یکی دیگر از متغیرهایی که می‌تواند نقش اساسی در شادکامی افراد بازی کند، خودکارآمدی می‌باشد؛ خودکارآمدی، یکی از سازه‌های مهم در نظریۀ شناختی- اجتماعی بندورا است و به معنی اطمینان و باور فرد نسبت به توانایی‌های خود در کنترل افکار، احساس ها، فعالیت ها و نیز عملکرد مؤثر او در موقعیت های استرس زاست. ‌بنابرین‏، بر عملکرد واقعی افراد، هیجان ها، انتخاب ها، مهار رویدادهای تأثیرگذار، سازماندهی و اجرای دوره های عمل مورد نیاز در جهت دستیابی و به ثمر رساندن سطوح عملکرد، پیشرفت و سرانجام میزان تلاشی که فرد صرف یک فعالیت می‌کند، مؤثر است (کاپرارا^[۶] و همکاران، ۲۰۰۲؛ رگالیا و بندورا^[۷]، ۲۰۰۲). استقامت در انجام تکالیف، سطح عملکرد بالا و متناسب با توانایی ها، جستجوی فعالانۀ موفقیت های جدید، چالشی انگاشتن مشکلات، برخورد مؤثر با رویدادها و شرایط، توانایی مسأله گشایی و استفادۀ مناسب از تفکر تحلیلی، نترسیدن از شکست، انتخاب وظایف چالش برانگیزتر، انتخاب اهداف بالاتر، تعهد و پایداری در رسیدن به آن ها و تسلط بر خود زمانی که عقب نشینی لازم است از ویژگی های افراد خودکارآمد است (بندورا و همکاران، ۲۰۰۲؛ سالامی^[۸]، ۲۰۰۴). افرادی که خودکارآمدی پایینی دارند، احساس می‌کنند که در اعمال کنترل بر رویدادهای زندگی درمانده و ناتوانند و هنگامی که با موانع روبرو می‌شوند، اگر تلاش های اولیۀ آن ها در برخورد با مشکلات بی نتیجه باشد، سریعاً قطع امید می‌کنند؛ خودکارآمدی پایین می‌تواند انگیزش را نابود سازد، آرزوها را کم کند، با توانایی‌های شناختی تداخل نماید و تأثیر نامطلوبی بر سلامت جسمانی بگذارد (بیسشاپ^[۹] و همکاران، ۲۰۰۴؛ فریتسچه و پریش^[۱۰]، ۲۰۰۵). از این رو می توان انتظار داشت که خودکارآمدی به نوعی با احساس شادمانی و شادکامی ارتباط داشته باشد.

یکی دیگر از متغیرهایی که ارتباط نزدیکی با شادکامی دارد، امیدواری است. امید نیرویی هیجانی است که تخیل را به سمت موارد مثبت هدایت می‌کند. امید، به انسان ها انرژی می‌دهد و آن ها را مجهز می‌کند تا برای کار و فعالیت آماده شوند. امید، به ما انعطاف پذیری، نشاط و توانایی خلاصی از ضرباتی می‌دهد که زندگی به ما تحمیل می‌کند و باعث افزایش رضایت از زندگی می شود (پارکر^[۱۱] و همکاران، ۲۰۰۳). بیلی و اشنایدر^[۱۲] (۲۰۰۷)، معتقدند که امید یک حالت انگیزش مثبت با در نظر گرفتن اهداف روشن برای زندگی است. در امید، از یک سو انگیزۀ خواستن به اداره برای حرکت به سوی اهداف و از طرف دیگر، بررسی راه های مناسب برای حصول اهداف نهفته است. پژوهش ها نشان می‌دهد که امید، واریانس بی بدیلی برای خوشبینی به وجود می آورد و می‌تواند کمک خوبی به پیش‌بینی متغیرهای مختلف داشته باشد. از منظر روان شناسی، امید ادراک افراد را در رابطه با توانایی‌های آن ها در رسیدن به هدف، گسترش دادن راهبردهای رسیدن به هدف و حفظ انگیختگی تا رسیدن به هدف را نشان می‌دهد (اشنایدر^[۱۳] و همکاران، ۲۰۰۳). پژوهش ها در روان شناسی مثبت و سایر علوم مرتبط نشان داده است، افرادی که هیجانات مثبت و خوشبینی بیشتری را تجربه کرده باشند، عمر طولانی تری خواهند داشت. همچنین، افراد امیدوار و شادمان روابط اجتماعی قوی تر با دوستان، همسر، همسایگان و بستگان خود دارد (فردریکسون^[۱۴]، ۲۰۰۹؛ گلیتی^[۱۵] و همکاران، ۲۰۰۴). همچنین، پژوهش ها نشان می‌دهد که امیدواری با شادکامی رابطه دارد. رودریگز^[۱۶] (۲۰۰۶) طی تحقیقی نشان داد سبک تبیین، رضایت از زندگی، شادی و امید با هم رابطه دارند. کسانی که سبک تبیین مثبت دارند در مجموع شادی، امید و رضایت بیشتری از زندگی دارند، در نتیجه بین امید و رضایت از زندگی رابطۀ مثبت وجود دارد (برونک^[۱۷] و همکاران، ۲۰۰۹). نتایج پژوهش های انجام شده در زمینه روان شناسی مثبت گرا و شادکامی حاکی از آن است که ظرفیت های روان شناختی از قبیل: امیدواری، تاب آوری، خوش بینی و خودکارآمدی، در کنار هم عامل هایی را با عنوان سرمایه روان شناختی تشکیل می‌دهند. به عبارت دیگر، برخی متغیرهای روان شناختی از قبیل: امیدواری، تاب آوری و خودکارآمدی در مجموع یک منبع یا عامل برای شادکامی افراد محسوب می‌شوند (اوی^[۱۸]، ۲۰۰۶). لذا با توجه به پژوهش های انجام شده و با توجه به مسائل مطرح شده، پژوهش حاضر در صدد این است که آیا بین متغیرهای تاب آوری، خودکارآمدی و امیدواری با شادکامی دانش آموزان مقطع متوسظه شهرستان گرمسار رابطه وجود دارد؟

