به طور کلی پژوهش حاضر به دنبال پاسخ ‌به این پرسش می‌باشد که آیا ویژگی های شخصیتی بر اعتیاد اینترنتی با تأکید بر نقش تمایل استفاده از اینترنت- میان دانشجویان دانشگاه سمنان- اثر معناداری دارد یا خیر؟

۱-۳- اهمیت و ضرورت موضوع

یکی از علت های مهم روند رو به رشد مشکل اعتیاد به اینترنت در ایران این است که مدیریت کلان اجتماعی برنامه ریزی مناسبی برای رفع مشکلات اجتماعی جوانان نظیر رفع بیکاری، شرایط مناسب ادامه تحصیل و مشکلات معیشتی جوانان ننموده، برنامه ریزان اجتماعی برنامه مناسبی ارائه نکرده اند هم چنین در زمینه نحوه استفاده از اینترنت کار فرهنگی صورت نگرفته که در صورت ادامه این روند باید شاهد عوارض آسیب جدیدی باشیم که جامعه ما را تهدید می‌کند. جوان وارد یک فضای مجازی می شود و در این فضا می‌خواهد شروع به مکالمه و تبادل افکار کند. در این صورت نکته ای که وجود دارد این است که این شخص از واقعیت دور می شود و فراموش می‌کند که ارتباطات مجازی و واقعی چقدر تفاوت دارند و دچار رفتار دوگانه می شود و دچار تخیلات می‌گردد. همچنین اعتیاد به اینترنت از مواردی است که بسیاری از کاربران را اسیر خود می‌کند و موجب می شود که کاربران در فعالیت های اجتماعی کمتر در گیر شوند و موجب افت تحصیلی و عدم مسئولیت پذیری در فرد و انزوای اجتماعی و عزت نفس کمتر در فرد می شود و نیز موجب مشکلات جسمانی و بیش فعالی و کمبود توجه در این افراد شده و موجب افسردگی و تمایل به کارهای پر خطر و استفاده غیر مجاز از سایت های غیر اخلاقی و بسیاری از کاربران از خستگی چشم، پایین آمدن انرژی بدن، کند شدن تصمیمات و … شکایت می‌کنند(بیگز^[۱۴]،۲۰۰۰).

یکی از بزرگترین علت های روانی هر نوع اعتیادی فرار از مشکلات روزانه می‌باشد. اما موضوعی که در اینجا بایستی به آن توجه شود مشخص کردن مسئله سن، جنسیت و کاربری است که قصد استفاده از اینترنت را دارد. کاربر اینترنتی محدوده سنی و جنسیت ندارد. این ‌به این مفهوم است که منحصراً تمام استفاده کنندگان از اینترنت مرد یا زن نمی باشند و افراد متفاوتی از این دو جنسیت یا سنین مختلف اقدام به استفاده از این تکنولوژی می‌کنند. برخی جامعه شناسان می‌گوید: معتادان اینترنت ترجیح می‌دهند با تشکیل گروه ها و برقرار کردن ارتباطات تنگاتنگ با یکدیگر به نوعی خلال های روحی خود را برطرف کنند. برای دسته ای از جوان ها که اسیر اینترنت شده اند دنیای مجازی چت روم ها و بازی های اینترنتی به راحتی جایگزین افراد فامیل، دوستان، تحصیل، اشتغال و خواب می شود. به طوری که بعضی از جوانان ایرانی از ساعت ۱۰ شب تا ۴ صبح وقت خود را صرف اینترنت می‌کنند و به طور هفتگی ۴۰ تا ۵۰ ساعت با اینترنت هستند و از دنیای واقعی که در آن زندگی می‌کنند فاصله می گیرند. نوجوانان معتاد به اینترنت صرف نظر از جنسیت، سن و مقطع تحصیلی بدون هیچ منظور و هدفی تنها برای یافتن چیزهای جدید و مهیج در این شبکه پرسه می‌زنند که معضلات اقتصادی، بیکاری و نبود امنیت شغلی آن را تشدید می‌کند. به دنبال گسترش اینترنت، ظهور این اعتیاد به عنوان یک اختلال اولین بار سال ۱۹۹۵ در آمریکا مطرح شد و در سال ۱۹۹۶ توسعه یافت و از آن پس مراکز درمان این بیماران در سراسر این کشور به وجود آمدند و حتی در دادگاه و سیستم قانونی آن هم، این اختلال به عنوان یک اختلال روانی پذیرفته شد. علاوه بر آمریکا وجود تعداد زیادی از این گونه بیماران در آلمان هم باعث شده تا به تازگی کلینیکی در شهر مانیتز این کشور به منظور درمان این معتادان اینترنتی افتتاح شود و کلینیک کودکان در هانوفر هم به عنوان نخستین بیمارستان در آلمان، بخشی را برای درمان این نوع اعتیاد اختصاص داد. البته آمار دقیقی درباره این که چند نفر در آلمان دچار این مشکل هستند وجود ندارد، اما نکته این که ۸۰ درصد بیمارانی که به کلینیک مانیتز مراجعه می‌کنند، معتاد به بازی‌های کامپیوتر هستند. ‌بنابرین‏ اهمیت روزافزون این موضوع توجه زیادی را به خود اختصاص داده است(لیم و همکارانش؛ ۲۰۰۴). ‌بنابرین‏ با این تحقیق می‌توانیم ویژگی های شخصیتی گفته شده در بالا و ویژگی های شخصیتی دیگر این افراد که چندان روی آن ها در داخل کشور کار نشده را بسنجیم و بتوانیم با اطلاعات به دست آمده راهکار هایی را برای تغییر دادن ویژگی های شخصیتی افراد وابسته به اینترنت را طرح و اقداماتی را انجام داد.

