۲-۱۰-۱ : اهداف تدوین استانداردهای کتابخانه‌های دانشگاهی .

استانداردهای حاضر ، کوششی است برای تعیین و تعریف یک رشته شرایط و ضوابط واقع بینانه که در صورت تحقّق ، به ارتقای سطح کمّی و کیفی خدمات کتابخانه ها و واحد های اطلاع رسانی دانشگاهی ایران خواهد انجامید . این استاندارد ها بر پایه واقعیت های موجود و امکانات بالقوّه کتابخانه‌های دانشگاهی ایران و با بهره گرفتن از استانداردهای بین‌المللی معتبر برای استفاده (۱) کتابداران ، (۲) قانون گذاران و سیاست گذاران ، (۳) مدیران و برنامه ریزان آموزش عالی ایران تهیه و تنظیم شده است .

استانداردهای کتابخانه ای ضوابطی است که با بهره گرفتن از آن می توان خدمات کتابخانه را سنجش و ارزیابی کرد . استانداردها توسط کتابداران متخصّص تدوین می شود تا کار دستیابی به هدف های تعیین شده از سوی آنان را میسّر کند . استانداردهای کتابخانه ای را می توان به عنوان الگوی مطلوب ، راهکارهای نمونه ، ملاک ارزشیابی ، انگیزه ای برای توسعه و پیشرفت آتی ، و نیز به عنوان ابزارهای ضروری برای کمک به تصمیم گیری و عمل ، نه تنها برای کتابداران ، بلکه برای عموم افراد غیر کتابدار که به طور غیر مستقیم با مقوله برنامه ریز و مدیریت کتابخانه ها و خدمات کتابخانه ای سر و کار دارند ، توصیف کرد .

هدف های اصلی این مجموعه عبارتند از :

۱: ارائه الگوی مناسب جهت تشکیل دادن کتابخانه برای دانشکده ها و دانشگاه های تازه تأسيس.

۲ : ایجاد انگیزه برای گسترش ، نوسازی و بهسازی کتابخانه‌های دانشگاهی موجود .

۳ : ارائه معیارهایی برای ارزیابی کتابخانه‌های دانشگاهی موجود.

۴ : ارائه رهنمودهایی برای تصمیم گیری و عمل برای کتابداران و سایر افرادی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم با برنامه ریزی کتابخانه‌های دانشگاهی سر و کار دارند . (تعاونی ،۱۳۹۰)

۲-۱۱ : استانداردهای کتابخانه‌های دانشگاهی ایران ( سال ۱۳۷۳ ) .

۲-۱۱-۱ : استاندارد یک : اهداف و وظایف .

هر کتابخانه دانشگاهی ( اعم از مرکزی یا دانشکده ای ) باید قبل از هر چیز دارای اهداف و وظایف معین و مدون در راستای اهداف سازمان آموزشی متبوع خود باشد .

۲-۱۱-۱-۱ : اهداف : عبارت است از نتایج مورد انتظار شخص یا سازمان ، ‌در مورد اقدام یا فعالیتی خاص. اهداف نقطه محوری فرایند مدیریت ، برنامه ریزی ، سازمان دهی و هدایت و کنترل است . هدف ها از نظر زمانی به سه دسته تقسیم می‌شوند :

• • اهداف کوتاه مدت ، که زمان رسیدن به آن ها از یک سال تجاوز نمی کند .

• • اهداف میان مدت ، که زمان رسیدن به آن ها از یک تا پنج سال است .

• اهداف بلند مدت ، که زمان رسیدن به آن ها از پنج سال به بالا است .

۲-۱۱-۱-۲: وظایف : از تقسیم فعالیت ها ، به عناصر قابل اجرا و اندازه پذیر به وجود می‌آید . ( تعاونی ، ۱۳۹۰ )

۲-۱۱-۲ : استاندارد دوم : سازمان و مدیریت .

سازمان و مدیریت کتابخانه دانشگاهی باید به گونه ای باشد که امکان بهترین و بیشترین بهره وری از منابع و خدمات را در جهت تحقّق اهداف آن فراهم آورد.

• • مدیریت : فرآیندی که به وسیله آن کوشش های فردی و گروهی به منظور میل به هدف مشترک هماهنگ می شود .