۱-۳ اهمیت و ضرورت پژوهش

با توجه به اهمیت تاثیر شادکامی بر حیطه های مختلف زندگی، بحث پیرامون روش های ایجاد و افزایش شادکامی ضروری می‌باشد. شادکامی به عنوان یکی از مهمترین نیازهای بشر همیشه ذهن انسان را به خود مشغول ‌کرده‌است و تحقیقات زیادی در زمینه ی تشخیص صفات افراد شادکام صورت گرفته است. افرادی که شادکامی بیشتری را تجربه می‌کنند، با محیط اجتماعی بهتر کنار می‌آیند، چرا که این ویژگی، نیازمند درگیر شدن مکرر در تعامل های اجتماعی است و به دلیل این که افراد خود ر ادر معرض موقعیت هایی قرار می‌دهند که نیاز به تعامل اجتماعی آن هارا تأمین می‌کند در نتیجه شادتر می‌شوند. از آنجایی که دانش آموزان به عنوان منبع و امکانات، جزء منابع اساسی جامعه محسوب می‌شوند و عملکرد آن ها می‌تواند تحت تأثیر شادکامی قرار بگیرد و همچنین این متغیر می‌تواند تأثیر بسزایی در افزایش عملکرد و بهبود سطح کارایی این افراد داشته باشد (بختیارپور دشت بزرگ و عابدی، ۱۳۸۱)، انجام چنین پژوهش هایی کمک می‌کند با شناسایی نقش عوامل تأثیرگذار نظیر: تاب آوری، خودکارآمدی و امیدواری، را در ارتقای شادکامی بررسی نمود، تا در زمینه ارائه خدمات آموزشی و بهداشتی، اطلاعات مفید و مؤثری در اختیار آموزش و پرورش قرار گیرد و با برنامه ریزی مناسب و توزیع عادلانه و مناسب امکانات و تسهیلات، گام های اساسی در راستای افزایش شادکامی و بهبود عملکرد دانش آموزان برداشته شود؛ ‌بنابرین‏ با توجه به نقش مؤثر شادکامی در افزایش بهبود عملکرد تحصیلی و وضعیت روانی این افراد، توجه به موضوع شادکامی در دانش آموزان حایز اهمیت است. از سویی دیگر بر اساس چهارچوب روان شناسی مثبت نگر که هدف غایی خود را شناسایی سازه‌های دخیل در بهزیستی و شادکامی می‌داند توجه به عوامل مؤثر و تأثیرگذار بر شادکامی و بهزیستی ضرورت دارد. همچنین، از آنجایی که پژوهش‌های بسیار ناچیزی در رابطه با نقش متغیرهایی مانند: تاب آوری، خودکارآمدی و امیدواری در شادکامی افراد انجام شده است، ضرورت انجام این تحقیق بیشتر احساس می‌شود

۱- ۴ اهداف پژوهش

۱-۴-۱ هدف اصلی پژوهش

نقش تاب آوری، خودکارآمدی و امیدواری در پیش‌بینی شادکامی دانش آموزان مقطع متوسطه شهرستان گرمسار.

۱-۴-۲ اهداف فرعی پژوهش

1. 1. تعیین رابطه تاب آوری با شادکامی در دانش آموزان مقطع متوسطه شهرستان گرمسار.

1. 1. تعیین رابطه خودکارآمدی با شادکامی در دانش آموزان مقطع متوسطه شهرستان گرمسار.

1. 1. تعیین رابطه امیدواری با شادکامی دانش آموزان مقطع متوسطه شهرستان گرمسار.

۲-۲۲- افزایش عزت نفس

یکی از عوامل بسیار مهم و تأثیر گذار بر پیدایش و شکل گیری عزت نفس عوامل شناختی هستند. افکار، باورهای غیر منطقی و خطاهای شناختی راه را برای خود ارزیابی های منفی فراهم می‌سازند. مفروضه روان شناسی شناختی این است که این عوامل بر چگونگی احساسات بعدی فرد ‌در مورد خود و در نتیجه بر کیفیت رفتار تأثیر می‌گذارند. ‌بنابرین‏ یکی دیگر از روش های تغییر و افزایش میزان عزت نفس استفاده از رویکرد شناختی جهت شناسایی افکار و باورهای غیر منطقی و حذف آن هاست. روان شناسان دیگری (مشهورترین آن ها زاجونس^[۵۵]، ۱۹۸۰؛ نقل از بیابانگرد، ۱۳۷۳). خاطرنشان ساخته اند که احساسات بر افکار ارجحیت دارند و اینکه فرد چه احساسی نسبت به خود داشته باشد چگونگی تفکر و رفتارش را تحت تأثیر قرار خواهد داد. به عبارت دیگر احساسات نقش علنی ‌در مورد فکر کردن و عمل نمودن ایفا می‌کنند و به نظر می‌رسد بعضی احساسات و عواطف ابراز شده قبل از آنکه فرصتی برای فکر کردن ‌در مورد آن ها وجود داشته باشد بر رفتار تأثیر می‌گذارند(بیابانگرد، ۱۳۷۳). از طرف دیگر فرآیندهای فیزیولوژیکی نیز نقش مهمی در عزت نفس دارند. به عبارتی هر رفتاری می‌تواند تا سطح پاسخ های فیزیولوژیکی کاهش پیدا کند. پیام ها از طریق فرآیندهای فیزولوژیکی مثل دیدن یا شنیدن ادراک می‌شوند. دریافت های بیولوژیکی دارای معانی بسیار کمی برای انسان هستند مگر آنکه معانی آن ها از طریق یک فرایند شناختی توجیه شود(اصغری پور، ۱۳۸۵).