۱-۴- اهداف تحقیق

هدف اصلی:

بررسی تاثیر ویژگی های شخصیتی بر اعتیاد اینترنتی با تأکید بر نقش تمایل استفاده از اینترنت.

اهداف فرعی:

بررسی تاثیر ویژگی های شخصیتی بر تمایل استفاده از اینترنت

بررسی تاثیر ویژگی های شخصیتی بر اعتیاد اینترنت.

بررسی تاثیر تمایل استفاده از اینترنت بر اعتیاد اینترنتی.

۱-۵- سوالات تحقیق

پرسش های اصلی

۱)آیا ویژگی های شخصیتی بر تمایل استفاده از اینترنت تاثیر معناداری دارد؟

۲) آیا ویژگی های شخصیتی بر اعتیاد اینترنتی تاثیرمعناداری دارد؟

۳) آیا تمایل استفاده از اینترنت بر اعتیاد اینترنتی تاثیر معناداری دارد؟

پرسش های فرعی

مهمترین مؤلفه‌ ها در میان ویژگی های شخصیتی کدامند؟

مهمترین مؤلفه‌ ها در میزان تمایل استفاده از اینترنت کدامند؟

مهمترین مؤلفه‌ ها در تعیین اعتیاد اینترنتی کدامند؟

۱-۶- فرضیه های تحقیق

فرضیه های اصلی

ویژگی های شخصیتی بر تمایل استفاده از اینترنت تاثیر معناداری دارد

ویژگی های شخصیتی بر اعتیاد اینترنتی تاثیرمعناداری دارد.

تمایل استفاده از اینترنت بر اعتیاد اینترنتی تاثیرمعناداری دارد.

۱-۷- جامعه و نمونه آماری تحقیق

جامعه آماری این پژوهش شامل دانشجویان دانشگاه سمنان(حدود ۱۴۰۰۰نفر) می‌باشد.

برای انتخاب نمونه در سطح دانشکده ها از روش نمونه گیری تصادفی سهمیه ای (بر اساس دانشکده ها) استفاده شده است. در نهایت تعداد پرسشنامه های جمع‌ آوری شده ۳۰۳ عدد بود.

۱-۸- قلمرو تحقیق

قلمرو موضوعی:این تحقیق به بررسی تاثیر ویژگی های شخصیتی بر اعتیاد اینترنتی با تأکید بر تمایل استفاده از اینترنت می پردازد.

قلمرو مکانی:قلمرو مکانی این تحقیق شامل کلیه دانشکده های دانشگاه سراسریشهر سمنان می‌باشد.

قلمرو زمانی:این تحقیق در فاصله زمانی زمستان ۹۲ الی تابستان ۹۳ انجام شد.

۱-۹- نوع تحقیق

ریشه‌های حق مشارکت مردم در تعیین سرنوشت را در اسلام نیز می‌توان مشاهده کرد و در این راستا به مباحثی همچون شورا (وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَینَهُمْ ﴾^[۷۵] و همچنین ﴿… وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ ﴾^[۷۶]، بحث بیعت و طرق نظارت عمومی همچون حق النصیحه، دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر می‌توان استناد کرد. ^[۷۷] بحث امر به معروف و نهی از منکر در اصل هشتم قانون اساسی مورد اشاره واقع شده است:«در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر وظیفه ایی است همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یکدیگر دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت» با این حساب، در حالی که قانون اساسی امر به معروف و نهی از منکر را وظیفه مردم نسبت به دولت می‌داند، لازمه‌ی آن که آگاهی مردم است نیز باید فراهم باشد. و بدون شک، یکی از مهمترین ابزارها برای این آگاهی، حق دسترسی مردم به اطلاعات و اسنادی است که دولت نزد خود نگهداری می‌کند. در حقوق بین الملل نیز حق مشارکت شهروندان در امور سیاسی تضمین شده است. به عنوان مثال، طبق ماده ۲۵ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی،«هر انسان عضو اجتماع حق و امکان خواهد داشت بدون (در نظر گرفتن)هیچ یک از تبعیضات مذکور در ماده ۲ و بدون محدودیتهای غیرمعقول: الف- در اداره امور عمومی بالمباشره یا به واسطه نمایندگانی که آزادانه انتخاب شوند، شرکت نماید. ب- در انتخابات ادواری که از روی صحت به آرای عمومی مساوی و مخفی انجام شود و تضمین کننده بیان آزادانه اراده انتخاب کنندگان باشد رأی بدهد و انتخاب شود. ج- با حق مساوی طبق شرایط کلی بتواند به مشاغل عمومی کشور خود نایل شود».