• • سازمان : گروهی از افراد که برای میل به یک هدف یا منظور مشترک از طریق تقسیم کار و وظایف و از مجرای سلسله مراتب اختیار و مسئولیت قانونی فعّالیت می‌کنند.

• ساختار سازمانی : آرایش اجزای یک سازمان که نمایشگر روابط واحد های تابع آن و خطوط و اختیار و مسئولیت است .

یکی از موضوع هایی که در ارتباط با کتابخانه‌های دانشگاهی همیشه مورد بحث بوده است ، مدیریت و اداره این مراکز بر اساس نظام متمرکز ، غیر متمرکز یا نیمه متمرکز می‌باشد .

نظام کاملا متمرکز : در اینجا دانشگاه دارای تنها یک مجموعه یا کتابخانه مرکزی است که در آن هر گونه مطلب برای دانشجو و استاد ، در هر سطح و هر رشته گردآوری می شود . در نتیجه هر دانشکده دارای کتابخانه مستقل و مجزّا نخواهد بود و کل خدمات کتابخانه در سطح دانشگاه در یک محل ارائه می شود . این امر باعث می شود دسترسی به کتابخانه مرکزی برای استادان و دانشجویان بعضی از دانشکده ها سهل تر و برای برخی دیگر به دلیل بعد مسافت دشوارتر شود . این نظام از لحاظ صرفه جویی در منابع مالی و نیروی انسانی مناسب است ، اما از نظر خدمات مراجعان ، به خصوص خدمات تخصّصی موضوعی ، امکان پاسخ گویی به درخواست ها محدود تر می شود .

نظام کاملا غیر متمرکز : در این نظام علاوه بر کتابخانه مرکزی ، هر دانشکده یا گروه هم کتابخانه خاص خود را دارد . در نتیجه هر کتابخانه نیازهای اطلاعاتی دانشکده را در زمینه مربوط برآورده می‌کند و دسترسی به کتابخانه بسیار آسان تر است . البته در این نظام معایبی چون هزینه های سرسام آور ، اتلاف انرژی ، اتلاف نیروی متخصّص ، اتلاف فضاهای ساختمانی جداگانه ، و تکرار مجموعه ها اجتناب ناپذیر است .

نظام نیمه متمرکز : این نظام که برای دانشگاه های ایران ، به ویژه ، دانشگاه های بزرگتر ، مناسب است ، تلفیقی از دو نظام قبلی است . در اینجا ، کتابخانه مرکزی نقش کتابخانه ی مادر و هماهنگ کننده ی خدمات فنی و تکنیکی سایر کتابخانه ها را بر عهده می‌گیرد. ( تعاونی ، ۱۳۹۰ )

شکل ۲-۱ ، نمونه نمودار سازمانی کتابخانه مرکزی در نظام نیمه متمرکز.

شکل ۲-۲ ، نمونه نمودار سازمانی کتابخانه دانشکده ای در نظام نیمه متمرکز.

۲-۱۱-۳ : استاندارد سوم : نیروی انسانی .

تعداد کتابداران هر کتابخانه دانشگاهی و نوع و میزان تحصیلات شان باید با نیازهای خدماتی کتابخانه و برنامه ها و مجموعه آن متناسب و هماهنگ باشد .

۲-۱۱-۳-۱ : تعاریف سطوح تخصصی کتابداری و اطلاع رسانی.

1. 1. کاردانی که شامل دو سال تحصیل در دانشکده کتابداری و اطلاع رسانی پس از اخذ دیپلم دبیرستان است.

1. 1. کارشناسی که چهار سال تحصیل در دانشکده کتابداری و اطلاع رسانی را در بر می‌گیرد .

1. 1. کارشناسی ارشد که دو سال تحصیل دانشگاهی را ، پس از اخذ درجه کارشناسی در یکی از رشته‌های علوم بشری ، در بر می‌گیرد .

1. 1. دوره پیشرفته ^[۲۳] که پس از اخذ دانشنامه کارشناسی ارشد ، دوره یکساله در دانشگاه را شامل می شود و شخص در یکی از رشته‌های خاص کتابداری و اطلاع رسانی تخصص می‌یابد.