۲-۲۳- ارتباط حمایت اجتماعی با عزت نفس

منظور از حمایت اجتماعی، امکاناتی است که در پی ارتباط با دیگران فراهم می‌آیند(منشی، ۱۳۷۶). بیابانگرد(۱۳۷۲) در این مورد بیان ‌کرده‌است حمایت اجتماعی عبارت است از اعتقاد فرد ‌به این که چنانچه دچار مشکل و ناراحتی شود، سایر افراد مؤثر در زندگی اش (مثل والدین، دوستان و …) به او یاری خواهند رساند. این اعتقاد مستلزم این است که خود احساس کند مورد توجه و علاقه ی دیگران بوده و از دیدگاه آنان فردی ارزشمند است. طبق این تعریف حمایت اجتماعی مفهومی است که به دامنه ی ارتباطات متقابل بین فردی توجه دارد و هرچه میزان مبادلات بین فردی بیشتر باشد، میزان حمایت اجتماعی که فرد دریافت می‌دارد افزون تر خواهد بود. عکس این رابطه نیز صادق است. ‌بنابرین‏، حمایت اجتماعی دو جنبه یا بعد اساسی دارد:

۱- جنبه ی ذهنی: بعد ذهنی حمایت اجتماعی تصور شخص است از افراد مؤثر در زندگی اش که آن ها قادرند به صورت بالقوه در مواقع درماندگی و ناچاری وی را مساعدت نماید.

۲- جنبه ی عینی: این جنبه به میزان واقعی مساعدت و همیاری های ارائه شده به فرد اشاره می‌کند.

کودک نخستین تجارب حمایت اجتماعی خود را در کانون خانواده کسب می‌کند. نحوه ی برخورد، پذیرش، دوست داشتن و مساعدت با کودک وی را برای برطرف ساختن نیازهایش یاری می‌دهد. والدین، یکی از مهم ترین عوامل شکل گیری عزت نفس فرزندان خود می‌باشند. کودکانی که طرد می‌شوند به طرد خود می پردازند و احساس بی ارزشی می‌کنند. در واقع کودک، ادراکات، نگرش ها و واکنش ها و برداشت های دیگران را جزئی از ارزش های درونی خود می‌سازد و یا درون فکنی می‌کند (شاملو، ۱۳۶۳). اهمیت گروه همسالان در دوره ی نوجوانی بیشتر از دوره های دیگر زندگی است. گروه همسالان می‌توانند برای نوجوان نقش پناهگاه و یک منبع حمایتی را در مقابل تعارض هایی که با خانواده دارد، ایفا کند (بیابانگرد، ۱۳۷۰).

۲-۲۴- کیفیت زندگی

مفهوم کیفیت زندگی^[۵۶] به دوران ارسطو در ۳۸۵ سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد، در آن دوران ارسطو «زندگی خوب» یا «خوب انجام دادن کارها» را به معنی شاد بودن در نظر گرفته است لیکن در عین حال به تفاوت مفهوم شادی در افراد مختلف پرداخت و ذکر نموده است سلامتی که باعث شادی در یک فرد بیمار می شود با ثروت که فرد فقیری را شاد می‌کند، یکسان نیست و به طور مشخص بیان نموده است که شادی نه تنها برای افراد مختلف معانی متفاوتی دارد بلکه برای یک فرد نیز در شرایط متفاوت، معانی یکسانی نخواهد داشت. از نظر بیشتر متخصصان، کیفیت زندگی یکی از موارد مورد توجه در «شاخص توسعه انسانی» است که شامل ابعاد مختلف فیزیولوژیکی، اجتماعی، جسمی و معنوی می‌باشد (حاتمی و میرمحمدی، ۱۳۸۳).

واژه کیفیت زندگی نخستین بار توسط پیگو^[۵۷] در سال ۱۹۲۰ در کتاب اقتصاد و رفاه مورد استفاده قرار گرفت. او در این کتاب ‌در مورد حمایت دولتی از اقشار پایین و تأثیر آن بر زندگی آن ها و سرمایه های ملی به بحث پرداخت. این مطلب تا بعد از جنگ جهانی دوم، مسکوت ماند تا اینکه در اثر دو حادثه مهم مورد توجه قرار گرفت. اول آنکه سازمان جهانی بهداشت تعریفی از سلامت منتشر کرد که شامل سلامت جسمی، روانی و اجتماعی بود. این امر منجر به بحث گسترده ای ‌در مورد سلامت و چگونگی اندازه گیری آن شد. دوم آنکه، وجود نابرابری های گسترده اجتماعی در جوامع غربی و سایر کشورها به دنبال پیامدهای جنگ جهانی و پیشرفت در زمینه علوم انسانی و علوم تجربی بود که موجب افزایش فعالیت های اجتماعی و در نتیجه ابتکارات سیاسی گردید. به مرور زمان محققین متوجه شدند که کیفیت زندگی می‌تواند یکی از پیامدهای پراهمیت در ارزیابی های سلامت باشد، چنانچه تعریف سازمان بهداشت جهانی از سلامت نیز براین نکته تأکید دارد (خزایی علی آباد، ۱۳۹۰). در واقع چالش اصلی بهداشت در قرن بیستم (زنده ماندن) بود و چالش قرن حاضر (زندگی با کیفیت بهتر) می‌باشد. سلامتی حق اساسی هر انسان و یک هدف اجتماعی است و تمام دولت ها و حکومت ها موظف به تأمین سلامت افراد می‌باشند. تغییر الگوی بیماری ها که کاهش میزان عفونی و افزایش طول عمر و بیماری های مزمن را به همراه داشته، منجر به افزایش توجه به مفاهیم سلامتی و کیفیت زندگی طی دهه های گذشته گردیده است و اهمیت آن تا حدی است که صاحب نظران تمرکز بر مراقبت های بهداشتی قرن حاضر را به بهبود کیفیت زندگی و وضعیت سلامت بیان کرده‌اند (درویش پور و همکاران، ۱۳۸۸).

