انگیزشی عملکرد فراگیران را در حوزه های مختلف شناختی، عاطفی و اجتماعی تحت تأثیر قرار می دهند. عملکرد خلاقانه نیز از این امر مستثنی نیست. به اعتقاد آمابیل (۱۹۸۳) برای پرورش خلاقیت باید به عوامل انگیزشی توجه ویژه ای داشت. چرا که افراد تا از انگیزه لازم برخوردار نباشند، نمی توانند تعهد، تلاش و پشتکاری که لازمه ایجاد دستاوردهای خلاقانه است را بکارگیرند.
از جنبه نظری نیز تا کنون پژوهشی به بررسی ارتباط همزمان جهت گیری هدف، خودکارآمدی و خلاقیت نپرداخته است بنابراین نتایج این پژوهش می تواند به گسترش دانش در خصوص عوامل موثر بر خلاقیت کمک شایانی نماید.
۱-۴- اهداف تحقیق
هدف اصلی پژوهش حاضر عبارت است از:
بررسی نقش پیش بینی کنندگی جهت گیری های هدف و خودکارآمدی در خلاقیت دانش آموزان دوره راهنمایی
اهداف فرعی پژوهش عبارتند از:
۱- مقایسه خلاقیت دانش آموزان دختر و پسر
۲- مقایسه جهت گیری های هدف دانش آموزان دختر و پسر
۳- مقایسه خودکارآمدی دانش آموزان دختر و پسر
۱-۵- سوالات تحقیق
۱- آیا رابطه معنی داری بین جهت گیری های هدف (اهداف تسلطی- گرایشی^[۱۲]، تسلطی- اجتنابی^[۱۳]، عملکردی- گرایشی^[۱۴] و عملکردی - اجتنابی^[۱۵])، خودکارآمدی و خلاقیت وجود دارد؟
۲- آیا جهت گیری های هدف (تسلطی- گرایشی، تسلطی- اجتنابی، عملکردی- گرایشی و عملکردی- اجتنابی) می توانند به طور معنی داری خلاقیت دانش آموزان را پیش بینی کنند؟
۳- آیا خودکار آمدی می تواند به طور معنی داری خلاقیت دانش آموزان را پیش بینی کند؟
۴- آیا جهت گیری های هدف (تسلطی- گرایشی، تسلطی- اجتنابی، عملکردی- گرایشی و عملکردی- اجتنابی) می توانند به طور معنی داری ابعاد خلاقیت (سیالی، ابتکار، بسط و انعطاف پذیری) را در دانش آموزان پیش بینی کنند؟
۵- آیا خودکار آمدی می تواند به طور معنی داری ابعاد خلاقیت (سیالی، ابتکار، بسط و انعطاف پذیری) را در دانش آموزان پیش بینی کند؟
۶- آیا در جهت گیری های هدف دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معنی داری وجود دارد؟
۷- آیا به لحاظ خلاقیت و ابعاد آن در دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معنی داری وجود دارد؟
۸- آیا در خودکار آمدی دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معنی داری وجود دارد؟
۱-۶- تعریف مفهومی متغیرها
۱-۶-۱- خلاقیت
ارائه تعریف جامع، مانع و دقیق از خلاقیت که شامل همه ابعاد و کنش های آن باشد امری بسیار مشکل است. به نظر برخی روان شناسان خلاقیت ترکیبی است از قدرت ابتکار، انعطاف پذیری و حساسیت در برابر نظریاتی که یادگیرنده را قادر می سازد به نتایج متفاوت و مولد بیندیشد که حاصل آن رضایت شخص و احتمالاً خشنودی دیگران خواهد بود (استرنبرگ^[۱۶]، a2001).
۱-۶-۲- جهت گیری هدف
مبنای تفاوت های فردی در موقعیت های تحصیلی است و بر اساس آن ها می توان میزان موفقیت فرد را در این گونه موقعیت ها، پیش بینی نمود (به نقل از خادمی و نوشادی، ۱۳۸۵). در آخرین تقسیم بندی که توسط الیوت^[۱۷] (۱۹۹۷) صورت گرفت مدل چهارگانه اهداف پیشرفت به وجود آمد. در این مدل اهداف پیشرفت عبارتند از: تسلطی- گرایشی، تسلطی- اجتنابی، عملکردی- گرایشی و عملکردی- اجتنابی.
در اهداف تسلطی- گرایشی محورهدف توسعه و بهبود شایستگی ها از طریق افزایش سطح فهم و ادراک موضوع می باشد. این افراد به درگیری با تکالیف چالش انگیز و درک کامل آن علاقمند هستند و شکست را مقدمه درک بیشتر در راستای توسعه شایستگی ها می دانند (کاپلان و ماهر^[۱۸]، ۲۰۰۷).
در اهداف تسلطی- اجتنابی، شایستگی به صورت تسلط کامل به تکالیف تعریف می شود (الیوت و مک گریگور^[۱۹]،۲۰۰۱) و تمام تلاش افراد به دوری گزیدن از خطا و اشتباه معطوف است. ترس از نفهمیدن مطالب، شکست در یادگیری و فراموشی از ویژگی های این نوع جهت گیری است (الیوت، ۱۹۹۹، پنتریچ، ۲۰۰۰).
جهت گیری هدف عملکردی- گرایشی بر تأیید عملکرد و کسب قضاوت مطلوب دیگران درباره عملکردهای شخصی تأکید دارد. محوریت این جهت گیری برکسب قضاوت مثبت دیگران و توجه به مقایسه های اجتماعی قرار دارد (الیوت و مک گریگور، ۲۰۰۱).
در جهت گیری عملکردی- اجتنابی، شایستگی به معنای اجتناب از شکست است و هسته اصلی توجه به مقایسه اجتماعی با تأکید بر گریز از حقارت و نگریسته شدن به عنوان فردی کند آموز می باشد (پنتریچ و شانک^[۲۰] ،۲۰۰۲).
۱-۶-۳- خودکارآمدی
عبارت است از اطمینان فرد به این که می تواند یک فعالیت خاص را با موفقیت انجام دهد (گایودیانو و هربرت^[۲۱]، ۲۰۰۳).
۱-۷- تعریف عملیاتی متغیرها
۱-۷-۱- خلاقیت
عبارت از نمره ای است که فرد از پرسشنامه خلاقیت عابدی (۱۳۷۲) به دست می آورد.
۱-۷-۲- جهت گیری هدف
عبارت است از نمره ای که فرد در پرسشنامه اهداف پیشرفت (الیوت و مک گریگور، ۲۰۰۱ به نقل از سپهری، ۱۳۸۶) به دست می آورد. این پرسشنامه شامل چهارنوع جهت گیری به نام های تسلطی- گرایشی، تسلطی- اجتنابی، عملکردی- گرایشی و عملکردی- اجتنابی می باشد.
۱-۷-۳- خودکارآمدی
نمره ای است که آزمودنی از مقیاس خود کارآمدی عمومی (جروسالم و شوارزر، ۱۹۹۲ به نقل از فولاد چنگ، ۱۳۸۲) به دست می آورد.