ویژگی های تکنولوژیک صنعت شوینده

۱ – چرخه حیات تکنولوژی شوینده

طول عمر هر تکنولوژی معمولاً به چند دوره تقسیم می شود که عبارتند از:

– دوره ی پیدایش، تکامل و یا معرفی تکنولوژی

– دوره ی انتشار یا رشد تکنولوژی

– دوره بلوغ یا اشباع شدن تکنولوژی

دوره زوال یا منسوخ شدن تکنولوژی

برای تعیین دوره های طول عمر تکنولوژی صنعت شوینده بهتر است به منحنی چرخه حیات آن توجه شود که در شکل شماره ۲-۱ ارائه شده است.

شکل گیری و تکامل این صنعت را می توان به ۳ دوره زمانی قبل از ۱۹۰۰، بین ۱۹۰۰ تا ۲۰۰۰ و بعد از سال ۲۰۰۰ میلادی تقسیم کرد.

دوره اول : تکامل شیوه های تولید و تولید انبوه

دوره دوم : رشد و انتقال تکنولوژی

دوره سوم : دوران بلوغ یا پایداری و شاید زوال آن

در نمودار فوق ، نقطه A بیانگر تأسیس شرکت کلگیت در سال ۱۸۰۶ در آمریکا می‌باشد که در آن تکنولوژی (یا میزان فروش) با شیب کم شروع به رشد می‌کند و نقطه B نیز بیانگر ادغام شرکت های بزرگ است . در نقطه C (سال ۱۹۲۹) صابونی به نام پانسول به بازار می‌آید که پرفروشترین محصول تاریخ این صنعت است. در نقطه D که به سال ۱۹۴۶ برمی گردد محصول پودر تاید به بازار می‌آید که تحولی در تکنولوژی محصول این صنعت ایجاد می‌کند، چرا که این محصول در تمام آبه ا بخوبی کف کرده و لباس را براحتی می شوید و به همین دلیل فروش این محصول بشدت رشد می‌کند. در نقطه E صابون مایع به بازار می‌آید و در نقطه F استفاده از مواد زیستی (bio) شروع می شود. در حال حاضر این صنعت در حالت پایدار و رشد خیلی کم می‌باشد.

۲-۱-۳- جایگاه و موقعیت صنعت شوینده در صنایع شیمیایی

مواد شیمیایی به چهار گروه اصلی تقسیم می شود که مواد هر گروه در جدول شماره (۱) ارائه شده است. مواد شوینده و پاک کننده و بهداشتی جزء گروه مواد مصرفی (consumer chemicals) قرار می گیرند.

سهم گروه صنایع و معادن در تولید ناخالص داخلی ایران حدود ۱۵% است و سهم صنعت شوینده از گروه صنایع و معادن تولید ناخالص داخلی حدود ۲٫۳% است .‌بنابرین‏ سهم صنعت شوینده در تولید ناخالص داخلی حدود ۰٫۴% است.

بر اساس آمار سال ۲۰۰۲، صنایع شوینده ۰٫۱۱% در تولید ناخالص داخلی اتحادیه اروپا سهم داشته و ۴% ارزش فروش محصولات شیمیایی اروپا نیز متعلق به مواد شوینده و پاک کننده است.

ارزش تولیدات جهانی مواد شیمیایی در سال ۲۰۰۹قریب به ۲۰۰۰ میلیارد دلار بوده که ۲۵۰ میلیارد دلار آن سهم آسیا(بدون ژاپن و چین) می‌باشد. سهم ایران از این مبلغ حدود ۱۰ میلیارد دلار است؛ چرا که فروش سالیانه ماد شوینده در ایران قریب به ۴۰۰۰ میلیارد ریال است.

۲-۱-۴- بررسی وضعیت داخلی صنعت شوینده در ایران

صنعت تولید مواد شوینده ایران با قذمت ۴۰ سال و تولید بیش از ۱۲ نوع محصول دارای ظرفیت اسمی تولید بیش از ۱۸۰۰ هزار تن در سال می‌باشد. ظرفیت تولید پودر قریب ۵۲۰، صابون درجه یک بیش از ۱۴۰ و مایع ظرفشویی بیش از ۴۷۰ هزار تن است.

اما تولید سالانه پودر شوینده حداکثر ۴۲۰ و صابون ۶۰ هزار تن می‌باشد که حاکی از تولید با ۶۰ درصد ظرفیت است. ولیکن روند تولید همچنان صعودی است. در واقع یک درصد از تولیدات جهانی مواد شوینده در ایران تولید می شود. شرکت های بزرگ این صنعت، تولی پرس، پاکسان، پاک وش، داروگر، پاک نام، محصولات پارس و بهداد می بشاد.