در سال ۱۹۸۵ در شمال غرب انگلستان برای نخستین بار تحقیقات کیفیت زندگی انجام شد. محور اصلی این مطالعات، محدود به بیماری های روانی مزمن بود و از آن به عنوان شاخصی در جهت ارزیابی سلامت روانی استفاده می شد. امروزه از این مفهوم در اندازه گیری کارایی درمان ها، داروها، جراحی ها و بررسی شاخص های سلامت استفاده می‌گردد. مطالعاتی که بدین سبک در زمینه کیفیت زندگی صورت می گرفت به عنوان نقطه ای محوری جهت ارزشیابی بهداشت روانی تلقی می گردید. در طی دو دهه گذشته مفهوم کیفیت زندگی از مفهوم روان شناختی صرف به یک مفهوم چند بعدی مبدل شده است. این برداشت چند بعدی از مفهوم کیفیت زندگی در سنجش و ارزیابی کارایی سیاست های رفاه اجتماعی نقش عمده ای را ایفا می‌کند. آنچه که امروزه در حوزه رفاه اجتماعی و بهزیستی اهمیت دارد، اتخاذ دیدگاهی از کیفیت زندگی است که بتواند ابعاد اجتماعی، اقتصادی،روانی و زیستی را پوشش دهد. به طوری که هدف اصلی آن، بیشتر بررسی چند بعدی انسان می‌باشد (نجات، ۱۳۸۷).

۲ـ۱ـ بخش اول مبانی رفتار شهروندی

۲ـ۱ـ۱ـ رفتار شهروندی سازمانی

مفهوم رفتار شهروندی سازمانی اولین بار توسط اورگان و همکاران وی در سال ( ۱۹۸۳ ) مطرح گردید. تحقیقات اولیه ای که در زمینه رفتار شهروندی سازمانی انجام گرفت بیش­تر برای شناسایی مسئولیت ­ها و یا رفتارهایی بود که کارکنان در سازمان داشتند، اما اغلب آن ها نادیده گرفته می‌شد. این رفتارها با وجود این که در ارزیابی­های سنتی عملکرد شغلی به طور ناقص اندازه گیری می‌شدند و یا حتی گاهی اوقات مورد غفلت قرار می‌گرفتند، اما در بهبود اثربخشی سازمانی مؤثر بودند ( بینستوک^[۱۴] و همکاران، ۲۰۰۳). محققان سازمانی این اعمال را که در محل کار اتفاق می‌افتد، این گونه تعریف می‌کنند:

رفتار شهروندی سازمانی عبارت است از «مجموعه ­ای از رفتارهای داوطلبانه و اختیاری که بخشی از وظایف رسمی فرد نیستند، اما با این وجود توسط وی انجام و باعث بهبود مؤثر وظایف و نقش­های سازمان می­شوند.»( اپلباوم^[۱۵]، ۲۰۰۴).

بولینو، ترنلی و بلودگود^[۱۶](۲۰۰۲) رفتار شهروندی سازمانی را به عنوان میل و انگیزه کارکنان در فراتر رفتن از الزامات رسمی شغل به منظور یاری کردن یکدیگر، همسو کردن منافع فردی با منافع سازمانی و داشتن علاقه ای واقعی نسبت به فعالیت­ها و مأموریت­های کلی سازمان تعریف کرده‌اند. آنان بر این عقیده هستند که رفتارهای شهروندی به طور کلی دارای دو خصیصه عمومی هستند: اولاً آن ها به طور مستقیم قابل تقویت نیستند (به عنوان مثال، نیازی نیست که آن ها از جنبه فنی بخشی از شغل یک فرد باشند) و ثانیاًً آن ها ناشی از تلاش­ های ویژه و فوق العاده­ای هستند که سازمان به منظور دستیابی به موفقیت، از کارکنانش انتظار دارد( کورکماز و ارپکل^[۱۷]، ۲۰۰۹).

همچنین اورگان، پودساکوف و مکینزی رفتار شهروندی سازمانی را به عنوان رفتارهای فردی و داوطلبانه که باعث ارتقای اثر بخشی و کارایی عملکرد سازمان می‌شود، اما مستقیماً به وسیله سیستم های رسمی سازمان به آن پاداش داده نمی شود، تعریف می‌کنند( هال^[۱۸]، ۲۰۹).

۲ـ۱ـ۲ـ ویژگی های کلیدی رفتار شهروندی

نوعی رفتار است فراتر از آنچه برای کارکنان سازمان به طور رسمی تشریح گردیده است

رفتاری است که به صورت اختیاری و بر اساس علایق فردی می‌باشد

رفتاری است که به طور مستقیم پاداشی به دنبال ندارد و یا از طریق ساختار رسمی سازمانی مورد قدردانی قرار نمی گیرد

رفتاری است که برای عملکرد سازمان و موفقیت عملیات سازمان خیلی مهم است. (مستبصری و نجابی ،۱۳۸۷، رضایی کلید بری و باقر سلیمی ،۱۳۸۷، اسلامی،۱۳۸۷ )

تحقیقات صورت گرفته در زمینه رفتارهای شهروندی سازمانی عمدتاًً بر سه نوع می‌باشند : گروهی از تحقیقات بر پیش‌بینی عوامل ایجاد کننده رفتارهای شهروندی سازمانی متمرکز بوده اند.

در این زمینه عواملی از قبیل رضایت شغلی، تعهد سازمانی، هویت سازمانی، عدالت سازمانی، اعتماد، انواع رهبری، رابطه رهبر و پیرو به عنوان عوامل ایجاد کننده رفتارهای شهروندی سازمانی مطرح شده است.

از سوی دیگر، برخی تحقیقات بر پیامدهای رفتارهای شهروندی سازمانی متمرکز بوده اند، در این زمینه عواملی از قبیل عملکرد سازمان، اثربخشی سازمانی، موفقیت سازمانی، رضایت مشتری، وفاداری مشتری و سرمایه اجتماعی مطرح شده است.

