۱۲-۱-۲- مهارت های فرایند تدریس

فرایند تدریس مجموعه اعمالی است سنجیده،منطقی و پیوسته که به منظورارائه درس ‌از طرف‌ معلم صورت می‌گیرد.توانایی هایی که معلم برای اجرای این اعمال کسب می‌کند،مهارت های فرایند تدریس نامیده می‌شوند.(شعبانی،۱۳۸۴)

الف: مهارت های قبل از تدریس

این بخش به فعالیت ها و اقداماتی که معلم پیش از شروع درس انجام می‌دهد مربوط می‌گردد که شامل:

الف) طراحی برنامه تدریس

فرایندی است که طی آن، برنامه کار معلم در طول سال تحصیلی مشخص می شود.

ب) زمانبندی یک درس برای یک سال تحصیلی

طرح درس سالانه عبارت است از تقسیم محتوای یک ماده ی درسی در یک دوره معین به مراحل و گام‌های مناسب و مشخص ‌بر اساس ‌هدف‌های‌ کلی و رسیدن به نتایج تعیین شده ی آموزشی.

طرح درس سالانه، اهداف کلی هر موضوع درسی را در هر پایه همراه با جدول زمان بندی شده محتوای درسی در یک سال تحصیلی نشان می‌دهد که در ابتدای سال طراحی و به تعداد ماه ها تقسیم می شود.

ج) زمانبندی یک درس برای ثلث، ماه و هفته

تقسیم محتوای درس و سایر فعالیت های آموزشی به سه دوره سه ماه از سال تحصیلی با احتساب فرصت لازم برای دوره کردن درس در آخر سال تحصیلی.

د) طرح درس روزانه

طرح درس روزانه، برنامه ای است مدون، و سنجیده که معلم قبل از تدریس، برای یک جلسه درس، تهیه می‌کند

ر) تعیین هدف درس جدید

معلم با بهره گرفتن از اصول و فنون طبقه بندی هدف ها ،اهداف مطالب جدید را برای طرح درس روزانه مشخص می‌کند.

ز) تعیین رفتار ورودی.

رفتار ورودی آموخته ها و توانائیهایی است که شاگردان قبل از شروع درس جدید باید آن ها را کسب کرده باشند تا بتوانند درس جدید را فراگیرند .اگر معلم از میزان معلومات و مهارت‌های قبلی دانش آموزان خود آگاه نباشد ممکن است عده ای از آنان درس جدید را درک نکنند .(شعبانی،۱۳۸۱)

ن) تهیه آزمون رفتار ورودی

با اجرای این آزمون، می توان توانایی ها و مهارتهایی که دانش آموزان فاقد آن ها هستند یا مهارتهایی که دارند، تعیین کرد.

و) تعیین مراحل و روش های تدریس

به منظور نیل به اهداف آموزشی تعیین شده بهره گیری از روش های تدریس و الگوهای تدریس متناسب با ‌هدف‌های‌ درس و نوع مطالب و بحث، نوع کلاس، تعداد دانش آموزان و غیره روش‌ها و الگوهای خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ه) انتخاب رسانه

انتخاب رسانه های مناسب منجر به آموزش مؤثرتر خواهد شد. از یک رسانه آموزشی نمی توان در همه موقعیتهای آموزشی استفاده کرد. به طور کلی عوامل مؤثر در انتخاب رسانه ها (وسایل کمک آموزشی) عبارتند از: ۱- نوع ‌هدف‌های‌ آموزشی ۲- ویژگی‌های مخاطبان ۳- روش های فنون آموزشی ۴- قابلیت رسانه برای انتقال پیام مورد نظر ۵- جذابیت رسانه ۶- کیفیت فنی هنری ۷- عملی بودن و سهولت کاربرد ۸- اقتصادی بودن(شعبانی،۱۳۸۴)

و) تعیین فعالیت های یادگیری

این قسمت اساس طرح درس را تشکیل می‌دهد و باید به کامل‌ترین وجه تنظیم گردد. مطالب ارائه شده باید دارای پیوستگی و نظم منطقی باشد معلم باید فعالیت‌هایی را که به روش‌ها و فنون تدریس مربوط می شود در ارائه درس به اختصار مشخص نماید و تنها نام بردن از عنوان کلی روش‌ها و الگوهای تدریس کافی نیست.

ی) ارزشیابی

معلم قبل از شروع درس جدید باید اطمینان حاصل کند که دانش آموزان مطالب درس قبل را می دانند. به همین دلیل به هر طریق که لازم می‌داند از پیش دانسته های دانش آموزان ارزشیابی به عمل می آورد.(آقازاده،۱۳۸۴)

ب: مهارت های ضمن تدریس

الف) مهارت اجرای آزمون رفتار ورودی

با اجرای این آزمون، می توان توانایی ها و مهارتهایی که دانش آموزان فاقد آن ها هستند یا مهارتهایی که دارند، تعیین کرد.