لذا باید تأکید کرد که مردم در صورتی می‌توانند افرادی لایق و شایسته را به عنوان نماینده مجلس یا رئیس جمهور انتخاب کنند که از آن چه در مجالس قانون گذاری می‌گذرد، اطلاع داشته باشند. به عبارت دیگر، تنها با آزادی اطلاعات و حق دسترسی مردم به اطلاعات عمومی است که رابطه‌ مردم با نمایندگان منتخب خود به زمان کوتاه دوره انتخابات محدود نخواهد شد و مردم همواره می‌توانند در کار آن ها نظارت کنند. مطبوعات و رسانه ها نیز انتقال دهنده اطلاعات و فعالیت دست­اندرکاران اداره جامعه اند. بدیهی است چنانچه مطبوعات و رسانه ها نتوانند در انجام دادن وظایف رسانه ایی خود به نحو شایسته‌ای عمل نمایند، معضلات و مشکلاتی ایجاد خواهند کرد. ‌بنابرین‏ حکومت باید به مردم پاسخگو باشد و مردم نیز حق نظارت بر اَعمال حاکمان خود را دارند. یکی از طرق مهم نظارت بر اَعمال و کردار نهادها و مقامات عمومی همین دسترسی به اطلاعات موجود در دستگاه‌های دولتی است.

۲-۴-۲- حاکمیت مردم

همان‌ طور که در ارتباط با حق تعیین سرنوشت بیان کردیم، اصولاً حاکمیت از آن مردم است، و جز برخی از حکومتها که سران آن ها بر این باورند که مشروعیتشان از عالم غیب به دست آمده است، در سایر نظامهای حاکمیتی، زمامداری، امری زمینی و برخاسته از آرای مردم است. به نظر برخی اندیشمندان، از منظر حقوق بشر معاصر، حتی پشتوانه اعتبار قوانین نیز، دموکراتیک بودن نظام حکومتی است. حکومت‌های غیرانتخابی از منظر حقوق بشری، واجد هیچ گونه مبنا و اساس مشروعیت بخش اخلاقی نیستند، چه این که بنیادی­ترین حق انسانی، پس از حق حیات که همانا حق تعیین سرنوشت را نادیده گرفته اند. ^[۷۸]

«در واقع دستگاه حکومتی به ماشینی سیاسی شبیه است، ماشین سیاسی به خودی خود کار نمی‌کند، بلکه همچنان که به دست مردم ساخته شده، به دست همان مردم هم باید به کار بیفتد، این مردم هیچ لازم نیست متخصص باشند. به کار انداختن ماشین حکومت حتی از دست مردم عادی نیز ساخته است لازمه کارکرد این ماشین رضایت ساده مردم نیست، بلکه مشارکت عملی آن ها‌ است و شکل و ساختمان ماشین باید با ظرفیت و خصال مردمی که در دسترس هستند به وجود آید…» ^[۷۹]

با توجه ‌به این«تعلق داشتن حکومت به مردم» باید بیان داشت که اطلاعات نیز ابزارهای کاری حکومتی است که آن هم به مردم متعلق است. متأسفانه بسیاری از ‌دولت‌های‌ اقتدارطلب، اطلاعات عمومی را به عنوان اموال متعلق به خود تلقی می‌کنند و نه چیزی که به نمایندگی از مردم، حفاظت آن ها را عهده دار شده اند. ^[۸۰] ‌بنابرین‏ آزادی اطلاعات، منجر به نوعی ‌پاسخ‌گویی‌ عمومی با هدف اثبات حاکمیت مردم می‌شود. همچنین اصولاً داوری ‌در مورد اعمال و کارکردهای دولت و مقامات دولتی، از طریق و مجرای اطلاعات گذر می‌کند. ^[۸۱]

۲-۴-۳-‌پاسخ‌گویی‌ مقامات عمومی

حق دسترسی مردم به اطلاعات موجود در دستگاه‌های حکومتی مقدمه ‌پاسخ‌گویی‌ حکومت و مسئول شناسی است. ‌پاسخ‌گویی‌ دو گونه است: فعال و انفعالی. ‌پاسخ‌گویی‌ فعال یعنی این که مقامات و مدیران دولتی رأساً به گزارش عملکرد خود بپردازند و اهداف، مأموریتها، سیاست‌ها، برنامه ها و اقدامات خود را برای مردم توضیح دهند و کم و کیف موفقیتها و ناکامی‌های خود را تشریح و تبیین کند. همچنین، ‌پاسخ‌گویی‌ انفعالی یعنی این که مقامات و مدیران دولتی به پرسشهایی که از آن ها پرسیده می‌شود، پاسخ دهند. ^[۸۲]

‌بنابرین‏، حق بر دانستن به نحو لاینفکی با ‌پاسخ‌گویی‌، یعین هدف اصلی تمام نظامهای دموکراتیک پیوند خورده است. علاوه بر این، آزادی اطلاعات کمک می‌کند که در صورت بروز اشتباهات و خطاها و وقوع جرایم در مؤسسات عمومی، شناسایی مسئول واقعی با سرعت و سهولت انجام شود.

۲-۴-۴-اصل شفافیت

۱- مهم‌ترین و عقلایی‌ترین دلیل برای شفافیت آن است که مشارکت فعال شهروندان را در امور سیاسی و اجتماع تقویت می‌کند. شفافیت، یکی از شروط اساسی برای جهت‌گیری اراده اشخاص است که این اراده، برای ایجاد جامعه‌ مردم سالار نقش حیاتی دارد. این مبنای شفافیت بر نظریه های دموکراسی مشورتی تکیه داردکه معتقدند شفافیت باید شامل طیف وسیعی از ساز و کارهایی باشد که مشارکت شهروندان در سیاست‌گذاری‌ها از طریق دسترسی مؤثر به روندها و برآیندهای سیاست‌گذاری و اظهار نظر در آن‌ ها را ممکن می‌سازد. ^[۸۳]

شفافیت به عنوان یکی از عناصر حکمرانی خوب. از آن رو اهمیت دارد که جلب اعتماد عمومی به نظام حاکم، بدون وجود آن» امکان‌پذیر نیست. در واقع، ‌وجود شفافیت شرط لازم برای کسب اعتماد عمومی نسبت به دستگاه حاکم و شیوه اداره کشور است.