گروهی از تحقیقات نیز منحصراًً بر روی مفهوم رفتارهای شهروندی سازمانی متمرکز بوده اند و تلاش کرده‌اند تعریف جدیدی از آن داشته باشند، ابعاد آن را مشخص کنند و یا با کمک روش تحلیل عاملی مقیاس های استانداردی برای سنجش این مفهوم ایجاد کنند . (مستبصری و نجابی،۱۳۸۷؛ رضایی کلید بری و باقر سلیمی،۱۳۸۷)

۲ـ۱ـ۳ـ عناصر رفتار شهروندی

عناصر کلیدی رفتار شهروندی سازمانی عبارتند از :

1. 1. نوعی رفتار است که فراتر از آنچه که برای کارکنان سازمان به طور رسمی تشریح گردیده است؛

1. 1. نوعی از رفتار است که به صورت اختیاری و بر اساس اراده فردی می‌باشد؛

1. 1. رفتاری است که به طور مستقیم پاداشی به دنبال نداشته و یا از طریق ساختار رسمی سازمانی مورد قدردانی قرار نمی گیرد؛

1. رفتاری است که برای اثر بخشی و کارایی عملکرد سازمان و موفقیت عملیات آن خیلی مهم است( کاسترو^[۱۹] و همکاران، ۲۰۰۴).

با توجه به تعاریف ارائه شده، از انسان به عنوان شهروند سازمانی انتظارات خاصی وجود دارد. این توقع وجود دارد که رفتار کارمند طوری باشد که بیش از الزامات نقش و فراتر از وظایف رسمی در خدمت اهداف سازمان فعالیت کند. بر مبنای بررسی­ های محققان از رفتار شهروندی از جهت عملی و تئوریک، نتیجه گرفته اند رفتارهای شهروندی نوعاً از نگرش مثبت شغلی، ویژگی‌های وظیفه ای و رفتارهای رهبری ناشی می­شوند. ‌بنابرین‏، تحقیقات پیشین نشان می‌دهند افراد احتمالاً وقتی از شغل خود راضی باشند، و وقتی که به آن ها وظایفی واگذار گردد که به خودی خود رضایت بخش هستند، یا وقتی که آن ها رهبرانی حمایت کننده و الهام بخش دارند، خیلی بیش از الزامات رسمی شغلی شان کار می‌کنند( بولاینو و تورنلی^[۲۰]، ۲۰۰۳).

گراهام^[۲۱] با به کار بردن دیدگاه تئوریکی خود که مبتنی بر فلسفه سیاسی و تئوری مدرن علوم سیاسی بود، مطرح می‌کند که ما سه نوع رفتار شهروندی داریم:

« اطاعت » ؛ این واژه میل کارکنان به پذیرش و پیروی کردن از قوانین، مقررات و رویه های سازمانی را توصیف می‌کند.

« وفاداری » ؛ میل کارکنان به فداکاری و قربانی کردن منافع شخصی در راه منافع سازمانی و حمایت و دفاع از سازمان را توضیح می‌دهد.

« مشارکت » ؛ میل کارکنان به درگیر شدن فعال در همه ابعاد زندگی سازمانی را توصیف می‌کند. وان داینی، گراهام و داین سچ^[۲۲] در کار تجربی نشان دادند مشارکت به طور واقعی سه شکل دارد :

الف) مشارکت اجتماعی: این بعد از مشارکت درگیر بودن فعال کارکنان در امور شرکت و مشارکت در فعالیت­های اجتماعی در سازمان را توصیف می‌کند (مثل حضور در جلسات غیر اجباری و محترم شمردن مسائل سازمانی و پا به پای آن حرکت کردن).

ب) مشارکت حمایتی: این بعد از مشارکت به میل کارکنان برای حضوری مؤثر و پر رنگ در مباحث و جلسات سازمانی به منظور بهبود سازمان از طریق پیشنهاد دادن، ابداع و همچنین تشویق کارکنان به بیان آزادانه عقائدشان می‌پردازد.

ج) مشارکت عملی (وظیفه ای): این بعد، مشارکت کارکنان را که فراتر از استانداردهای مورد نیاز کاری است، توصیف می‌کند (به عنوان مثال قبول کردن داوطلبانه تکالیف اضافی، کار کردن تا دیر وقت برای اتمام طرح های مهم و …)

‌بنابرین‏ از افراد به عنوان شهروند سازمانی رفتارهای خاصی ناشی می‌شود که محققان برخی از آن ها را شناسایی کرده‌اند و در اینجا به آن ها اشاره گردید. البته ممکن است در تحقیقات دیگری، برخی دیگر از رفتارهای شهروندی مورد شناسایی قرار گیرند و به علاقه مندان این موضوع ارائه گردد. ما در حال حاضر از همین رفتارهایی که تا به حال مورد نظر محققان بوده است، بحث می‌کنیم( زارعی و همکاران، ۲۰۰۵).

۲ـ۱ـ۴ـ مؤلفه های رفتار شهروندی سازمانی

‌بر اساس بند ۲ اصل ۳۲ مجموعه اصول، حکومت ها ملزم شده اند تا روش های دادرسی را برای اعتراض به اعتبار بازداشت از لحاظ قانونی و تحصیل آزادی چنانچه بازداشت غیرقانونی باشد مقرر کنند. چنین تشریفات رسیدگی باید ساده و سریع باشد و چنانچه فرد بازداشت شده استطاعت مالی نداشت به صورت رایگان این امکان را فراهم آورند.

دادگاه اروپایی حقوق بشر، امکان تجدید نظر از قرار بازداشت موقت را یک ماه پس از نخستین اعتراض به رسمیت می شناسد و چنانچه مشخص شد که بازداشت فرد غیر قانونی است وی حق جبران خسارت دارد.^[۱۶۷]

در بند ط ماده ۳ قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب پس از آنکه امکان ابقاء قرار بازداشت بیشتر از مدت قانونی با ذکر علل و جهات مذبور پیش‌بینی شده است به متهم این حق را می‌دهد «که از این تصمیم ظرف مدت ده روز از تاریخ ابلاغ به وی حسب مورد به دادگاه عمومی یا انقلاب محل شکایت نمایند.» همچنین ماده ۳۳ قانون آئین دادرسی کیفری مقرر داشته است: «قرار بازداشت موقت توسط قاضی صادر و به تأیید رئیس حوزه قضایی محل یا معاون وی می‌رسد و قابل تجدید نظر خواهی در دادگاه تجدید نظر استان ظرف مدت ده روز می‌باشد. رسیدگی دادگاه تجدید نظر خارج از نوبت خواهد بود در هر صورت ظرف مدت ‌یک‌ماه باید وضعیت متهم روشن شود. در صورتی که دادگاه تجدید نظر اعتراض متهم را وارد تشخیص دهد قرار بازداشت موقت را فسخ و پرونده به منظور اخذ تأمین مناسب دیگر به دادگاه صادر کننده قرار اعاده می‌گردد».