میزان مصرف مواد شوینده یکی از معیارهایی است که سطح توسعه یک جامعه را نشان می‌دهد. مصرف سرانه مواد شوینده در کشور ما در سال ۱۳۵۵ به ۵۲۴ گرم، در اسل ۱۳۶۰ به ۳ کیلوگرم، در سال ۱۳۷۵ به ۴٫۳ کیلوگرم و در سال ۱۳۸۵ به ۸٫۵ کیلوگرم رسیده است. این در حالیست که این میزان مصرف سرانه مواد شوینده در سطح جهانی بیش از ۱۱ کیلو می‌باشد.

با توجه به ظرفیت تولیدی کشور نیازی به واردات این محصولات نیست و حدود ۱۰ درصد از تولیدات این صنعت نیز صادر می شود. با این حال به دلیل کیفیت و تنوع محصولات خارجی، علایق مردم و پدیده قاچاق محصولات خارجی در ایران یافت می شود.

اکثر کارخانه‌ها بزرگ تولید کننده مواد شوینده دارای مالکیت دولتی و عمومی هستنداما کارخانه‌ها متوسط و کوچک جزء شرکت های خصوصی می‌باشند. وسعت و حجم تولید قابل توجه شرکت های دولتی که حدود ۶۰% تولید پودر شوینده و حدود ۵۰% تولید مایع ظرفشویی را در اختیار دارند باعث تأثیرگذاری نافذ و پایدار بخش دولتی در این صنعت به ویژه در تعیین قیمت و تنظیم بازار در کشور شده است.

رعایت استانداردهای مختلف مؤسسه‌ استاندارد دز این صنعت اجباری است اما ‌در مورد استانداردهای ایزو تنها هشت شرکت موفق به اخذ ایزو ۹۰۰۰ شده و دو شرکت نیز توانسته اند ایزو ۱۴۰۰۰ را کسب کنند.

خوشبختانه توسعه تحقیقات در عرصه فرآورده های شوینده با توجه به خصیصه نرم افزاری آن نیازمند به سرمایه گذاری های زیادی نبوده و می توان با بهره مندی از نیروهای متخصص و مجرب در این عرصه تکنولوژی شوینده را گسترش داد. در حال حاضر ارتباطات صنعت شوینده با دانشگاه های کشور ارتباط سازنده و فعالی به شمار نمی رود و این صنعت هنوز نتوانسته از قابلیت های علمی کشور نیز به دلیل عدم ازتباط مؤثر و فعال با صنعت شوینده عملاً حمایت های علمی و فناوری شایان توجهی برای ضنعت شوینده کشور نداشته اند. از طرفی عدم وجود برخی از حمایت های قانونی نظیر مالکیت معنوی در عدم بروز نوآوری ها تأثیر گذار بوده است.

افزایش تقاضای محصولات شوینده به دلیل افزایش جمعیت و بهبود سطح رفاه و زندگی مردم منسوخ شدن فرآورده های سنتی، لزوم و جایگزینی محصولات لوکس، فانتزی و با کیفیت بالا و همچنین لزوم صادرات و حفظ بازارهای منطقه ای و جهانی عوامل مؤثری بوده اند که در سال های اخیر موجب اصلاح و تحول تدریجی در تکنولوژی شوینده شده اند.

بررسی ها نشان می‌دهد که نسل جدید مواد شوینده با بهره گرفتن از ترکیبات سازگار با طبیعت نظیر بیوسورفکتنت ها در حال پیدایش است. این امر به طور مسلم تکنولوژی مواد شوینده را دچار تغییرات اساسی و دگرگونی خواهد نمود.

ساختار نیروی انسانی صنعت شوینده نشان می‌دهد که حدود ۲۰-۲۵ درصد نیروهای شاغل در این صنعت را نیروهای دارای تحصیلات عالی تشکیل نمی دهند. میزان اشتغال در این صنعت رو به افزایش بوده و با اینکه در سال ۱۳۸۰ به ۱۳۰۳۷ نفر رسیده اما سهم بالایی در اشتغال کشور ندارند. در این صنعت برای ایجاد هر فرصت شغلی نیاز به ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلیون ریال سرمایه است.

نقش نظارتی و مداخلات دولت بر صنعت شوینده، علاوه بر موارد عمومی که از سوی دستگاه‌ها بر صنایع کشور اعمال می شود، موارد خاصی را نیز به دلیل موقعیت ویژه این صنعت شمال می شود که اهم آن ها به شرح ذیل دسته بندی می‌شوند:

– پرداخت یارانه برای محصولات شوینده

– الزام صنایع شوینده در رعایت استانداردهای اختصاصی

– نظارت دقیق بر توزیع محصولات

– سیاست گزاری و تعیین قیمت محصولات

یارانه پودر شوینده در سال ۱۳۸۶ بالغ بر ۸۳۶ میلیلرد ریال بوده است.

۲-۱-۵- فرصت های فراروی صنعت شوینده