در همین ارتباط، کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد طی قطعانه‌ای ویژگی‌های اساسی یک حکمرانی خوب را شفافیت، مسئولیت، ‌پاسخ‌گویی‌ مشارکت، حاکمیت قانون و انعطاف پذیری می‌داند. ^[۸۴]

لذا، شفافیت به عنوان یکی از عناصر اساسی حکمرانی خوب، حضور مردم را در توسعه و اجرای نظم عمومی تشویق می‌کند. برای این که مردم فعال‌تر در حکمرانی و اداره کشور شرکت کنند، باید به اطلاعات با کیفیت بهتر و کمیت بیشتر دسترس پیدا کنند که این امر با توسل به ابزار شفافیت اسنادی میسر می‌شود. در حقیقت، شفافیت فعالیت‌های دولت یک وضعیت لاینفک از حکمرانی خوب و مشارکت فعال شهروندان است.

صندوق میراث جهانی^[۹۷] که به موجب ماده ۱۵ کنوانسیون حفاظت از میراث فرهنگی طبیعی جهان مصوب سال ۱۹۷۲ برای حمایت از میراث فرهنگی طبیعی جهان که دارای اهمیت استثنایی هستند، ایجاد شده است و بودجه خود را از محل پرداخت سهمیه های اجباری و داوطلبانه کشورهای عضو و سایر وجه پرداختی و عطایا تأمین می‌کند. این صندوق تحت نظر یونسکو و مطابق با مقررات مالی آن اداره می شود. بدین ترتیب با بررسی عملکرد سازمان ملل متحد در قالب این نهادها، کاربست عملی اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت در رویه بین‌المللی را می توان مشاهده نمود.

۳-۲-۲-۲-۸- بررسی اصل مشارکت در حقوق بین الملل محیط زیست

اصل مشارکت یکی از اصول مهم حقوق بین الملل محیط زیست است که در اعلامیه ریو ۱۹۹۲ پیش‌بینی شده است. این اصل به طور صریح در اعلامیه استکهلم پیش‌بینی نشده است، ولی در مقابل، اعلامیه مذبور به حق بر محیط زیست سالم می پردازد که به نظر اغلب حقوق ‌دانان این اصل وسیله ای برای اجرای حق بر محیط زیست سالم است، اما اعلامیه ریو اصل مشارکت را بدین صورت در اصل ۱۰ خود پیش‌بینی ‌کرده‌است: «بهتر است مسائل مربوط به محیط زیست با مشارکت همه شهروندان ذی ربط در سطحی مطلوب بررسی گردد، در سطح ملی هر فرد باید کاملاً به اطلاعاتی که مقامات عمومی ‌در مورد محیط زیست در اختیار دارند از جمله اطلاعات مربوط به مواد و فعالیت های خطرناک در منطقه دسترسی داشته باشد و در روند اتخاذ تصمیمات مشارکت نماید. دولت ها باید با دادن اطلاعات به مردم، حساسیت و مشارکت عموم را تسهیل و تشویق نمایند. دستیابی و دسترسی مؤثر به اقدامات و مراجع قضائی و اداری، از جمله مجازات و جبران خسارت، باید تضمین گردد». این اصل در قالب یک اعلامیه در پایان کنفرانس بین‌المللی ریو به تصویب رسید که زیر نظر مجمع عمومی سازمان ملل تشکیل شد. اولین چیزی که در این زمینه به ذهن متبادر می شود این است که اسناد مجمع عمومی سازمان ملل متحد به طور عمومی ضمانت اجرایی لازم ندارند و بیشتر جنبه توصیه و ناظر به اعلام وجود آن اصل یا اصول است. توصیف این اسناد با عنوان اعلامیه توسط مجمع عمومی به منظور تأکید بر اهمیت سیاسی و هنجاری مسائل مهم جهانی می‌باشد. در اساس محتوای اعلامیه ها، آثار حقوقی الزام آور همانند دیگر اسناد بین‌المللی وجود ندارد و به زعم بیشتر آموزه های حقوقی مفاد این اعلامیه ها جزء حقوق قوام نایافته^[۹۸] است.