گفتار هشتم: حق برخورداری از وکیل قانونی

هر فردی که در بازداشتگاه به سر می‌برد یا متهم به جرم کیفری است حق دارد از مساعدت وکیلی که خود انتخاب کرده جهت حمایت از حقوقش و کمک برای ارائه دفاع بهره مند شود حق استفاده از معاضدت وکیل با توجه به ترافعی یا تفتیشی بودن نظام های دادرسی مورد احترام قرار می‌گیرد. هرقدر که سیستم ترافعی تر باشد این حق بیشتر رعایت شده و نه تنها در مرحله دادرسی در دادگاه، بلکه در مرحله تحقیقات مقدماتی هم مورد احترام قرار می‌گیرد.

دخالت وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی دارای ویژگی‌های ذیل می‌باشد:

قانون‌گذار علاوه بر قبول ضرورت مداخله وکیل در این مرحله، بازپرس و یا سایر قضات تحقیق را مکلف نموده است. حق استفاده از معاضدت وکیل را به متهم اعلام نماید.

در مواردی که برای متهم امکان تعیین و معرفی وکیل وجود نداشته باشد، همانند دادگاه استفاده از معاضدت وکیل تسخیری در دادسرا برای متهم در قوانین پیش‌بینی شده است.

با افزایش اختیارات وکیل مدافع در دادسرا، بر ترافعی شدن هرچه بیشتر رسیدگی در این مرحله تأکید می شود.

حضور وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی مانع رفتارهای غیرانسانی و یا ادعای کذب متهم مبنی بر شکنجه می‌باشد.^[۱۶۸]

مجموعه قواعد پکن این حق را به طور خاص برای اطفال بزهکار شناسایی کرده و بیان داشته است در طول مراحل دادرسی، نوجوان حق استفاده از وکیل خواهد داشت و نیز حق دارد تقاضای کمک حقوقی رایگان در مواردی که چنین خدماتی در کشور وجود داشته باشد، کند.

کنوانسیون حقوق کودک نیز دولت‌ها را ملزم می‌کند که تضمین کنند کودکان برای تهیه و ارائه دفاعیه خود از کمک حقوقی یا دیگر کمک های مقتضی برخوردار شوند.

این کنوانسیون دادرسی عادلانه کودک را منوط به وجود کمک حقوقی یا دیگر کمک های مقتضی به شرط مغایر نبودن با منافع عالیه کودک و با توجه به سن و وضعیت کودک می‌داند.^[۱۶۹]

کمیته حقوق کودک نیز این حق را مورد تأکید قرار داده و تصریح می‌کند وکیل اطفال بزهکار باید اطلاعات و آگاهی کافی از پروسه دادرسی نوجوانان داشته باشد و آموزش لازم برای مواجهه و برخورد با این کودکان را دیده باشد. کمیته محرمانه بودن کامل ارتباطات طفل بزهکار و وکیلش را هم به صورت کتبی و هم شفاهی مورد اشاره قرار داده و دولت ها را ملزم به رعایت آن می‌داند.^[۱۷۰]

کمیته تأکید می‌کند که در طی مراحل دادرسی، باید مشاوره حقوقی و سایر کمک ها وجود داشته باشد و حضور و استفاده از وکیل و معاضدت حقوقی نباید محدود به مرحله دادرسی در دادگاه شود، بلکه در همه مراحل رسیدگی، از شروع بازرسی و دستگیری کودک توسط پلیس تا انتهای دادرسی این معاضدت باید وجود داشته باشد.^[۱۷۱]

کمیته با اشاره به حق تحفظ برخی از کشورها نسبت به حق دسترسی کودکان به معاضدت مشاوره قانونی و اظهار تأسف از این امر از چنین دولتهایی می‌خواهد که با توجه به اهمیت موضوع این حق شرط ها را بازپس گیرند.^[۱۷۲]

‌بر اساس اصل ۳۵ قانون اساسی «در همه دادگاه ها طرفین دعوی حق دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند باید برای آن ها امکانات تعیین وکیل فراهم گردد.»

‌بر اساس ماده ۱۲۸ قانون آئین دادرسی کیفری متهم می‌تواند یک نفر وکیل همراه خود داشته باشد. وکیل متهم بدون مداخله در امر تحقیق پس از خاتمه تحقیقات مطلبی را که برای کشف حقیقت و دفاع از متهم و یا اجرای قوانین لازم بداند به قاضی اعلام می کند. اظهارات وکیل در صورتجلسه منعکس می شود.

تبصره: در مورادی که موضوع جنبه محرمانه دارد یا حضور غیر متهم به تشخیص قاضی موجب فساد می‌گردد و همچنین در خصوص جرایم علیه امنیت کشور حضور وکیل در مرحله تحقیق با اجازه دادگاه خواهد بود. با توجه به اینکه این ماده ناظر به مرحله بازجویی از متهم است متأسفانه مشهود است که تنها امکان داشتن وکیل پیش‌بینی شده است که آن نیز مطلق نیست و قابل محدود شدن است. لذا نه تنها داشتن وکیل تسخیری مطرح نمی‌باشد، بلکه قانون هیچ تکلیفی برای اعلام حق داشتن وکیل به متهم مقرر نکرده است.