ب) مهارت برقراری ارتباط

ارتباط در امر تدریس فرایندی است که به منظور ارسال و دریافت پیام، بین پیام دهنده (معلم) و پیام گیرنده (دانش آموز) برقرار می شود.

ج) مهارت تمرکز بخشی

یکی از وظایف مهم معلم این است که بتواند عوامل مخل ارتباط بین خود و دانش آموزان را شناسایی کرده و با تکنیک های خاص (مانند: کنترل صدا، حرکت در کلاس، توجه دادن کلامی و غیرکلامی، سکوت و…) آن ها را برطرف سازد(شعبانی،۱۳۸۱)

د) مهارت آماده سازی

فعالیتی است که معلم از طریق آن سعی می‌کند ارتباطی معنا دار بین تجربیات قبلی و انتظارات و نیازهای دانش آموزان با اهداف آموزشی کلاس برقرار کند.

ر) مهارت ارائه درس جدید

مهارت ارائه درس نیز شامل دو قسمت است : مهارت درانتخاب و تنظیم مطلب و مهارت در روش ارائه آن

ز) مهارت جمع بندی

عبارت است از اعمال و یا گفتار معلم که به وسیله او، طراحی می‌شوند تا ارائه مطلب درسی را به نتیجه و پایانی مناسب برسانند.

ن) کلاس داری یا مدیریت کلاس

مهارتی است که معلم به وسیله آن، کلاس خود را در سطح انضباطی مطلوبی کنترل می کند تا بدون تأثیر عوامل مخل، اهداف آموزشی را محقق سازد (همان منبع،۱۳۸۱).

ج: مهارت های پس از تدریس

الف) فعالیت های تکمیلی

اگر درسی که ارائه می شود به جمع بندی نیاز دارد معلم باید نوع آن را انتخاب کند. جمع بندی و نتیجه گیری به ۳ منظور به کار می رود که با بیان فصیح و رسا، ادا می شود. ۱- برای تحکیم آموخته های دانش آموزان ۲- ایجاد احساس موفقیت ۳- تأکید بر نکات مهم. چنانچه برای تکمیل درس تمرین لازم باشد باید نوع تمرین و چگونگی انجام آن در طرح درس مشخص گردد(صفوی،۱۳۸۴)

ب) ارزشیابی

پس از پایان یافتن تدریس ، معلم از نتیجه ی کار خود و میزان آموخته های دانش آموزان ارزشیابی به عمل می آورد. ارزشیابی در این مرحله، بازخوردی را فراهم می‌کند که هم معلم و هم دانش آموزان خود را بسنجند و اطمینان یا عدم اطمینان از تحقق هدف های کلی درس با اتکاء به افعال رفتاری که از دانش آموز سر می زند، مشخص می شود.

صاحب نظران، فرایند تدریس را به وسیله ی مدل های مختلفی نشان داده‌اند. رایج ترین این مدل ها از سه قسمت مجزای برنامه ریزی، اجرا و ارزشیابی تشکیل یافته است. تقریباً تمام متخصصان تدریس ‌در مورد برنامه ریزی تدریس اتفاق نظر دارند، اما عناصر برنامه ریزی و ترتیب و توالی آن ها با یکدیگر متفاوت است. آرمسترانگ^[۳۸] ، دنتون^[۳۹] و ساویچ^[۴۰] (۱۹۷۸)، یک مدل پنج مرحله ای را برای وظیفه تدریس پیشنهاد کرده اندکه مراحل آن عبارت است از:

۱) مشخص کردن اهداف عملکرد

۲) شناخت دانش آموزان

۳) انتخاب روش های آموزشی

۴) ایجاد تعامل با دانش آموزان

۵) ارزشیابی اثربخشی آموزشی (نیکنامی، ۱۳۷۷).

معیارهای تدریس اثربخش را می توان با توجه به مقوله های مورد ارزیابی در پرسشنامه های ارزشیابی استادان مراکز آموزش عالی که دانشجویان تکمیل می‌کنند، شناسایی کرد. به عنوان مثال «پرسشنامه ارزشیابی دانشجویان از تدریس» که در دانشگاه آیوا (۱۹۹۵) به کار گرفته می شود دارای سه مقوله کلی با عنوان رفتار شخصی مدرس، رفتار تدریسی و رفتار حرفه ای می‌باشد که هر یک به مقوله های جزیی تری تقسیم می‌گردد (خیر، ۱۳۸۰).