هر چند که اعلامیه های استکهلم و ریو همگی جزء اسناد حقوقی الزام آور محسوب نمی شوند، ولی مبین ظهور اصولی هستند که در عملکرد دولت ها به آن توجه شده است و مبانی شکل گیری دیگر کنوانسیون های بین‌المللی زیست محیطی را شکل می‌دهند. بعضی از حقوق ‌دانان در تحلیل ارزش حقوقی «حقوقی اعلامی» بر این عقیده هستند که این حقوق نقش مهم در فرایند شکل گیری قواعد عرفی دارد، زیرا اعلامیه، رویه در حال شکل گیری را تحکیم و با یک روش خیلی مرسوم و در قالب اعلامیه در صدد حمایت از رویه مذبور است [۵۵]. اصل مشارکت جنبه اعلامی دارد؛ زیرا قالب حقوقی که این اصل در آن شکل گرفته است در بردارنده حقوق اعلامی است. تدوین مقررات در قالب اعلامیه و دیگر اسناد غیر الزام آور، بستری مناسب برای بروز حقوق قوام نایافته ایجاد می‌کند و در درازمدت سبب توسعه حقوق بین الملل می شود. بیشتر اصول حقوق بین الملل از جمله اصل مشارکت در قالب اعلامیه شکل گرفته اند و به همین دلیل این رشته از حقوق بین الملل، محیطی مناسب برای حقوق قوام نایافته فراهم می‌کند. حقوق قوام نایافته شرایطی برای توسعه حقوق قوام یافته^[۹۹] در قلمروهایی که این حقوق پیشرفتی نداشته، فراهم ‌کرده‌است و سبب توسعه حقوق بین الملل محیط زیست می شود. اصولی مختلف چون اصل پیشگیری، اصل احتیاط، اصل آلوده ساز-پرداخت کننده و اصل استفاده غیر زیانبار از سرزمین و غیره در حقوق بین الملل محیط زیست وجود دارد، ولی همه آن ها مقام و منزلتی یکسان ندارند. بعضی از اصول چون اصل استفاده غیرزیانبار از سرزمین به سبب تکرار آن در اسناد گوناگون و شناسایی و تأیید آن توسط مراجع داوری و دادگستری بین‌المللی جنبه عرفی پیدا ‌کرده‌است که در این صورت دیگر نمی توان این اصل را با اصول حقوق بین الملل محیط زیست مقایسه کرد [۵۶]. ‌بنابرین‏ اصل مشارکت را نمی توان با اصل استفاده غیرزیانبار از سرزمین مقایسه کرد، زیرا با وجود شناسایی این اصل در اسناد مختلف بین‌المللی و منطقه ای هنوز به صورت قاعده عرفی در نیامده است. با وجود اینکه این اصل به صورت کلی به منزله یکی از اصول عرفی حقوق بین الملل محیط زیست شناسایی شده است، اما شاید بتوان ادعا کرد که برخی از عناصر یا مؤلفه های آن در نظام حقوق بین‌المللی بشر به عنوان تعهدات تعلیق ناپذیر (بنیادین) در نظر گرفته می شود که بی تردید واجد ویژگی عرفی است. شناخت مؤلفه های این اصل و شناسایی آن ها در اسناد بین‌المللی زیست محیطی، مهم و اساسی است. مؤلفه های اصل مشارکت به حق دسترسی به اطلاعات زیست محیطی و مشارکت عموم در فرایند تصمیم سازی و تصمیم گیری و دسترسی و توسل به مراجع اداری و قضایی در حوزه محیط زیست تقسیم می شود [۵۵].

۳-۲-۲-۲-۸-۱- حق دسترسی به اطلاعات زیست محیطی

دسترسی عموم به اطلاعات و مشارکت آن ها تنها مختص به مقررات گذاری در حوزه محیط زیست نمی شود، بلکه این حق، قبل از هر چیز موضوعی مربوط به دولت و شهروندان است که در کل نظام های مردم سالار وجود دارد. در اینجا موضوع اطلاع رسانی و اطلاعات و مشارکت شهروندان بیش از هر چیز اهمیت دارد، زیرا با مشارکت ایشان در اتخاذ تصمیمات، بستری مناسب برای شفاف سازی، به زمامداری یا به طور کلی برپایی مردم سالاری فراهم می شود. از طرف دیگر رعایت این حق برای شهروندان مبین توجه دولتمردان به کثرت گرایی و اشتراک مساعی مردم در اداره امور کشور و حق تعیین سرنوشت شان است. توسعه حق دسترسی شهروندان به اطلاعات و مشارکت ایشان در اتخاذ تصمیمات مربوط به مسائل زیست محیطی اهمیت زیادی دارد، زیرا دسترسی به داده های زیست محیطی و مشارکت آن ها در فرایند تصمیم سازی و تصمیم گیری متضمن آثاری مستقیم بر آنان خواهد بود.

=(اضافات(کاهش) دارایی های ثابت طی دوره/ارزش بازار شرکت)*۱۰۰

=درآمد فروش

=سود تقسیمی هر سهم

=سود هر سهم

AGE=تفاوت سال tو سال تأسيس شرکت

و در نهایت برای مقایسه محافظه کاری در هر کدام از مراحل عمر شرکت از آماره t استفاده می شود.

۳-۱۰ روش های مورد نظر برای تجزیه و تحلیل اطلاعات

در این تحقیق، ابتدا نمونه ی آماری از بین جامعه ی آماری شرکت‌های پذیرفته شده در بازار بورس اوراق بهادار تهران، بر اساس شرایط ویژه ای که در بخش جامعه و نمونه آماری ذکر شد، انتخاب گردیده و سپس به منظور محاسبات مربوط به فرضیات و آزمون آن ها از نرم افزارهای eviews وExcel استفاده می شود.

این تحقیق از لحاظ هدف از نوع کاربردی بوده است و روش آماری آن همبستگی می‌باشد که به دنبال پیدا کردن رابطه بین چند متغییر است.