بر طبق ماده ۱۷۴ آئین نامه سازمان زندان ها نیز محرز است که امکان ممنوع نمودن ملاقات متهم با وکیل در بازداشت موقت وجود دارد. ‌بنابرین‏ حق برخورداری از وکیل قانونی به طور کامل شناسایی نشده است و در همان حد موجود قابل محدود شدن می‌باشد. درخصوص اطفال بزهکار هیچ ماده ای علاوه بر ماده

۱۲۸ که به طور مطلق شامل نوجوانان و بزرگسالان می‌باشد ذکر نگردیده است. در لایحه رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان اگرچه در مواردی خاص حق داشتن وکیل لحاظ گردیده است اما این حق را ناظر به مرحله محاکمه در دادگاه دانسته و نسبت به مرحله بازداشت موقت سکوت اختیار نموده است.

فصل سوم

تضمین های ناظر به دادرسی منصفانه اطفال بزهکار در مرحله ضمن و پس از محاکمه

پس از تکمیل تحقیقات مقدماتی و تامین دلیل توسط مقام تحقیق در صورت کافی بودن دلایل انتساب جرم به متهم با صدور قرار مجرمیت و تنظیم کیفر خواست توسط دادستان و یا تصمیم مقام دیگری همچون قاضی تحقیقات ابتدایی پرونده به دادگاه ارسال می‌گردد تا قاضی به اتهامات مندرج در آن رسیدگی کند.

رسیدگی در دادگاه و صدور حکم و اجرای آن نیز مستلزم رعایت ضمانت هایی برای تحقق دادرسی منصفانه می‌باشد. حق دادرسی منصفانه و تضمین های ناظر به آن در مرحله ضمن و پس از محاکمه در اسناد بین‌المللی به طور عام از جمله ماده ۱۴ میثاق حقوق مدنی و سیاسی مورد اشاره قرار گرفت. این حق به طور خاص در خصوص اطفال بزهکار نیز، در ماده ۴۰ کنواسیون حقوق کودک مورد تأکید می‌باشد.

دیچوودچو(۲۰۰۲)برنقشاقلامتعهدیدر تغییریاتعدیلدورهزمانیجریان‌هاینقدتمرکز نمودندوبهایننتیجهدستیافتندکهاقلامتعهدی سرمایهدرگردشتابعیازجریاننقددورهجاریو دوره‌هایقبلوبعداست .

فاما وفرنچ(۲۰۰۸) ،اثر اقلام تعهدی را به عنوان یکی از فراگیرترین بی‌قاعدگی‌های بازده مطرح کردند. توانایی اقلام تعهدی در پیش‌بینی بازده با معیارهایی مانند بتا، اندازه شرکت، نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار شرکت و نسبت جریان‌های نقد به قیمت همچنین با بهره گرفتن از مدل سه عاملی فاما وفرنچ(۱۹۹۳) ویا مدل چهار عاملی، توجیه نمی‌گردد.به علاوه نمی‌توان آن را به وسیله تعداد کمی مشاهدات مؤثر توضیح داد (مجتهد زاده ٬ ۱۳۹۱).

هرشلایفر و همکاران(۲۰۰۹)،اقلام‌تعهدی و جریان‌های‌نقدی شرکت سود تاریخی و اجزای آن را بر بازده سهام بررسی نمودند نتیجه پژوهش بیانگر این بود که اقلام‌تعهدی رابطه مثبت وقوی با بازده سهام داشته است و جریان‌های نقدی دارای توان پیش‌بینی معکوسی نسبت به بازده سهام داشته است. همچنین اقلام‌تعهدی و جریان‌های نقدی دارای محتوای اطلاعاتی تأثیر‌گذار بر نرخ تنزیل شرکت داشته است (محمود آبادی ، ۱۳۹۰).

۲-۱۶-۲٫تحقیقات داخلی

خواجوی(۱۳۸۴) به بررسی ارتباط بین کیفیت سود وبازده سهام با تأکید بر نقش اقلام تعهدی در بورس اوراق‌بهادار تهران نمودند. هدفاز تحقیقتعییناینموضوعاستکهآیاارقامتعهدینقشقابلملاحظهایدرعکسالعملبازاربه اطلاعاتسودشرکتهادارد . ازروش مقایسهمیانگیننمونههایآماریمستقلدراینتحقیقاستفادهشدهاست.ارقامتعهدیبهاجزای آن(مانندتغییراتدرموجودیکالا،حسابهایدریافتنی،سایرداراییهایجاری،حسابهای پرداختنیوسایربدهیهایجاری)ونیزاجزایاختیاریوغیراختیاریتفکیکشد . نتایج نشان می‌دهد که میانگین بازده سهام شرکت‌ها، تحت تاثیر میزان اقلام تعهدی واجزای مربوط به آن قرار نمی‌گیرد. بهعبارتدیگرنمیتوانپذیرفتکهبینمیانگینبازدهشرکتهایکهارقامتعهدیآن‌ها بهکمترینوبیش‌ترینمیزانگزارشمیشود،اختلافمعنیداریوجوددارد.

مشایخی وفدایی (۱۳۸۸)مخارج سرمایه‌ای،اقلام تعهدی وبازده سهام را بررسی ‌نمودند و نتایج حاکی از آن بود که نابهنجاری مخارج سرمایه‌ای ونابهنجاری اقلام تعهدی در بازار سرمایه ایران وجود دارد واز هم مجزا هستند.و بعد از کنترل کردن برای سه عامل ریسک فاما- فرنچ، سرمایه‌گذاران با به کارگیری همزمان دو نابهنجاری، بازده‌های بالاتری کسب می‌کنند.

حسین زاده(۱۳۸۸)میزان مربوط بودن اجزای سود حسابداری وجریان‌های نقدی عملیاتی با بازده سهام بررسی نمودند.این موضوع از طریق بررسی ارتباط بازده سهام با اجزای سود حسابداری (شامل :سود عملیاتی ، سود قبل از کسر مالیات ،سود خالص، اقلام تعهدی) وجریان‌های نقدی عملیاتی، مورد آزمون قرار گرفته است.نتایج پژوهش حاکی از آن است که سود عملیاتی، سود قبل از کسر مالیات وسود خالص توان توضیح بازده سهام را دارند واقلام تعهدی وجریان‌های نقدی عملیاتی برای توضیح بازده سهام مربوط نیستند.

