۲- حجم انتشار اوراق مشارکت

علی رغم آشنایی مردم به اوراق مشارکت در بازار سرمایه کشور، حجم انتشار اوراق مشارکت در مقایسه با حجم نقدینگی، بودجه عمرانی، تولید ناخالص داخلی در سطح بسیار نازلی قرار دارد و انتشار آن ها اکثراً منحصر به اوراق مشارکت طرح های انتفاعی عمرانی دولت گردیده است که همگی نشان از عدم توسعه بازار سرمایه ایران در این زمینه دارد.

در فرایند توسعه، رابطه توسعه مالی و توسعه اقتصادی یک رابطه متقابل می‌باشد اما نتایج کار بررسی های انجام شده حاکی از تقدم توسعه مالی بر رشد و توسعه اقتصادی می‌باشد. بدین لحاظ باید با توسعه بازار مالی و استفاده از ابزارهای نوین و در شرایط حاضر با استفاده هر چه بیشتر از اوراق مشارکت زمینه رشد بیشتر اقتصادی را فراهم آورد.

گرچه کوشش های زیادی در زمینه توسعه بازار مالی صورت گرفته است ولی از آنجا که یک عزم ملی پشتوانه این کوشش ها نمی باشد، نتایج به بار آمده نیز بسیار اندک است. با این حال با توجه به استقبال عامه مردم از اوراق مشارکتی که تاکنون از جانب دولت، بخش خصوصی و شرکت های دولتی و مؤسسات عمومی انتشار یافته، ناشران جدید بخش خصوصی و عمومی نباید نگران عدم استقبال مردم از اوراق مشارکت باشند. به اطمینان می توان گفت که بازار مالی ایران آمادگی پذیرش اوراق مشارکت در سطحی به مراتب وسیع تر از آنچه تاکنون منتشر گردیده است را دارد.

اما از سوی دیگر، سقف انفرادی اوراق یا حجم اوراقی که هر ناشر منتشر می کند با محدودیت هایی مواجه است که رعایت این محدودیت ها به سلامت بازار و کارایی آن کمک خواهد کرد. این محدودیت ها عبارت هستند از:

* هزینه تجهیز منابع از طریق اوراق مشارکت

میزان هزینه تجهیز منابع از طریق اوراق مشارکت، در مقایسه با هزینه تجهیز منبع از طریق سیستم بانکی، نسبتاً بالا است و مدیریت منابع قوی را می طلبد. لذا ناشران (سرمایه گذاران) برای استفاده از آن، احتیاط فراوان به خرج خواهند داد تا حداکثر استفاده را از حداقل منابع جمع‌ آوری شده به عمل آورند.

* عدم همزمانی تجهیز منابع و مصارف منابع و ممنوعیت مصرف وجوه در غیر از موضوع طرح اوراق مشارکت

ناشران اوراق با توجه به جداول زمانی منابع و مصارف خود، اوراق را در چند مرحله منتشر می نمایند تا خواب سرمایه جمع‌ آوری شده به حداقل ممکن کاهش یابد و بدین ترتیب در هر زمان حداقل اوراق منتشر گردد.

* کاهش نرخ تورم و کاهش نرخ بهره در بازار غیر رسمی

با کاهش نرخ تورم و نیز کاهش نرخ بهره در بازار غیر رسمی، بازدهی اوراق افزایش می‌یابد و ناشران اوراق در چنین شرایطی مایلند که سهم خود را در تامین منابع مالی در طرح افزایش داده و حداکثر اوراق را منتشر نمایند (زال پور،۱۳۸۶).

۳- زمینه انتشار

در این قسمت قبل از هر موضوع دیگری باید به انواع ریسک موجود در رابطه با خرید اوراق مشارکت اشاره داشت. مهمترین این ریسک ها عبارتند از:

ریسک های عمومی

• • ریسک سیستماتیک

• • ریسک تنزیل سرمایه

• • ریسک تجاری

• ریسک سرمایه گذاری مجدد

ریسک های خاص یا ویژه

• • ریسک عدم شفافیت

• • ریسک اشتباهات مدیریتی

• • ریسک ورشکستگی مالی

• • ریسک نقدینگی

• • ریسک تورم و یا کاهش قدرت خرید

• • ریسک بازار

• • ریسک اخلاقی

• ریسک عدم بازپرداخت اصل و سود

علاوه بر این ها، ریسک های دیگری نیز وجود دارند که در اقتصاد ایران به طور کلی خودنمایی می‌کنند. این ریسک ها عبارتند از:

• • ریسک سیاسی

• • ریسک سیاستگزاری اقتصادی

• • ریسک ساختار اقتصادی

• ریسک نقدینگی

خریداران اوراق مشارکت به هنگام تصمیم گیری برای خرید اوراق ریسک های فوق الاشاره بیاندیشند و به آن جواب دهند.

۱٫ چه میزان ریسک را پذیرا هستند؟ مثلاً آیا ریسک های بازار (ریسک های سیستماتیک) را پذیرا هستند؟

۲٫ آیا ریسک های مربوط به اوراق (ریسک های غیر سیستماتیک) را می‌توانند تحمل کنند؟

۳٫ آیا به دنبال سود مداوم در مقاطع معین هستند؟ یا به دنبال افزایش قیمت اوراق در بلندمدت؟

پس از پاسخ به سوالات فوق است که خریدار تصمیم به خرید یا عدم خرید اوراق مشارکت می‌گیرد. اما در هر حالت، هر ورقه مشارکت در بردارنده میزانی از ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک می‌باشد که خریدار خواه ریسک پذیر باشد یا نباشد، باید عواقب آن را بپذیرد. بدیهی است وجود یا عدم وجود ثبات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نیز از موضوعات مهم در جامعه است. در صورتی که ریسک های مذبور را هم در نظر بگیریم در آن صورت ریسک های مربوطه به میزان زیادی افزایش می‌یابند و برعکس هرچه میزان ثبات اقتصادی- سیاسی و اجتماعی افزایش یابد، میزان ریسک های همراه هر ورقه مشارکت کاهش یافته و زمینه انتشار اوراق بیشتر فراهم خواهد آمد.

همچنین عواملی نظیر حسن شهرت ناشر اوراق و اعتبار آن نزد عامه زمینه مثبت انتشار اوراق را فراهم خواهد آورد و از میزان ریسک غیر سیستماتیک اوراق می کاهد.

موضوع اوراق نیز از عوامل مؤثر در زمینه انتشار اوراق می‌باشد. اگر موضوع اوراق متنوع و در زمینه تمامی بخش های اقتصادی باشد و با ارزش های خریداران اوراق هم انطباق داشته باشد، طبعاً زمینه انتشار اوراق مساعدتر خواهد بود(آرمان،۱۳۸۴).

۴- دوره پرداخت سود علی الحساب

چهارمین عاملی که سبب تنوع در اوراق مشارکت می شود، دوره پرداخت سود علی الحساب می‌باشد. پرداخت سود علی الحساب در مقاطع کوتاه مدت موجب جلب خریدارانی می‌گردد که گرچه دارای سرمایه اندکی می‌باشند ولی مایلند به طور مستمر سود را در مقاطع معین دریافت دارند تا زندگی روزمره خود را با آن بگذرانند و بر عکس پرداخت سودهای علی الحساب در مقاطع طویل المدت موجب جلب خریدارانی می‌گردد که دارای قدرت سرمایه گذاری زیاد می‌باشند. از این رو ناشران باید قبل از انتشار اوراق، بازار هدف خود را مشخص نمایند و ‌بر اساس آن فروش اوراق را پیشنهاد نمایند.

در اوایل انتشار اوراق مشارکت در ایران که نرخ تورم بسیار بالا بود، اکثر خریداران اوراق را صاحبان سرمایه کوچک تشکیل می‌دادند و سرمایه داران بزرگ چندان از آن استقبال نمی نمودند. در حالی که در شرایط فعلی که نرخ تورم تا حدودی کاهش یافته و کسادی حاکم گردیده است، سرمایه داران بزرگ از خریداران عمده این اوراق گردیده اند.