هولدینگهای اجزاء محصول ( دهه ۶۰ قرن بیستم )به دلیل تکامل در ساختار محصول به وجود آمد و هدف آن تولید منظومه ای بود در واقع محصولات بنگاه های متعلق به هولدینگ اجزاء یک محصول پیچیده هستند و هولدینگ علاوه بر نقش هولدینگی خود بنگاه کسب و کاری است که محصول پیچیده تر را تولید و عرضه می‌کند .گاهی هولدینگهای اجزاء محصول از تجزیه یک شرکت بزرگ که کماکان خود آن شرکت امر عرضه محصول نهایی را عهده‌دار است به وجود آمده‌اند (ایران خودرو). ویژگی این هولدینگها این است که دارای تکامل ساختار منظومه ای هستند و هولدینگ علاوه بر نقش هولدینگی خود بنگاه کسب و کاری است که محصول پیچیده تر را تولید و عرضه می‌کند .

هولدینگهای زنجیره تأمین محصول هولدینگهایی هستند که از تجزیه یک شرکت بزرگ که کماکان خود آن شرکت امر عرضه محصول نهایی را عهده‌دار است به وجود آمده‌اند (هولدینگهای نفتی). ویژگی این هولدینگها این است که زنجیره ای از محصولات است، کسب و کار بنگاه های متعلق به هولدینگ را شکل می‌دهد.هولدینگهای هم محصول ‌به این دلیل به وجود آمد که هر چقدر بنگاه کوچک تر باشد امکان اداره بهتر آن فراهم است و به دنبال نظریه کوچک زیباست بوده اند ، ویژگی این هولدینگ این است که اغلب بنگاه های متعلق به هولدینگ یک محصول را تولید و عرضه می‌کنند .(هولدینگ های مواد لبنی و غذایی).

هولدینگهای مختلط هولدینگ هایی هستند که رویکرد آن ها توجه کردن به ریسک بنگاه است . تفاوت و تنوع محصولات بنگاه های متعلق به هولدینگ (البته با کسب و کار محوری )جزو ویژگی های این نوع هولدینگ است . از انواع مختلف هولدینگهای مختلط در ایران می توان به (سازمان گسترش، شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی) اشاره کرد.