خواجه پور (۱۳۸۹)به بررسی رابطه‌ بین اقلام‌تعهدی، نقدی عملیاتی وارزش دفتری با ارزش بازار سهام پرداختند. اولینگامدرتصمیماتسرمایهگذاریبه دستآوردنارزشسهامشرکت هاییاستکهسرمایه گذاراندرآنهاسرمایهگذاریکردهویاقصدسرمایهگذاریدرآنهارادارند.هموارهیکیازمسائلموردتوجه فعالاندربازارهایمالینظیربورس،ارزشسهامبودهواینکهارزشسهامآنهاباچهعناصرویااطلاعاتیرابطه دارد.لذادراینتحقیقبهبررسیبرخیعواملموثربرقیمتبازارسهامپرداختهشدهاستکهعواملمورد بررسیعبارتند از:اقلامتعهد‌ی،اقلامنقدیعملیاتی،ارزشدفتریوسودتقسیمی.نتایج حاکی از این بود که تغییرات اقلام نقدی عملیاتی وارزش دفتری با تغییرات قیمت بازار سهام وسود تقسیمی رابطه مستقیم وتغییرات اقلام‌تعهدی با تغییرات قیمت بازار سهام و سود تقسیمی رابطه معکوس دارند.

دستگیر(۱۳۸۹)رابطه بین کیفیت سود (پایداری سود)،اندازه اقلام تعهدی و بازده سهام با کیفیت اقلام تعهدی بررسی نمودند.معیار اندازه‌گیریدکیفیت اقلام تعهدی در این تحقیق، اقلام باقیمانده رگرسیون تغییرات سرمایه در گردش بر روی جریان‌های نقدی عملیاتی یک دوره گذشته، دوره جاری و یک دوره آتی است؛ به طوری که بالا بودن انحراف معیار اقلام باقیمانده نشان‌دهنده پایین بودن کیفیت اقلام تعهدی است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که کیفیت سود(پایداری سود) با کیفیت اقلام تعهدی رابطه مستقیم دارد؛ ضمن این‌که با کاهش کیفیت اقلام تعهدی وافزایش اندازه اقلام تعهدی بازده سهام افزایش می‌یابد.

باباجانی وعظیمی(۱۳۹۰) رابطهبینفرصت‌هایسرمایهگذاریوارتباطارزشیجریان‌نقدیعملیاتی واقلامتعهدی بررسی نمودند. تجزیه و تحلیل‌های ارائه شده بر پایه سه دیدگاه مطرح در حوزه حسابداری و مالی ، یعنی “فرضیه اطلاعات مربوط به رشد” ،”فرضیه منابع مالی داخلی” و” فرضیه معیار دچار اخلال “، صورت گرفته است.نتایجتحقیقنشانمی‌دهد باافزایشفرصت‌های سرمایه‌گذاری،ازارتباطارزشیجریاننقدیعملیاتیواقلام‌تعهدیسودکاستهمی‌شود وهمچنینباافزایشفرصت‌هایسرمایه‌گذاری، ضریبواکنشسودابتداکاهشوسپسافزایشمی‌یابد.

مهرانی ‌و ابراهیمی(۱۳۹۰)رابطه محافظه‌کاری واقلامتعهدیغیرمنتظرهدربورس اوراقبهادارتهرانبررسی نمودند.ازآنجاکهاقلامتعهدیغیرمنتظرهبیشترتحتاعمالنظرمدیریتاست،انتظارمی‌رودسطحمحافظه‌کاریناشیازاقلامتعهدی،بیشترمتأثرازاقلامتعهدیغیرمنتظرهباشد ونهاقلامتعهدیمنتظره.در این تحقیقازدومدلجونزتعدیلشدهوجونزتعدیلشدهبا جریانهاینقدیغیرخطیبرایتفکیکاقلامتعهدیبهاجزاءمنتظرهوغیرمنتظرهاستفادهشده است.نتایج حاکی ازاین بود که اقلامتعهدیغیرمنتظرهحاصلازمدلجونز تعدیلشدهرابطهیمثبتومعناداریبامحافظهکاریدارد؛امادربارهیتأثیراقلامتعهدی غیرمنتظرهحاصلازمدلجونزتعدیلشدهباجریانهاینقدیغیرخطیبرمحافظهکارینتیجه معناداریمشاهدهنمیشود.

محمودآبادی(۱۳۹۰)تاثیر اقلام تعهدی (که تفاوت میان سود حسابداری وجریان‌های نقدی عملیاتی تعریف شده‌اند)، با تفکیک اجزای اختیاری وغیر اختیاری اقلام تعهدی بر پیش‌بینی جریان‌های نقدی عملیاتی آتی بررسی کرد.هدف از پژوهش تعیین این موضوع است که آیا اقلام تعهدی اختیاری و غیر اختیاری نقش قابل ملاحظه‌ای در پیش‌بینی جریان‌های نقدی عملیاتی آتی دارد؟نتایج پژوهش نشان می‌‌دهد که متغیرهای اقلام تعهدی اختیاری وغیراختیاری توانایی پیش‌بینی جریان‌های نقدی آتی را ندارد.

مشایخ(۱۳۹۰)رابطه اندازه شرکت با نوسانات بازده سهام در شرایط مختلف بازار بررسی نموده ونتایج حاصل از تحقیق نشان می‌دهد که بین اندازه شرکت ونوسانات بازدهی سهام، وقتی شرایط بازار در نظر گرفته نمی‌شود رابطه مثبت ومعنی‌دار وجود دارد وزمانی که شرایط بازار در مدل دخالت داده می‌شود نیز این رابطه مثبت ومعنی‌دار است.و در نهایت اندازه شرکت ونوسانات بازده سهام(بتا) ندارد.