نخست شرکت های عضو نمونه آماری با بهره گرفتن از متغییر های تفکیک کننده به مراحل رشد،بلوغ و افول طبقه بندی می‌شوند و سپس متغیر محافظه کاری در هر یک از حالات بررسی می شود. در مرحله آخر با بهره گرفتن از روش های آماری تحلیل همبستگی به آزمون فرضیه های پژوهش می پردازیم.روشهایآماریمورداستفادهدراینپژوهش،آمارتوصیفی،رگرسیون،همبستگی، آزمونتیخواهدبود. آزمون های آماری که بر قرار می شود به شرح زیر می‌باشد.

۳-۱۰-۱ آزمون نرمال بودن توزیع داده ها:

از آنجایی که فرض اصلی در یک مدل رگرسیونی نرمال بودن توزیع می‌باشد برای این منظور قبل از هر چیز به آزمون نرمال بودن توزیع داده ها می پردازیم.
ابتدا چولگی و کشیدگی داده ها آزمون می شود. چولگی معیاری از تقارن یا عدم تقارن تابع توزیع می‌باشد. برای یک توزیع کاملاً متقارن چولگی صفر و برای یک توزیع نامتقارن با کشیدگی به سمت مقادیر بالاتر چولگی مثبت و برای توزیع نامتقارن با کشیدگی به سمت مقادیر کوچکتر مقدار چولگی منفی است. کشیدگی یا kurtosis نشان دهنده ارتفاع یک توزیع است. به عبارت دیگر کشیدگی معیاری از بلندی منحنی در نقطه ماکزیمم است و مقدار کشیدگی برای توزیع نرمال برابر ۳ می‌باشد. کشیدگی مثبت یعنی قله توزیع مورد نظر از توزیع نرمال بالاتر و کشیدگی منفی نشانه پایین تر بودن قله از توزیع نرمال است. برای مثال در توزیع t که پراکندگی داده ها بیشتر از توزیع نرمال است، ارتفاع منحنی کوتاه تر از منحنی نرمال است.در حالت کلی چنانچه چولگی و کشیدگی در بازه (۲ ، ۲-) نباشند داده ها از توزیع نرمال برخوردار نیستند.

۳-۱۰-۲ آزمون هم خطی:

نشان می‌دهد که یک متغییر مستقل تابعی خطی از سایر متغییر های مستقل است. اگر هم خطی در یک معادله رگرسیون بالا باشد ،بدین معنی است که بین متغییر های مستقل همبستگی بالایی وجود دارد و ممکن است با وجود بالا بودن R2، مدل دارای اعتبار بالایی نباشد. به عبارت دیگر با وجود اینکه مدل خوب به نظر می‌رسد، ولی دارای متغییر های مستقل معنی داری نمی باشد.

توان رابطه خطی بین متغییر های مستقل مربوط به مدل با شاخصی اندازه گیری می شود که تلرانس نامیده می شود. برای هر متغییر مستقل تلرانس نسبتی از پراکندگی نسبی از پراکندگی آن متغییر است که توسط روابط خطی آن متغییر با سایر متغییر های مستقل موجود در مدل نوجیه نمی شود. با توجه به اینکه تلرانس یک نسبت است ،مقدار آن بین صفر و یک تغییر می‌کند مقدار نزدیک به یک ‌به این معنی است که در یک متغییر مستقل بخش کوچکی از پراکندگی آن توسط سایر متغییر های مستقل اثبات می شود. مقدار نزدیک به صفر ‌به این معنی است که یک متغییر تقریباً ترکیب خطی از سایر متغییر های مستقل است و داده ها دارای رابطه خطی مشترک چندگانه هستند.

۳-۱۰-۳ آزمون ضریب همبستگی:

ضریب همبستگی معیاری برای بیان میزان رابطه ی بین دو متغیر است که از فرمول زیر به دست می‌آید :

در مطالعه میزان ارتباط بین دو متغیر بر حسب این که دو متغیر از چه رده ای باشند یکی از سه ضریب همبستگی زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ضریب همبستگی خطی پیرسون

ضریب همبستگی اسپیرمن

ضریب همبستگی کندال (ناپارامتری)

۳-۱۰-۴ آزمون معنی داری ضریب همبستگی:

می‌خواهیم صفر بودن یا نبودن ضریب همبستگی جامعه را آزمون کنیم.(که بهآزمونمعنیداری ρ معروفاست.)

:آماره آزمون

برای انجام این آزمون لازم است علاوه بر فرض نرمال بودن متغیر y، این فرض را هم کنیم که x نیز متغیر تصادفی با توزیع نرمال است.اگر فرض صفر رد شود نتیجه گیری خواهیم کرد که x ، y به صورت خطی به یکدیگر وابسته هستند.

۳-۱۰-۵ آزمون دوربین-واتسون (Durbin-Watson)

یکی از مفروضاتی که در رگرسیون مدنظر قرار می‌گیرد، استقلال خطاها (تفاوت بین مقادیر واقعی و مقادیر پیش‌بینی شده توسط معادله رگرسیون) از یکدیگر است. در صورتی که فرضیه استقلال خطاها رد شود و خطاها با یکدیگر همبستگی داشته باشند امکان استفاده از رگرسیون وجود ندارد. به منظور بررسی استقلال خطاها از یکدیگر از آزمون دوربین- واتسون استفاده می‌شود

آزمون دوربین واتسون ( durbin-watson) یکی از مشهورترین آزمون ها برای تشخیص خود همبستگی است.