یک شرکت مادر، یک سازمان تخصصی است که بخش زیادی از سهام یا مالکیت شرکت‌های زیرمجموعه های خود را در اختیار دارد و از این طریق می‌تواند بر آن ها اعمال مدیریت نماید . منافع اصلی اینگونه شرکت‌ها از طریق تسلط و کنترل بر شرکت‌های خود تأمین میشودودرعین حال می‌تواند امکانات جدیدی هم برای شرکت‌های زیرمجموعه خود فراهم آورد(گلدوکمپل، ۱۳۸۹). ساختار اینگونه شرکت‌ها، نوعی ساختار بخشی است که بیشتر بجای دخالت مستقیم در مدیریت استراتژیک شرکت‌های زیرمجموعه خود از اعمال نفوذ استراتژیک از طریق ادغام، خرید، تجزیه و کنترل استفاده می‌نمایند.( Cynthia & collis,1998). چون شرکت‌های مادر بیشتر با به رهگیری از فناوری‌های غیرمرتبط و در محیط‌های مختلف فعالیت می‌کنند، تمام اطلاعات باید پیرامون یک محور مشترک تهیه شود تا مدیران ارشد قادر به انجام مقایسه های لازم برای بودجه بندیهای بین بخشی باشند، این محور مشترک سودآوری است (هچ ماری جو،۱۳۸۵). دلایل متعددی برای ایجاد شرکت‌های ‌چندرشته‌ای وجود دارد, از جمله کاهش تصدیگری دولت‌ها و کوچک نمودن بدنه اجرایی دولت‌ها را میتوان نام برد. اما مهمترین دلیل به نقش اساسی اینگونه شرکت‌ها در اثربخشی شرکت‌های زیرمجموعه مربوط می شود. اساساً شرکت‌های هولدینگ به دو قسم طبقه بندی می‌شوند: شرکت‌های سرمایه گذاری یا مالی که تنها سهام شرکت‌های دیگر را با انگیزه سودآوری خرید و فروش می‌نمایند. این شرکت‌ها علاقهای به مدیریت شرکت‌های مذبور و تعهدی برای حفظ و نگهداری سهام آن ها ندارند و ارزشافرینی کمتری از سوی آن ها صورت می‌گیرد و قسمت دوم شرکتهایی که اصولاً اداره شرکت‌های تابعه را تعقیب می‌کنند. این شرکت‌ها سعی می‌کنند با افزایش میزان سهام خوددر شرکت‌های تابعه و مدیریت آن ها را در اختیار بگیرند(راهکارهای ایجاد هم افزایی در شرکت‌های مادر،۱۳۸۰). شرکت‌های نوع دوم همان شرکت‌های مادر می‌باشند که در این پژوهش تحت عنوان شرکت‌های چندرشته ای از آن ها یاد می شود و نیازمند تحلیل، مدیریت و نظارت بر سطوح مختلف عملکرد واحدهای استراتژیک کسب ‌و ‌کار خود می‌باشند. از جمله تحقیقات صورت گرفته در زمینه تدوین استراتژی در سطح شرکت‌های مذکور میتوان به تحقیقات گولد و کمپبل در سال۱۹۹۴ اشاره نمود. “، با مطالعه سیصد شرکت با کسب وکار جهانی ‌در مورد نقش سطوح مدیریت در زنجیره شرکت در واحدهای تجاری بحث کرده و این سطوح مدیریتی را در قالب “شرکت‌های مادر” مورد تحلیل قرار داده‌اند (۱۹۹۷Brush & Philip,) .اندریوس در سال ۱۹۷۱ در پژوهشی تحت عنوان “مفاهیم مربوطه به استراتژیهای شرکت‌های مادر” استراتژی در سطح شرکت مادر را تدوین الگوی تصمیم گیری در جهت تعیین اهداف سازمانی که مبانی خط مشیها را برای دستیابی ‌به این اهداف میسر می‌سازد تعریف نموده و به وسیله آن حدود و دامنه کسب وکارهایی که شرکت باید دنبال کند را مشخص می کند (Andrews,1971). پورتر نیز در سال ۱۹۸۷ در مقاله‌ای تحت عنوان “از مزیت رقابتی تا استراتژیهای سازمانی” بیان کرد استراتژی در سطح شرکت مادر سبب می شود تا شرکت را به چیزی بیش از مجموع اجزای کسب وکار آن تبدیل کند. با بیان این موضوع که اندازه شرکت تا چه مقدار بر کارایی شرکتهایی که دارای چندین کسب وکار هستند اثر دارد(Porter,1979) . و نقش تصمیم های مادری را بروی استراتژی شرکت‌های زیر مجموعه با کسب و کارهای مختلف به طور گسترده ای در تحقیقات پورتر(Porter,1985)، گولد و کمپل (Goold & Campbell, 1995) ، کولیس و مونت گومری (Collis & Cynthia, 1998) ، بومن و هلفات(Bowman & Constance, 2001) اشاره نمود. همچنین اندازه شرکت مادر و تاثیر آن بروی عملکرد شرکت‌های تابعه را نیز می توان در تحقیقات بروش و بومیلی (Brush & Philip, 1997) ، چانگ و سینگ (Chang & Harbir, 2000) ، هاواوینی (Hawawini et al.2003) اشاره نمود. از عمر این گونه شرکت‌ها در ایران مدت زیادی نمی گذرد.

از عمر اینگونه شرکت‌ها در ایران مدت زیادی ‌نمی‌گذرد به عبارتی دوره جوانی و رشد خود را در کشور طی می‌کنند ‌و مالکیت آن ها بیشتر در اختیار دولت و نهادهای انقلابی است و بخش خصوصی مالکیت اندکی دارد. اگر چه تعدادی از شرکت‌ها از چالش‌های موجود و نبودن سازمان توانمند و سازوکار مناسب رنج می‌برند، ولی آنچه بیشتر به چشم می‌خورد حرکت‌های جدید و تلاش‌های مستمر رو به رشدی است که مدیران این شرکت‌ها اعم از دولتی و خصوصی برای رفع کمبودها و بقای شرکت‌های زیرمجموعه خود به منظور کاهش هزینه ها، ارزش آ رینی، مشارکت جمعی و در نهایت رشد و توسعه اقتصادی کشور انجام می‌دهند (خصوصی سازی با الگوی شرکت‌های مادر تخصصی،۱۳۸۶) . در این زمینه از جمله تحقیقات انجام شده در داخل کشور را می توان به مطالعه خصوصیات و عملکرد شرکت‌ها ی هولدینگ در ایران توسط بابایی (بابایی زکیلی، ۱۳۸۳) خصوصی سازی با الگوی شرکت های مادر تخصصی توسط پارسا مهر (پارسامهر، ۱۳۸۶) رویکردهای نوین در مدیریت شرکت‌های هولدینگ توسط بابایی در سال۱۳۸۲ اشاره نمود.

• • 1. مدیریت هولدینگها