محدودیت های آزمون دوربین واتسون:
این آزمون تنها خود همبستگی از درجه اول را نشان می‌دهد.
برای به کار بردن این آزمون هیچ مشاهده ی گم شده ای نباید وجود داشته باشد.
متغیر با وقفه از نوع وابسته نباید در سمت راست مدل وجود داشته باشد.
مدل رگرسیونی باید عرض از مبدأ داشته باشد.

۳-۱۰-۶ آزمون مقایسه دو گروه نمونه

در این مرحله بعد از اینکه محافظه کاری در هر یک از دسته شرکت ها محاسبه شد به مقایسه مقدار محافظه کاری در هر دسته پرداخته و با بهره گرفتن از آماره t معنی داری این تفاوت ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

۳-۱۱ خلاصه فصل

در این فصل بعد از بیان مقدمه به بیان روش تحقیق پرداخته و بعد جامعه و نمونه آماری و قلمرو زمانی تحقیق را بیان کردیم. و بعد از آن به بیان ابزار های گرد آوری اطلاعات پرداختیم . و سپس به توصیف سوالات و فرضیه های تحقیق که هدف اصلی این تحقیق می‌باشد پرداختیم. و متغییر هایی را که با آن ها روبرو هستیم را شرح دادیم و روش محاسبه آن ها را توضیح بیان داشتیم. و در گام بعدی به بیان مدل تحقیق پرداختیم. و بعد روش های مورد نظر برای تجزیه و تحلیل اطلاعات را بیان می‌کردیم.

فصل چهارم

تجزیه و تحلیل داده ها

۴-۱مقدمه

R _r = میانگین رتبه بازده ماهانه سهام شرکت های پرتفوی

R _v = میانگین رتبه نوسان پذیری تاریخی سهام شرکت های پرتفوی

بازده سهام :

این تحقیق عبارت است از اختلاف ( R_pt – R_ft ) بین بازده پرتفوی و بازده بدون ریسک و برابر است با اختلاف میان بازده پرتفوی های مرتب شده بر اساس هر یک از معیارهای اندازه شرکت، قیمت سهام، نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار و بازده بدون ریسک .بر اساس مدل R_pt)) در این تحقیق بازده پرتفوی سه عاملی فاما و فرنچ) ۱۹۹۳) به صورت ماهانه و بر اساس رابطه زیر محاسبه خواهد شد .

N_P = تعداد شرکت های تشکیل دهنده پرتفوی

R_it = بازده ماهانه شرکت i در ماه t

بازده شامل تغییر در اصل سرمایه (قیمت سهام) وسود نقدی می‌باشد که با بهره گرفتن از رابطه زیر محاسبه خواهد شد:

که در آن :

P_it = قیمت سهام شرکت i در انتهای ماه t

P_it-1 = قیمت سهام شرکت i در انتهای ماه t

P_ni = ارزش اسمی سهام شرکت i

X = درصد افزایش سرمایه از محل اندوخته ها

Y = درصد افزایش سرمایه از محل مطالبات و آورده نقدی

DPS = سود نقدی هر سهم

این رابطه کامل ترین رابطه برای محاسبه بازده واقعی سهام جهت حصول نتایج صحیح تر از تحقیق می‌باشد(مهرانی و نونهال،۱۳۸۶ ،۱۴). همچنین در این بررسی بازده بدون ریسک (R_ft ) مطابق با تحقیقات پیشین ( باقرزاده، ۱۳۸۴ و مجتهدزاده وطارمی، ۱۳۸۵) نرخ سود علی الحساب اوراق مشارکت در طول دوره زمانی تحقیق در نظر گرفته شده است.

عامل اندازه پرتفوی :

تفاوت بین میانگین بازده های پرتفوی سهام شرکت‌های کوچک ‌و شرکت‌های بزرگ را عامل بازار می‌نامند که در این پژوهش با بهره گرفتن از رابطه زیر محاسبه می شود:

که در آن :

، ، = سبد سهام شرکت های کوچک و به ترتیب دارای ارزش دفتری به ارزش بازار بزرگ ، متوسط ، کوچک

، ، = سبد سهام شرکت های بزرگ و به ترتیب دارای ارزش دفتری به ارزش بازار بزرگ ، متوسط ، کوچک

عامل ارزش پرتفوی :

تفاوت بین میانگین بازده های پرتفوی سهام شرکت‌های با نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار بالا و پرتفوی سهام شرکت‌های بانسبت ارزش دفتری به ارزش بازار پایین را عامل ارزش می‌نامند که در این تحقیق با بهره گرفتن از رابطه زیر محاسبه می‌گردد :

۱-۸- خلاصه فصل

در این فصل بیان شد که نظریه های اقتصاد عمدتاً بر این مبنا تدوین می‌شوند که افراد به شکلی معقول رفتار می‌کنند و اطلاعات موجود در روند سرمایه گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرد ، رفتار معقول آنقدر که ما تصور می‌کنیم فراگیر نیست.اقتصاددانان رفتاری به شدت معتقدند که عوامل روانی ، تصمیمات سرمایه گذاری را تحت تاثیر قرار می‌دهند و مالی رفتاری به مطالعه این می پردازد که چگونه رفتار عوامل در بازار مالی ، تحت تاثیر عوامل روانی است و تاثیر در نتیجه تصمیم گیری های ایجاد شده در خرید و فروش در بازار دارد ، که بر قیمت ها تاثیر دارد . سپس به شناسایی عواملی که بر رفتار فرد سرمایه گذار موثرند و اهمیت و ضرورت پیدا می‌کند ، پرداخته شد .در ادامه اهداف و فرضیه‌ها وتعریف نظری و عملیاتی واژه ها گفته شد، در ادامه و در فصل دوم به ادبیات و مبانی نظری تحقیق انجام شده ، پرداخته خواهد شد و در فصل سوم روش انجام پژوهش و در فصل چهارم تحلیل فرضیه‌ها و نهایتاً در فصل پنجم بحث و نتیجه گیری ‌در مورد فرضیات و پیشنهادات بیان می‌گردد .

فصل دوم

مبانی نظری و پیشینه پژوهش

• 1. مقدمه

تاکنون تحقیقات فراوانی در اکثر حوزه های مرتبط با بازار سرمایه در ایران صورت گرفته ، اما آنچه در این بین کمتر مورد توجه قرار گرفته ،پرداختن به تحقیقات جدی در خصوص شکل گیری رفتار سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد. در اکثر کشورها ، شناخت فرایند تصمیم گیری مشارکت کنندگان در بورس ، همواره موضوعی مهم برای مشارکت کنندگان و سرمایه گذاران در بازار بوده است. در اکثر این کشورها ، محققان تلاش های قابل توجهی جهت مطالعه و درک رفتار سرمایه گذاری مشارکت کنندگان بازار و به دنبال آن تأثیر این عوامل بر قیمت اوراق بهادار داشته اند ، چرا که رفتارهایی که بر تصمیمات سرمایه گذاری مشارکت کنندگان در بازار تأثیر می‌گذارند از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند.

در طی دهه های اخیر محققین مالی سعی در تبیین و یافتن علل موارد خاص با کمک سایر علوم همانند روانشناسی، علوم اجتماعی و فیزیک بوده اند ، از این رو حوزه های میان رشته ای تحت عناوین اقتصاد مالی، اقتصاد سنجی مالی، ریاضیات مالی و نظریه تصمیم گیری شکل گرفته است. یکی از مطالعاتی که در این زمینه به سرعت گسترش یافته ، ادغام نظریه های اقتصادی با نظریه های رایج روانشناسی بود که تحت عنوان ” مالی رفتاری “^[۱] مطرح گردید. از بنیانگذاران این حوزه از دانش مالی روانشناس مشهور دانیل کاهنمن (Daniel Kahneman) است که در سال ۲۰۰۲ به علت ارائه مدل هایی جهت تبیین رفتار سرمایه گذاران تحت شرایط عدم اطمینان، به دریافت جایزه نوبل اقتصادی نائل شد. در الگوی اقتصادی مالی سنتی فرض می شود که تصمیم گیرندگان به طور کامل عقلایی^[۲] رفتار می‌کنند و همیشه به دنبال بیشینه کردن مطلوبیت مورد انتظار خود هستند. به عبارت دیگر دو پایه اصلی در پارادایم سنتی مالی، عقلانیت کامل عوامل و تصمیم گیری های مبتنی بر بیشینه سازی مطلوبیت مورد انتظار است ، درحالی که در مالی رفتاری عنوان می شود که برخی پدیده‌های مالی را می توان با به کارگیری مدل هایی توصیف کرد که در آن ها عامل اقتصادی کاملاً عقلایی در نظر گرفته نمی شود. در برخی از مدل های مالی رفتاری، عوامل ، رفتاری دارند که به طور کامل عقلایی نیستند. در برخی مدل ها نیز ، عوامل اعتقادات درستی دارند ولی انتخاب هایی انجام می‌دهند که با بیشینه سازی مطلوبیت مورد انتظار سازگار نیست .

• 1. تعریف مالیه رفتاری Behavioral Finance))

مالیه رفتاری پارادایم جدید در بازارهای مالی است که به تازگی ظهور یافته و در پاسخ به مشکلاتی است که پارادایم مالی مدرن با آن روبه رو بوده است. به بیان دیگر به بحث با برخی پدیده‌های مالی می پردازید که در آن ها نمایندگان کاملا عقلایی نیستند. با توجه به آن ، بازارهای مالی با بهره گرفتن از مدل هایی مورد مطالعه قرار می گیرند که دو مفروضه اصلی و محدود کننده پارادایم سنتی – بیشینه سازی مطلوبیت مورد انتظار و عقلانیت کامل – را کنار می‌گذارد . مالیه رفتاری دو پایه اصلی دارد ، یکی محدودیت در آربیتراژ که بر این اساس عنوان می شود سرمایه گذاران عقلایی به راحتی نمی توانند از فرصت های آربیتراژ استفاده کنند ، زیرا این کار مستلزم پذیرفتن برخی ریسک ها است . دومین پایه مالیه رفتاری، روانشناسی شناختی است که با بهره گرفتن از آن رفتار و قضاوت سرمایه گذاران و هم چنین خطاهایی که اشخاص در هنگام قضاوت مرتکب می‌شوند، بررسی می شود .محدودیت در آربیتراژ خود شامل تئوری پیشنگری و روانشناسی شناختی شامل رفتارهای شهودی می‌باشد، که در ادامه به بررسی هر یک می پردازیم.

یا به عبارتی مالی رفتاری، بیانگر دو فرض اساسی است: