راهبرد توسعه صادرات، مورد حمایت اقتصاد دانان نئوکلاسیک و محافظه کاران است و تکیه گاه نظری آن برتری تجارت آزاد بین اللملی، مکانیسم خودکار تثبیت و تعادل اقتصادی و عدم مداخله دولت در اقتصاد است. در جانب سیاست و راهبرد فوق(سیاست بازرگانی ، راهبرد توسعه ای) مدافعانی چون بالاسا، کرن کراس، بالدوین و مینت هستند که اغلب آنها وابستگی هایی به بانک جهانی نیز دارند. مدافعان دلایلی عنوان می کنند که به تعدادی از آنها اشاره می شود.(اخوی،۱۳۷۳)

• • • • توسعه صادرات مبتنی بر تجارت آزاد بین الملل است که به رغم مدافعان، حتی با موانع موجود بر سرراه تجارت جهانی نیز، تضمین کننده کارایی و تولید بالاتر است. بنابراین توسعه از طریق افزایش درآمد و فرصت های انتخاب برای مصرف کنندگان، رفاه آنان را افزایش می دهد.

    (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

• • محدود شدن تقاضا بازار داخلی ، بسیاری از صنایع جدید و بالنده را به مرز صرفه جوییهای مقایس نمی رساند.بنابراین، مانع کاهش هزینه متوسط و قیمت تمام شده محصولات شده، قدرت رقابت در بازار جهانی را کاهش می دهد در حالی که توسعه صادرات مرزهای بازار فروش را تا کل واردات کشورهای جهان گسترش می دهد.

• • توسعه صادرات لازمه اش آزادی تقریبا کامل واردات مواد و ملزومات و تا حدود زیادی کل واردات با کمترین هزینه است، زیرا اولویت اساسی تولید در جلب رضایت مصرف کننده خارجی است و آشکار است که در صورت برتری مواد و ملزومات خارجی نسبت به مشابه داخلی، تولیدکننده با اولویت را با بهره گرفتن از نوع وارداتی بدهد تا کیفیت مطلوب بازار جهانی را تولید کند. آزادسازی به شیوه ای منطقی باعث تشدید رقابت بین تولیدکنندگان مواد و ملزومات وهمین طور کالاهای مصرفی- و تولیدکنندگان خارجی-ازیکسو و تشدید رقابت میان تولیدکنندگان برتر و نابرتر داخلی از سوی دیگر شده باعث تقویت شرایط رقابتی در کل بازار می گردد. شرایط رقابتی همچنان که می دانیم زمینه مناسبی را برای پیشرفت فنی و بهبود متداوم کارایی ایجاد کرده به رشد داخلی اقتصاد و قدرت آن در انطباق سریعتر و بهتر با بازار جهانی کمک می کند. (سازمان توسعه تجارت،۱۳۸۶)

• • سیاست توسعه صادرات تا آنجا که برای فروش در بازارهای داخل و خارج انگیزه و مشوق یکسان ایجاد می کند.باعث هدایت اقتصاد به تولید و فروش محصولاتی می شود که کشور در آنها دارای مزیت نسبی است یا حداقل در آن شرایط به طور نسبی آنها را با هزینه ای کمتر تولید می کند.این روند برای کشورهای دارای نیروی کار ارزان به معنای توسعه تولیدات کارگربر در مقایسه با تولیدات سرمایه بر بوده بنابراین بالقوه قادر است اشتغال بالاتری ایجاد کرده به کاهش بیکاری در کشورهای رو به توسعه کمک کند.بدیهی است کشورهای در این مورد مزیت بالاتری دارد که نیروی کار آن کمتر متشکل و تعهد دولت به حمایت اقتصادی آن کمتر است. زیرا اگر کارگران بتواند با بهره گرفتن از قدرت و یا پشتیبانی های دولت مزد و سهم خود از ارزش افزوده را سریعا افزایش دهند وضعیت بیکاری بدتر شده، مزیت فوق به سرعت از میان می رود. (میرجلیلی،۱۳۸۷)

• • توسعه صادرات اگر بتواند به صادرات بالاتر و درآمد ارزی بیشتر دست یابد باعث بهبود تراز پرداخت ها و همچنین بهبود ساختار بازرگانی خارجی و تراز بازرگانی می شود و به این ترتیب ضمن تلاش به صادرات بیشتر اعتماد خارجیان به پول داخلی و کل اقتصاد و تجارت کشور را بالا برده، در شرایط ثابت به رشد سرمایه گذاری های خارجی در کشور کمک می کند.

• • سیاست توسعه صادرات در شکل پسندیده تر آن در اجرا با دخالت کمتر دولت در اقتصاد بازرگانی ترسیم می شود، چارچوب دخالت کمتر، نوعی آزادسازی اقتصادی است که نسبت به منافع سرمایه خارجی و انتقال آن جانبدار است. از این رو در شرایط مساوی توسعه صادرات برای جذب سرمایه خارجی مناسبتر از جانشینی واردات است. شایان یادآوری است که جانشینی واردات نیز به ماهودافع سرمایه خارجی نیست، بلکه اغلب با تضمین و حراست آن از سوی دولت همراه می باشد. (میرجلیلی،۱۳۸۷)

• • توسعه صادرات معمولا به ایجاد برابری واقعی برای پول داخلی کمک می کند زیرا، توسعه صادرات از طریق تبدیل قیمت محصول از پول داخلی به پول خارجی، تابعی از نرخی برابری است و لذا از کاهش نرخ برابری پول داخلی کمک می گیرد. درغیر این صورت دولت باید سوبسید رو به تزایدی را به صادرات اختصاص دهد. لیکن از آنجا که از دلایل مهم گرایش گروندگان به توسعه صادرات کاهش هزینه های دولت، بالا بردن شرایط رقابت و اصلاح ساختار اقتصاد در جهت تولید برای صادرات و فعال ساختن مکانیسم بازار یا حداقل، استفاده بیشتر از مکانیسم بازار به صورت مرحله ای است، لذا معمولا در اوایل اجرای سیاست، ارزش پول داخلی به دفعات لازم و تا جایی کاهش می دهند که نرخ برابری جدید بتواند وسیله ای برای تجلی مزیت واقعی و با بهره گرفتن از عوامل تولید به همان شدتی گردد که کمیابی آنها در جامعه هماهنگ است. نرخ برابری ارز واقعی قادر است تکنولوژی مناسب هر صنعت را در شرایط مساوی تعیین نماید.(اخوی،۱۳۷۳)

۲-۲-۳٫استراتژی جایگزینی واردات
در اوایل ۱۹۵۰ میلادی تا اواخر دهه ی ۱۹۶۰ ، حتی دهه ی ۱۹۷۰ بسیاری از کشورهای جهان سوم برای رسیدن به اهداف رشد و توسعه ی اقتصادی در عمل استراتژی جایگزینی واردات را انتخاب کردند.
عامل بسیاری موجب انتخاب این استراتژی در کشورهای جهان سوم شد ازجمله مطرح شدن مدل رشد هارود- دومار(Harrod-Domar) واینکه مسئله اساسی کشورهای در حال توسعه کمبود سرمایه بخصوص ارز می باشد. در این زمینه کشورهای پیشرفته بخصوص آمریکا هم از این مسئله استفاده(سیاسی)نموده سیل کمک های بلاعوض به جهان سوم را تحت عنوان برنامه اصل چهار آغاز کردند.مسئله دیگر موفقیت طرح مارشال در بازسازی اروپای غربی بود که بسیاری از اقتصاددانان و سیاستمداران قانع شدند که راه حل توسعه و رشد برای کشورهای جهان سوم هم همان سیل سرمایه گذاری و کمک خارجی است ، و عامل بسیار مهم دیگر مسئله رهایی از وابستگی وارداتی و رسیدن به خودکفایی بود در انتخاب استراتژی جایگزینی واردات در مقابل توسعه صادرات نقش عمده ای داشت.
استراتژی های توسعه درون نگر به طور خلاصه به استراتژی هایی اطلاق می شوند که جهت گیری تولید داخلی ، سلیقه های مصرفی داخلی، کشش درآمد داخلی، سطح تقاضای داخلی، صنایع داخلی کشور و… در کانون توجه قرار دارند و هدف آن این است که به گونه ای جهت دهی شوند که استقلال اقتصادی، کاهش وابستگی و دفع تهدیدات خارجی حاصل شود. از الزامات این استراتژی ایجاد صنایع نوزاد و اعمال سیاست های حمایت گرایانه از آنها تا زمانی است که به مرحله بلوغ برسند. پس از بلوغ آنها امکان رقابت در صحنه بین المللی را پیدا کرده و حمایت موضوعیت خود را از دست می دهد. ابزارهای حمایتی در این سیاست یا معطوف به کالاهای رقیب است (مانند محدودیت واردات ، تعرفه و…)یا به افزایش مزیت کالاهای خودی است (مانند انرژی ارزان ، وام های کم بهره، معافیت های مالیاتی و…).(حیدری مطلق،۱۳۹۰)
وابستگی وارداتی را می توان آسیب پذیری کشور واردکننده در مورد محصولات وارداتی دانست مثلا یک تحریم اقتصادی یا بلوکه کردن اموال و دارایهای ارزی باعث کاهش یا قطع واردات از خارج می شود واگر کشورهای مورد بحث وابسته و بعبارت دیگر آسیب پذیر باشد بعلت نیاز مبرم به کالاهای وارداتی، کشور مزبور در مضیقه قرار گرفته و عواقب سیاسی ناگواری ممکن است برای این کشور پیش آید.(سازمان توسعه تجارت ایران ،۱۳۸۶)
تجربه ثابت کرده است که این سیاست ها با توجه به هدف صنعتی شدن تنها در تعداد محدودی از کشورها موفقیت هایی به دنبال داشته است. نرخ های بالای حمایت از صنایع در کشورهایی همچون هند، پاکستان، آرژانتین، و برزیل موجب ناکارآمد شدن صنایع داخلی و افزایش قیمت تولید برای مصرف کنندگان داخلی گردید. (حیدری مطلق،۱۳۹۰)
استراتژی صنعتی شدن در جهت جایگزینی واردات باعث می شود که کالاهایی که قبلا وارد می شده است در داخل تولید، باعث تغییر ساختاری موجود شده وباعث به حرکت در آمدن سرمایه گذاری می شود.
استفاده ی جایگزینی واردات به عنوان سیاست صنعتی شدن و سیاست توازن پرداخت ها، در کشورهای در حال رشد دیده می شود. در این کشورها یکی از مهمترین ابزارهای مورد استفاده بعنوان سیاست جایگزینی واردات حمایت تولیدات داخلی در مقابل کالاهای وارداتی می باشد.این ابزارها بترتیب عبارتند از:

• • ممنوعیت و محدود کردن واردات

• • مالیات های گمرکی

• • نرخ ارزها

• • سوبسیدها

مالیات های گمرکی از جهت قیمت و سوبسدها از لحاظ کاهش دادن هزینه ها می توانند از عوامل حمایت باشند.بالا نگاه داشتن نرخ برابری ارز برای واردات رقابتی و پایین نگاه داشتن نرخ برابری ارز های مورد استفاده در صنایع در کاهش هزینه ها و در حمایت موثر واقع می شود. سوبسیدهابرای تولید کننده یک عامل کاهش دهنده قیمت ها می باشد. محدودیت ها نیز یک نوع محدود کردن مقداری واردات می باشد.
۲-۲-۴٫آثار رشد تجارت در ادبیات رشد اقتصادی و تأثیر سیاست های ارزی
یکی دیگر از عوامل موثر در رشد اقتصادی ،رشد تجارت می باشد که در قالب استراتژی های «جایگزینی واردات» و «توسعه ی صادرات» یا استراتژی های «برون گرا» و «درون گرا» قابل تبین است.
ادبیات نظری رشد صادرات و نرخ برابری ارز و ارتباط بین این دو نشان می دهد که در بین عوامل موثر بر رشد صادرات (انگیزه های صادراتی) شامل: نرخ ارز، یارنه های پرداختی به صادرات، نرخ های مالیاتی، پاداش ها و معافیت های صادراتی و… نرخ ارز در جهت تضعیف یا رشد صادرات نقش قابل ملاحضه ای دارا می باشد. به طوری که، سیاست های نرخ برابری ارز به عنوان انگیزه ای بر رشد صادرات، در قالب «انتخاب بهینه ی دوم» در مقایسه با سیاست های مرتبط با رشد اقتصادی با هدف تخصیص بهینه ی منابع، مطرح می باشد . در این خصوص، «ساختارگرایان» با توجه به این که سیاست های تعدیل ساختاری، همانند: یکسان سازی نرخ برابری ارز، علی رغم کاستن از عدم تعادل های خارجی منجر به رشد اقتصادی پایدار نشده است، مشکلات ساختاری در کشورهای در حال توسعه را مانعی اصلی در جهت توفیق سیاست های تعدیل با تأکید بر یکسان سازی نرخ برابری ارز قلمداد نموده و رژیم ارزی چندگانه را مناسب تر جهت رشد و توسعه اقتصادی تشخیص می دهند؛ چون به اعتقاد آنها، نطام تک نرخی تأثیر بسیار متفاوت بر متغیرهای کلان(تولید، اشتغال، تراز پرداخت ها، کسری بودجه، تورم و…) در افق های زمانی مختلف گذاشته و ممکن است که منجر به افزایش قیمت نهاده های وارداتی و دستمزد گردد.نظام ارزی مزبور از این طریق ، با افزایش هزینه تولید و ضمن کاهش عرضه ی کل، بنگاه های تولید، به ویژه صنایع کارخانه ای را به مشکل نقدینگی مواجه ساخته و در نتیجه، تقاضای سرمایه گذاری آنها را کاهش می دهد. نظام مذکور در حالتی که عرضه صادرات و تقاضای واردات کم کشش باشد، کسری حساب جاری را شدیدتر می نماید.(کریمی،۱۳۸۳)
«نئوکلاسیک ها» تبعات منفی رژیم ارزی چندگانه را، به دلیل شکست دخالت دولت در تخصیص منابع، مطرح ساخته و تشدید کسری ترازپرداخت ها در بلندمدت، فعالیت های رانت جویی ، تخصیص نامناسب منابع و … را از نتایج اتخاذ رژیم ارزی چندگانه دانسته و آن را مانعی اصلی بر سر راه تغییرات اساسی و مناسب ساختاری تشخیص می دهندو به اعتقاد این گروه، از آنجا که توسعه یک پدیده ی پولی است: اگر یکسان سازی نرخ برابری ارز همراه با سیاست های سازگار پولی و مالی باشد، سیاست های مرتبط با نرخ برابری ارز در بلندمدت منجر به تورم نخواهد شد.
با عنایت به اهمیت صادرات (به ویژه صادرات صنعتی)در رشد و توسعه اقتصادی، نظام ارزی هر کشوری نقش اساسی در حل مسائل و مشکلات اقتصادی و تسریع و شتاب روند توسعه دارا بوده و قادر است با ایجاد اطمینان و ثبات در درآمدهای صادراتی و سرمایه گذاری (بخصوص ارزی) آثار خارجی رشد صادرات را در اقتصاد کشور بهبود بخشد. اطلاع رسانی نرخ برابری واقعی ارز، قیمت های نسبی، درآمدهای واقعی و نرخ بهره، به عنوان عامل موثر در درآمدها و هزینه های ارزی کشور، باعث سوق دهی منابع و نهاده های تولید به بخش هایی با کارایی بیشتر می شود.
این در حالی است که نامعلوم بودن رژیم ارزی هزینه های غیرقابل جبرانی را بر اقتصاد(به ویژه رشد صادرات و آثار خارجی آن)تحمیل می نماید و منجر به عدم تخصیص بهینه ی منابع با ایجاد رانت های اقتصادی، سوء مدیریت و کیفیت نازل محصولات، کاهش توان رقابت کالاهای تجاری و عملکرد ناصحیح مکانیزم های اقتصادی می گردد.
در واقع، نرخ برابری واقعی ارز به عنوان معیاری از توان رقابت، یکی از عوامل موثر در بررسی آثار خارجی رشد صادرات به شمار می آید. همچنین، اختلاف مولدیت عوامل تولید بین بخش های صادراتی و غیر صادراتی، تابعی از نسبت قیمت های صادراتی به غیر صادراتی و یا نرخ برابری واقعی ارز می باشد.این امر باعث می گردد که رشد بخش های صادراتی و آثارخارجی آن بر بخش غیرصادراتی و «بهره وری نهایی اجتماعی صادرات»به عنوان شاخصی از آثار خارجی رشد صادرات بر کل اقتصاد ، تابعی از نرخ برابری واقعی ارز و در نتیجه، رژیم ارزی (سیاست های ارزی)باشد.(کریمی،۱۳۸۳)
مطلوبترین الگوی ارزی که بتواند با توجه به شرایط اقتصادی و ساختاری کشور منجر به ایجاد آثار فوق الذکر ناشی از رشد صادرات در اقتصاد گردد، رابطه تنگاتنگی با ثبات در سیاست های پولی، مالی و تجاری دارد به طوریکه، سیاست های انبساطی پولی و مالی که منجر به افزایش نقدینگی تورم می شود، اثر کاهش ارزش اسمی پولی را خنثی می نمایند.همچنین ، نرخ بهینه و مطلوب کاهش ارزش پول ، با توجه عوامل موثر بر ارزش پول ملی، وابسته به پایه های صادراتی و کشش پذیری تراز تجاری و حساب جاری به تغییرات نرخ برابری ارزی است به عبارت دیگر ، اگر مکانیزم های غیر بازاری در تراز تجاری به کاهش و یا افزایش ارزش پول بسیار کم خواهد شد.(همان)
نحوه ی هدایت نرخ برابری ارز، در هنگام شوک های واقعی(بازار کالا) و اسمی (بازار پول) نقش بسیار موثری در تعدیل شرایط کلان اقتصاد و بخش خارجی آن ، نسبت به شوک های مورد اشاره دارد. به عبارت دیگر، آثار تدریجی و آنی سیاست های ارزی بر رشد صادرات و رفتار بنگاه های اقتصادی در افق های زمانی مختل، باتوجه به ساختار کشورها پاسخ یکسانی را منعکس نمی سازد.به طور نمونه ، هنگام کاهش ارزش پول ، ممکن است که واکنش غیر قابل انتظاری از حساب جاری دریافت شود و چه بسا وضعیت تجاری یا حساب جاری به وخامت گراید؛ این امر در صورتی امکان پذیر است که پدیده «منحنی J» در بخش خارجی اقتصاد صادق باشد.در این صورت و در حالت کاهش ارزش پول ، صادرات در افق های زمانی کوتاه مدت کاهش یافته، لیکن در افق های زمانی بلندمدت تر، با توجه به درجه انعطاف پذیری اقتصاد کشور نسبت به تغییرات ابزار نرخ برابری ارز و جایگزینی و تعدیل منابع و نهاده های تولیدی داخلی و خارجی، صادرات روند فزاینده به خود می گیرد.(کریمی ، ۱۳۸۳)
تا کنون مشخص گردید که آثار خارجی صادرات (که همان تغییرات تولید داخلی نسبت به تغییر کشش آثار خارجی صادرات است) رابطه مستقیمی با صادرات با توجه به فرضیه ها و معاملات آثار خارجی دارد. ضمن اینکه، نرخ برابری ارز ابزار بسیار مناسبی در ایجاد آثار خارجی بوده و به طور غیرمستقیم از طریق صادرات برآن تأثیر می گذارد. لذا، تأثیرپذیری صادرات و حساسیت آن نسبت به رژیم ارزی، موضوع بسیار مهمی در بررسی آثار خارجی رشد صادرات به شمار می آید. عامل مذبور در کنار مخارج عمومی دولت، هزینه بخش خصوصی و اختلاف مولدیت تولیدات داخل نسبت به تولیدات خارجی بر رشد صادرات تأثیر گذاشته؛ و از طریق آن، آثار خارجی تخصیص مجدد منابع و تعدیلات کلان اقتصاد ناشی از سیاست های ارزی را تعیین می نماید.
۲-۲-۵٫بی ثباتی درآمدهای صادراتی
از آنجایی که قسمت اعظم صادرات غیرنفتی کشورمان را محصولات کشاورزی و سنتی تشیکل می دهد و از طرف دیگر، کوچک بودن و وابسته بودن اقتصاد ایران به درآمدهای صادراتی، سبب می گردد در صورت مواجه شدن با شوک های غیرقابل زودگذر، رقابت پذیری صنایع صادراتی کاهش یابد.(ابریشمی و مهرآرا ، ۱۳۸۱)
بر اساس نطریه های تجارت بین الملل، کشورهای در حال توسعه به دلیل برخورداری از مزیت نسبی و فراوانی نهاده های تولیدی از تخصص های اولیه اقتصادی بهره مند می شوند. همچنین وفور نهاده های تولیدی در این کشورها ورود سرمایه گذاری های مستقیم خارجی را تشدید نموده است. در همین حال برخی از اقتصاددانان توسعه گرایی بین المللی را به لحاظ وابستگی شدید اقتصاد به کالاهای صادراتی مورد انتقاد قرار می دهند. این گروه معتقدند تخصص گرایی بین المللی در صدور کالا برای یک کشور وابستگی شدید آن کشور به درآمدهای صادراتی منجر شده و به دلیل غیرقابل پیش بینی بودن قیمت کالاهای صادراتی ، در صورت نوسانات شدید درآمد ، درآمدهای صادراتی دستخوش بی ثباتی می گردد و این امر ، اثر منفی بر کل اقتصاد خواهد داشت. به عبارت دیگر در کشورهای در حال توسعه، صادرات به عنوان یک نهاده ی تولیدی ( مواد اولیه واسطه ای)رفتار می کند. زیرا، در اغلب این کشورها سهم اعظم واردات را کالاهای سرمایه ای و واسطه ای که به عنوان یک نهاده تولیدی استفاده می شود، تشکیل می دهد و چون منابع تأمین مالی این نوع از واردات از محل درآمدهای صادراتی موجب اختلال در واردات این نوع از نهاده های تولیدی شده و به دنبال آن رشد اقتصادی را متأثر می سازد تغییرپذیری و نوسانات قیمت به نوسانات کلان اقتصادی منجر گردیده که این امر، درز بی ثباتی درآمد ملی ظاهر می گردد و به شکاف میان مزیت های بالقوه و موثر ناشی از تخصص گرایی بین المللی منجر می شود.
هیرشمن مشاهده نمود نوسانات درآمدهای صادراتی در کوتاه مدت به طور قابل توجهی واردات کالاهای ساخته شده را کاهش می دهد و این امر ، به نفع صنایع تولید داخلی خواهد بود. این منفعت ، ناشی از اثرات پیامدهای استراتژی جانشینی واردات بر رشد اقتصادی است. فریدمن در این رابطه اشاره می کند بر اساس نطریه درآمد دائمی، بی ثباتی درآمدی به افزایش نرخ پس انداز منجر می شود. لذا آزادسازی بازار کالاهای اولیه، سهم درآمدهای صادراتی را از بنگاه های دولتی به بخش خصوصی منتقل می سازد. به همین دلیل است که فرضیه درآمد دائمی فریدمن یکی از محورهای اصلی مباحث مدیریت ریسک محسوب می شود. در ادبیات اقتصادی بر رابطه بین بی ثباتی صادرات کالاهای اولیه و رقابت پذیری و رقابت پذیری در کوتاه مدت تأکید بسیاری صورت گرفته است اما در بلندمدت بی ثباتی این گونه درآمدها می تواند به نوسانات رشد اقتصادی منجر شود.(ابریشمی و مهرآرا ،۱۳۸۱)
۲-۲-۶٫نظریه ی هکشر-اوهلین
اساس تجارت مبتنی بر تفاوت میان قیمت نسبی کالاها در دو کشور قبل از انجام تجارت بین آنهاست. این تفاوت به نوبه خود بر تفاوت در استعدادهای عوامل تولید-.تکنولوژی یا سلیقه مردم دو کشور استوار است.اختلاف در استعدادهای عومل تولید یادر تکنولوژی به اختلاف در شکل و مکان منحنی امکانات تولید هر کشور منجر می شود که چنانچه باتفاوت در سلیقه ها خنثی نشود منجر به تفاوت نسبی قیمت کالاها وتجارت متقابلا مفید می شود.با این حال حتی اگر هردو کشور از استعدادهای عوامل تولید و تکنولوژی دقیقا مشابهی برخوردار باشند اختلاف سلیقه ها می تواند مبنایی برای تجارت متقابلا مفید باشد.( سالواتوره:۴۴،(۱۳۶۸))
یکی از مطرح ترین نظریات تجارت بین الملل در رابطه با عوامل ایجاد تجارت بین کشورها نظریه هکشر – اوهلین است. برتیل اوهلین بر مبنای هکشر به بررسی نقش فراوانی عوامل در تجارت منطقه ای و تجارت بین الملل پرداخت و در نهایت نتایج تحقیقات وی با نظریه هکشر – اوهلین مطرح شد.بر اساس این نظریه، کشورها کالاهایی را صادر می کننند که عوامل تولید مورد نیاز برای تولید آنها را به صورت فراوان تر و ارزان تر در اختیار دارند و در مقابل کالاهایی را وارد می کنند که به عوامل تولید آن دسترسی کمتری دارند.(مهرگان و همکاران ،۱۳۹۱)
نظریه هکشر – اوهلین که از جذابیت بالایی برخوردار بود برای نخستین بار در سال ۱۹۵۳ توسط واسیلی لئونتیف با بهره گرفتن از اطلاعات جدول داده – ستانده ۱۹۴۷ آمریکا مورد بررسی و آزمون قرار گرفت. از آنجا که آمریکا نسبت به سایر کشورهای جهان کشوری با وفور نسبی سرمایه محسوب می باشد لئونتیف انتظار داشت که صادرات آمریکا شامل کالاهای سرمایه بر و در مقابل واردات شامل کالاهای کاربر باشد اما نتایج آزمون وی با پیش بینی نظریه هکشر – اوهلین مغایر بود و نشان می داد که کالاهای صادراتی ۳۰ درصد کاربرتر از کالاهای وارداتی هستند.(مهرگان و همکاران،۱۳۹۱)که براساس تحقیقات انجام گرفته به خاطر نزدیکی سال مورد مطالعه لئوتیف به سال های جنگ وضعیت غیر عادی داشت.
کشور ایران از منابع فراوان انرژی برخوردار است و از سوی دیگر ، حجم عمده ی صادرات غیرنفتی ایران را کالاهای صنعتی تشکیل می دهد که تا حد زیادی انرژی بر هستند.در واقع، می توان گفت به دلیل وفور نسبی انرژی در کشور و ارزانی بیش از حد آن بسیاری از صنایع با دسترسی به این نهاده اقدام به تولید محصولات انرژی بر با قیمت پایین تر نموده و به این ترتیب برای آنها نوعی مزیت غیر واقعی به وجودآمده است.(همان)
یکی از ویژگی های اصلی تولید صنعتی در ایران انرژی بر بودن تولیدات است ، به گونه ای که در صنایع با انرژی بری زیاد مانند فولاد، سیمان و محصولات پتروشیمی عرضه فراوان در بازارهای جهانی مشاهده می شود.(زاهدی وفا وفیروزان،۱۳۸۷)
نظریه هکشر-اوهلین توجه خود را بر اختلاف در استعدادهای نسبی عوامل تولید و قیمتهای عوامل تولید میان کشورها به عنوان مهمترین علت تجارت متمرکز می کند. این نظریه پیش بینی می کند که هر کشور مبادرت به صدور کالایی خواهد نمود که در تولید آن عوامل تولید نسبتا فراوان و ارزان بکار می برد و کالایی را وارد می کند که در تولید آن عوامل تولید کمیاب و گران را صرف می نماید.این نظریه همچنین پیش بینی می کند که تجارت باعث حذف یاکاهش اختلاف درقیمت عوامل تولیدمیان کشورهامی شود.این نظریه هاتازمانی که ماباچیزهایی مثل برگشت پذیری عوامل تولیدروبروهستیم صادق خواهد بود.( سالواتوره:۴۴،(۱۳۶۸))
۲-۳مطالعات تجربی
۲-۳-۱٫مطالعات خارجی
برادشو و اوردن(۱۹۹۰) آزمون علیت گرنجر جهت تعیین اثرات نرخ برابری ارز بر صادرات و قیمت های کشاورزی نیوزلند را به کار برده اند. نتایج مطالعه نشان داد که بین نرخ برابری ارز و قیمت رابطه دو سویه می باشد. اما مسئله ای که وجود دارد این است که روابط بین متغیرهای اقتصاد کلان و تراز تجاری بخش کشاورزی را در نظر نگرفتند.

به طوری که :

پس تحویل­پذیر است و چون لذا تحویل­پذیر است و این متناقض با فرض است.

بنابر این و به طور مشابه به ازای هر ، . در نتیجه یکانی موجود است به طوری که و .
اکنون نشان می دهیم جایی که .
فرض کنیم بنابراین طبق تعریف 1-4-6 یک نگاشت کاملاً مثبت است و یکانی نیز است . چون یک ترکیب محدب است پس در نتیجه :

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

هم چنین چون پس که تحویل نا پذیر است ولی طبق ] 1[صفحه 286، . حال طبق ]20[ ملاحظه 4، به ازای هر ، در رابطه ( ها ماتریس های هستند)، ها یکتا هستند یعنی وقتی،
یک تجزیه دیگر از باشد طبق یکتایی ها باید به طوری که و .
ملاحظه 4-2-5: اگر يك زيرمجموعه محدب فشرده از باشد و يك نقطه فرين از آن گاه طبق قضيه 4-1-1 اگر آن‌گاه يا با بعضي از ها هم ارز است يا تحويل‌پذير است. بنابراين ابتدا در نظر مي‌گيريم كه يك نقطه فرين و تحويل‌ناپذير از باشد آن‌گاه طبق نتيجه 4-2-4، نتيجه مي‌گيريم كه .

فرض كنيم كه به طوري كه ها عضو ، مثبت و معكوس‌پذيرند و و . چون ها مثبت هستند پس و طبق نتيجه 4-2-4 اگر آن‌گاه :

و يكاني است :

كه چون يك نقطه فرين است، شرايط نتيجه 4-2-4 برقرار است و چون  تحويل نا‌پذير است پس فقط با اسكالر‌ها جابجا مي‌شود در نتيجه :

(4-7)
اما چون پس معكوس‌پذير است و . از طرفی با ضرب در طرفین رابطه ( 4-3 ) نتیجه می شود که :

اکنون از اين كه نتيجه مي‌شود كه :

پس . ■
البته اين مطلب از يك راه مستقيم نيز نتيجه مي‌شود به اين صورت كه اگر فرض كنيم كه و و مثبت و آن‌گاه طبق لم 3-2-2، بنابراين . با نوشتن و نتيجتاً به عنوان يك ماتريس قطري، كه براي نيز و با نوشتن به عنوان ماتريس بلوكي از اينكه نتيجه مي‌شود که براي . چون اگر :

يعني و كه و با قرار دادن درنتیجه می شود که :

اکنون فرض كنيم در نتيجه در نتيجه رابطة بالا به شكل زير تبديل مي‌شود.

بنابراين هر يك از درايه‌هاي روي قطر اصلي ماتريس برابر و بقيه صفر هستند و اگر آ‌ن‌گاه چون لذا و چون پس

اگر مثلا پس بايد سطر اول را بررسي كنيم كه فقط سطر اول ماتريس بلوكي را دارد يعني بقيه درايه‌هاي در اين سطر كه در ستون‌های بعد از ستون اول قرار مي‌گيرند صفر هستند یعنی درايه‌هايی که در ستون‌هاي تا و سطر 1 تا قرار مي‌گيرند صفر هستند و در ماتريس بلوكي نيز يك سري درايه در سطرهاي 1 تا و ستون‌هاي و قرار مي‌گيرند كه لزوماً صفر نيستند ولي حاصلضرب آنها با درايه‌هاي واقع در همين سطر و ستون‌هاي ذكر شده، صفر مي‌شود.چون درايه‌هاي واقع در اين سطر و ستون‌ها صفر هستند. به طور مشابه براي = این مطلب برقرار است و بقيه درايه‌هاي ماتريس بلوكي كه در سطر اول و ستون‌هاي غير از ستون‌هاي تا قرار مي‌گيرند صفر هستند كه حاصل‌ضرب آنها در درايه‌هاي واقع در همين موقعيتها صفر مي‌شود و به طور مشابه براي نيز برقرار است پس به طور كلي در سطر اول كه حاصل‌ضرب و پس و همين طور براي حالت‌هاي ديگري كه این مطلب برقرار است. چون در موقعيت ، و صفر نيز تحويل‌پذير است در حالي كه تحويل‌ناپذير است، لذا بايد باشد يعني تنها در يك حالت است كه و تناقضي با تحويل‌ناپذيري ندارد پس در بايد فقط يك حالت را داشته باشيم كه بنابراين پس :

در واقع چون و در نتيجه و يعني حاصلضرب اسكالري 1 هستند بنابراين به راحتي با نيز جابجا مي‌شوند. چون تحويل‌ناپذير است و تنها عناصري كه با جابجا مي‌شوند هايي هستند كه، پس طبق تحويل‌ناپذير بودن ، باجابجا مي‌شوند.

در حالت كلي ممكن است هيچ نقطه ی فرين و تحويل ناپذير نداشته باشد و بايد نقاط فرين تحويل‌ناپذير ممكن از تراكم را همچنين در نظر گرفت.

توجه داريم كه اگر يك نقطه ی فرين  تحويل‌پذير از باشد به طوري كه ، تراكم نقطه ی فرين  تحويل‌ناپذير از به ازاي وجود اي باشد، مثلاً (يك‌تصويرست) آن‌گاه به عنوان تركيب محدب مي‌تواند بيان شود و چون پس يعني كه كه و .

4-3: عناصر ساختاري:
تعريف 4-3-1: فرض كنيم يك مجموعه‌ی فشرده و محدب  باشد و ، را عنصر ساختاري از اندازه گوييم هر گاه يك تركيب محدباز عناصر باشد آن‌گاه يكاني‌هاي و اسكالرهاي موجود باشند به طوري كه و و . عناصر ساختاري با اندازه را با نشان مي‌دهيم.

گزارة 4-3-2: فرض كنيم يك مجموعه ی فشرده ی محدب  باشد. آن‌گاه عناصر ساختاري با اندازة دقيقاً منطبق بر نقاط فرين و تحويل‌ناپذيرند.

در این پژوهش بر مبنای روش کمی، از تکنیک پیمایش^[۴۳۶] برای جمع آوری اطلاعات و داده های مورد نیاز استفاده شده است. پیمایش یکی از روش های گردآوری، تنظیم و تحلیل داده­هاست(دواس^[۴۳۷]، ۱۳۸۵: ۱۶). روش پیمایشی اطلاعاتی را بدست می دهد که کمتر حاوی جزئیات است، اما ما می توانیم نسبتاً مطمئن باشیم که بر حوزه ای وسیع تطبیق می­ کند(گیدنز^[۴۳۸]، ۷۲۹:۱۳۸۵). ویژگی های بارز پیمایش شامل شیوه­ گردآوری داده ها و روش تحلیل آنها می باشد(دواس، ۱۳۸۵: ۱۳). پیمایش، شیوه­ مناسب گردآوری داده ­ها در پژوهش­هایی است که محقق دنبال توصیف و تبیین(علل) پدیده ها می باشد، به علاوه، پژوهش­هایی که جامعه­ آماری و حجم نمونه در آن گسترده می باشد، از این روش استفاده می کنند. از آنجا که در این پژوهش هم جامعه­ آماری، جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله شهر شیراز هستند و هم جمعیت نمونه برابر با ۶۰۰ نفر می باشند، از تکنیک پیمایش استفاده شده است تا بتوان توصیف مناسبی از متغیرهای مورد نظر به دست آورد و هم نتایج به دست آمده را به جامعه­ آماری تعمیم داد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در پیمایش معمولاً از پرسشنامه استفاده می کنند. پرسشنامه^[۴۳۹] ابزار بسیار ساختمندی برای گردآوری داده هاست که در آن از هر پاسخگویی مجموعه­ یکسانی از سؤالات پرسیده می­ شود(دواس، ۱۳۸۵: ۸۷). پرسشنامه ابزاری است برای اندازه گیری متغیرها. در پرسشنامه باید سؤالاتی مطرح شود که بطور مستقیم در رابطه با موضوع تحقیق و فرضیه های تحقیق باشد. پرسشنامه حاوی دو نوع سؤال باز و بسته می باشد. سؤالات بسته(استاندارد)، سؤالاتی هستند که فقط یکدسته پاسخهای معین به آنها می توان داد. سؤالات باز که به پاسخگویان فرصت می­دهد نظرات خود را با عبارات خودشان بیان کنند(گیدنز، ۱۳۸۵: ۷۲۹). پرسشنامه پرکاربردترین ابزار برای گردآوری داده های پیمایش است. در این پژوهش با در نظر گرفتن وقت و تعداد زیاد گویه ­ها، از ابزار پرسشنامه برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز استفاده گردید. همچنین، برای ارزیابی روایی پرسشنامه از اعتبار صوری^[۴۴۰]و نیز برای سنجش پایایی آن از آلفای کرونباخ^[۴۴۱] استفاده شده است.
۴-۳- جامعه آماری
جامعه­ آماری^[۴۴۲] مجموعه ای از افراد هستند که یک یا چند صفت مشترک دارند و از آن نمونه ­ای نمایا یا معرف بدست می آید(ساروخانی، ۱۳۸۲: ۱۵۷). جامعه­ آماری در این پژوهش، جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله شهر شیراز می­باشند که مطابق با سرشماری سال ۱۳۹۰ تعداد آنها ۴۷۷۲۸۷ نفر می باشد(مرکز آمار ایران، ۱۳۹۰). سازمان ملی جوانان دامنه سنی جوانان را بین ۱۵ تا ۲۹ سال در نظر گرفته است. دلیل انتخاب جوانان این مسأله می­باشد که آنها بیشتر از هر گروه دیگری در معرض رفتارهای پرخطر می باشند. آمار بدست آمده از تحقیقات مختلف مؤید این نکته می باشد(علیوردی نیا و همکاران، ۱۳۹۰؛ گرمارودی و همکاران، ۱۳۸۸؛ باسکین-سامرز و سامرز، ۲۰۰۶؛ فلیشر و چالتون، ۲۰۰۱).
اما دلیل انتخاب شهر شیراز به این خاطر است که منابع تشدید کننده­ رفتارهای بزهکارانه بطور کلی در استان فارس و مرکز آن یعنی شیراز زیاد می باشد. منابع اصلی تشدید کننده‌ بزهکاری در سطح استان فارس شامل ویژگی‌های جغرافیایی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و جمعیتی می‌شود. از جمله این چالش‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد؛ افزایش فزاینده جمعیت استان فارس و جوان بودن جمعیت استان فارس (کریمی، ۱۳۹۰؛ بیگی، ۱۳۹۰؛ طالب‌نژاد و جهان بانی، ۱۳۹۰؛ کوه آرا و همکاران، ۱۳۹۰)؛ ساختار قبیله‌ای و ایلیاتی ناهمگن استان فارس (طالب‌نژاد و جهان بانی، ۱۳۹۰؛ رضایی و دبیری، ۱۳۹۰ ؛ بیگی، ۱۳۹۰) و در نتیجه شکل گیری خرده فرهنگ‌های متنوع و متناظر با فرهنگ غالب (احمدی و همکاران، ۱۳۹۰)؛ کمبود سرمایه اجتماعی و روابط همسایگی و وجود فاصله اجتماعی بین افراد (احمدی و همکاران، ۱۳۹۰ ؛ کوه آرا و همکاران، ۱۳۹۰)؛ افزایش بی‌رویه پدیده مهاجرت و شکل­ گیری گتوهای شهری و حاشیه نشینی در این استان و به ویژه در اطراف شهر شیراز(رضایی و دبیری، ۱۳۹۰ ؛ کوه آرا و همکاران، ۱۳۹۰ ؛ کریمی، ۱۳۹۰ ؛ بیگی، ۱۳۹۰)؛ جاذبه‌های طبیعی و گردشگری فراوان (طالب‌نژاد و جهان بانی، ۱۳۹۰ ؛ بیگی، ۱۳۹۰)؛ مهم‌ترین کانون ترانزیت مواد مخدر و قاچاق کالای کشور (رضایی و دبیری، ۱۳۹۰ ؛ طالب‌نژاد و جهان بانی، ۱۳۹۰ ؛ بیگی، ۱۳۹۰)؛ توسعه‌ی ناموزون و محدود این استان (رضایی و دبیری، ۱۳۹۰)؛ ضعف شبکه‌های ارتباطی (رضایی و دبیری، ۱۳۹۰ ؛ خیراندیش، ۱۳۹۰)؛ کمبود فضاهای ورزشی و کتابخانه‌ای موجود استان (طالب‌نژاد و جهان بانی، ۱۳۹۰)؛ ضعف بنیادهای زیستی، تراکم ناهمگون جمعیت و شکل گیری فضاهای خالی از جمعیت در این استان (رضایی و دبیری، ۱۳۹۰).
در مجموع، این منابع اصلی تغدیه کننده­ بزهکاری و فرصت‌های جرم زا باعث گردیدند که استان فارس در میان استان‌های دیگر کشور، از نظر نرخ جرم و بزهکاری در رتبه‌های بالا قرار بگیرد. طبق بررسی‌های بعمل آمده، استان فارس از نظر نرخ نزاع‌های مسلحانه و دسته جمعی در کنار استان‌های خوزستان، تهران، لرستان و کرمانشاه در رتبه‌های بالا قرار دارد(رضایی و دبیری، ۱۳۹۰). آمار قتل در استان فارس در مقایسه با سایر استان‌ها رتبه‌ی دوم را کسب کرده و حتی در برخی سال‌ها رتبه‌ی اول قتل در کشور به این استان اختصاص یافته است(بیگی، ۱۳۹۰: ۳۵۴). براساس آمار وزارت کشور در بین سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۴، استان فارس در میان استان‌های کشور بعد از تهران، بیشترین میزان مصرف مواد مخدر را به خود اختصاص داده است(رضایی و دبیری، ۱۳۹۰: ۱۱). همچنین، شاخص طلاق در استان فارس در سال ۱۳۸۸ برابر با ۰۳/۸ است؛ به عبارتی در مقابل ۸ ازدواج، یک طلاق وجود دارد(مقدس و ثروت خواه، ۱۳۹۰: ۳۶۳).
بنابراین، شهر شیراز یکی از کلان شهرهای ایران می باشد که با جمعیت بالای یک میلیون نفر و قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی خاصی، سیل مهاجرت از استان های جنوبی را به سوی خود روانه نموده است. بیشتر این مهاجران دارای تنوع فرهنگی و قومی بوده و همین عامل خود زمینه­ رفتارهای پرخطر آنان را فراهم می نماید.
۴-۴- حجم نمونه
حجم نمونه^[۴۴۳] مقتضی به دو عامل کلیدی بستگی دارد: درجه­ دقت مورد نظر برای نمونه و میزان تغییر در جمعیت بر حسب خصوصیات اصلی مورد مطالعه. در کنار اینها هزینه و وقت نیز عواملی مهم هستند(دواس، ۱۳۸۵: ۷۸-۸۰). با توجه به موارد بالا و امکان جمع آوری و تحلیل دقیق داده ­ها، اقدام به تعیین حجم نمونه شده است. نمونه­ آماری مجموعه ای از افراد هستند که از طریق روش های نمونه گیری از جامعه­ آماری انتخاب می شوند. نمونه^[۴۴۴] باید معرف جامعه­ آماری باشد تا بتوان نتایج بدست آمده را به کل جامعه­ آماری تعمیم داد(رفیع پور، ۱۳۸۰: ۳۷۰). در این پژوهش، حجم نمونه مطابق با جدول لین^[۴۴۵] در سطح اطمینان ۹۶ درصد و با پایایی ۴ درصد محاسبه شد(لین، ۱۹۷۸) که بر این اساس تعداد ۶۰۰ نفر از جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله شیراز به عنوان نمونه­ پژوهش انتخاب شدند.
۴-۵- روش نمونه گیری
بعد از اینکه حجم نمونه بدست آمد، با بهره گرفتن از یکی از روش های نمونه گیری^[۴۴۶]، عمل نمونه گیری انجام می­ شود. در این تحقیق با توجه به ناهمگنی اقتصادی و اجتماعی شهر شیراز و در دسترس نبودن چارچوب نمونه گیری، از روش نمونه گیری چندمرحله ای^[۴۴۷] استفاده می شود. در این روش، نمونه نهایی متضمن انتخاب چند نمونه­ مختلف است، که باید از میان مناطق نمونه ای انتخاب شود. ابتدا شهر شیراز به چند منطقه اصلی تقسیم، از درون این مناطق، مناطق کوچکتر و سرانجام کار به انتخاب نمونه ای از خانوار می­رسد. سپس یکی از افراد ۱۵ تا ۲۹ ساله آن خانوار مورد مصاحبه قرار می گیرد.
بدین منظور، ابتدا با در نظر گرفتن تعداد مناطق شهر شیراز (۱۰ منطقه)، جمعیت هر منطقه استخراج، سپس متناسب با جمعیت هر منطقه و نسبت آن به جمعیت کل، تعداد پرسشنامه مورد نظر برای هر منطقه مشخص شد. در آخر در هر منطقه، متناسب با تعداد پرسشنامه­ مربوط به هر منطقه(که براساس جمعیت منطقه تعیین گردید)، تعداد بلوک های هر منطقه تعیین گردید(هر ۱۰ پرسشنامه در یک بلوک). سپس برای تعیین بلوک های مناطق برای پر کردن پرسشنامه ها، ابتدا کل بلوک های هر منطقه شماره گذاری شدند، سپس از طریق فرمول فاصله طبقاتی (که در آن N تعداد کل بلوک های هر منطقه و n تعداد بلوک های نمونه است) بلوک های منتخب تعیین شدند. اولین بلوک جهت شروع پر کردن پرسشنامه نیز از طریق تصادفی ساده مشخص گردید. در درون هر بلوک نیز، کوچه ها به صورت زوج-فرد و یکی در میان و پاسخگویان نیز با در نظر گرفتن تناسب جنسیتی(البته به شکل نسبی) جهت پر کردن پرسشنامه ها مشخص شدند.
جدول ۱-۴- توزیع جمعیت در مناطق ده گانه شیراز و تعداد پرسشنامه های پر شده در هر منطقه

لارنس"نمادها را به معنای چیزی نمی داند بلکه آن ها را نشانه ی پاره ای از احساسات و تجارب آدمی می شمارد”
گرین"در تعریف نماد آن را تصویر شیء یا کنشی می پندارد که از معنایی ورای ارزش حقیقی خود پر بار باشد.”
باشلار"نماد ها را تبیین کنده ی دریافت های برآمده از فوق خود آگاهی و تخیل می شمارد که توسط جان های با عظمت ساخته و پرداخته می شوند.”
کارلایل"نماد را حاصل تجسم و مکاشفه ای مشخص و مستقیم از جهان لایتناهی می شمرد که با دنیای متناهی در آمیخته است.”
دوبوکور"رمز را شبیه بلور تراشیده ای می بیند که نور مکتسب را شکسته و به الوان مختلف تبدیل می سازد و یا مبنای عینی،واقعیت ذهنی را منعکس می کند.”
لالاند"نماد را نشانه ای عینی می داند که بر چیزی غیرقابل مشاهده دلالت می کند.”
الیاده"نماد را چیزی ورای بازتاب ضرب آهنگ کائنات می شمارد که در پدیده های طبیعی خود را نشان می دهد و بستری مساعد برای تولید معنی و تفسیر به شمار می رود.”

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

اریک فروم"زبان سمبولیک را خارج از محدوده ی زمان و مکان تعریف می کند که تجربیات درونی و افکار و احساسات را بیان می کند.”
نماد شیء بی جان یا موجود جانداری است که هم خودش است هم مظهر مفاهیمی فراتر از خودش.”
۳-۱ سمبل:
سمبل ( symbol) که رمز،مظهر و نماد در زبان فارسی نامیده می شود یکی از آرایه های ادبی ست. از ویژه گی های بارز سمبل ابهام،عدم صراحت و غیر مستقیم بودن آن است.
«آن چه ما نمادش می نامیم یک اصطلاح است.یک نام یا نمایه ای که افزون بر معانی قرار دادی و آشکار و روزمره ی خود دارای معانی متناقض نیز باشد. نماد شامل چیزی گنگ،ناشناخته یا پنهان از ماست… یک کلمه یا یک نماد،هنگامی نمادین می شود که چیزی بیش از مفهوم آشکار و بدون واسطه ی خود داشته باشد. این کلمه یا نمایه جنبه ی ناخودآگاه گسترده تری دارد که هرگز نمی تواند به گونه ای دقیق مشخص شود و نه به طور کامل توضیح داده شود. و هیچ کس هم امیدی به انجام این کار ندارد.»(یونگ ۱۳۷۷؛ص ۱۶)
«از نظر بلاغت ادبی نماد یا سمبل از زمره ی «صورت های خیال» محسوب می شود. به طور معمول هر تصویری شامل دو نیمه است:رسانه و غرض. نماد همان رسانه است که صورت مرئی آن در متن ادبی می آید و غرض آن، ایده ای نامرئی و پنهان است که به طور واضح اشاره ای به آن نمی شود. تفاوت اساسی نماد با دیگر تصویر های مجازی در همین جاست.»(دکتر محمود فتوحی،ص ۱۶۳).
برخلاف سایر الفاظ و نشانه ها که معنای خاص ،قرار دادی و روشنی دارند اما از سمبل معنای روشن و واضحی قابل استنباط نیست،بلکه ابهام و گنگی در ظاهر سمبل است که خواننده را به سوی محتوایی که در پس آن پنهان و ناشناخته است می برد.
هگل می گوید:«سمبل بنا به طبیعتش اساساً مبهم و چند پهلو است» و بر خلاف استعاره خواننده را به شناسایی یک معنی ناشناخته فرا می خواند آن معنی مخفی گاه یک ادراک مجهول ، یک امر ممنوعه یا از دست رفته است. تصویر نمادین به انگیزه ی عبور از جهان واقع به جهان آرمانی،گنگ و مبهم می نماید.این ابهام از آنجا نشأت می گیرد که تصویر،نگاه خواننده را به فراسوی جهان واقع می کشاند؛ زیرا حقیقت ناب در پس پرده ی محسوسات نهفته است.(فتوحی؛ص۱۶۵)
اندیشه در سمبل ناشناخته است و خواننده را به سمت دنیایی تازه و پنهان در فراسوی واژه می کشاند. در تاریکی ها وسکوت یک واژه گنجی از معنا و اندیشه نهفته است که با عبور از ظاهر و کالبد واژه می توان به آن دست یافت . فون هومبولت می گوید:«اندیشه در نماد دست نایافتنی می شود و این را باید امتیاز سخن نمادین دانست نه کاستی آن» (احمدی،ساختار و تاویل متن ۱/۲۹۳)
از آنجا که سمبل دوسویه است:ظاهر و باطن،شاعر تجربه ی شخصی و حالت روحی ناخودآگاه خود را در پیکره ی شیء می ریزد تا تصویر ذهنی اش را این چنین ترسیم کند و اما سویه ی دوم که باطنی ست و در کالبد محتوا پنهان شده است همان حس شاعرانه و تجربه شخصی ست که بسیار فراتر از پیکرینگی می رود.نماد صورت مادی تجربه ی باطنی شاعر است و ما از تجربه ی شاعر جز همین تصویر در دست نداریم.(محمود فتوحی؛ص ۱۶۵) و برای دستیابی به محتوا و مفهوم واقعی این تصویر باید به رمز گشایی از هزار توی این نماد پرداخت.از آنجا که آثار سید علی صالحی مهد نمادها و سمبل های شخصی ست که به سبک شاعرانه ی خود آن ها را چونان کودکی در گهواره ی اشعارش به گونه های نو و مبتکرانه با لالایی از جنس فرمالیستی و آشنایی زدایی خوابانده است . که تازه گی ها را به جنگ کهنگی ها و عادت ها در نهاد خواننده می آورد و این جاست که مخاطب را به فکر و درنگ می اندازد تا با تأمل بسیار به هزار توی معانی در شعر وی راه یابد.
۴-۳ انواع سمبل
در منابع غربی به دو نوع تقسیم شده است:
۱-سمبل های قرار دادی یا عمومی یا سنتی:
که سمبل های مبتذل ستند و به سبب تکرار،دلالت آن ها بر یکی دو مشبه،صریح و روشن است و غالباً مانند استعاره فقط بر یک مشبه دلالت دارند.(شمیسا،۱۳۹۰،۲۲۳) سمبل های قرار دادی در قوم های مختلف متفاوت ست. اما معروف ترین آن ها عبارت است از:
کبوتر سمبل صلح و آشتی
آب سمبل نور و روشنایی
سرو رمز جاودانگی
گل نماد بهر و زمستان مرگ و ویرانی
سمبل های عمومی یا قرار دادی در حکم deed metaphore یا همان استعاره مرده است و بعضی اوقات در جایگاه نشانه قرار دارند مانند تصویر ترازو و به نشانه ی عدالت بر تابلوهای دادگستری.
از این دست سمبل ها به دلیل استعمال زیاد ارزش های هنری بسیاری ضعیفی دارند و به وضوح و بدون زحمت انداختن خواننده به بهانه استفاده از آنان می توان پی برد.
۲-سمبل های خصوصی یا شخصی ( private یا personal )
سمبل های خصوصی حاصل وضع(ناخود آگاه) و ابتکار شاعران و ویسندگان بزرگ است،و معمولاً در ادبیات قبل از آنان مسبوق به سابقه نیست،و از این رو برای خوانندگان تازگی دارد و فهم آن ها دشوار است تا آن که اندک اندک منتقدان آن ها را برای خوانندگان معنی می کنند و مردم با آن آشنا می شوند و شاعران مقلد در آثار خود از آن ها استفاده می کنند.(شمیسا،۱۳۹۰،۲۲۳)
زمینه فرهنگی سمبل:
بی تردید تمامی سمبل های بکار رفته در آثار شاعران از گذشته تا کنون هر کدام به گونه ای ریشه در فرهنگ اجتماع و ملت دارد و با توجه به شرایط اقلیمی و طبقه اجتماعی ،مردم جهت کردن و فهمیدن سمبل ها شرایط متفاوتی دارند و گاهی زمینه سمبل سنن ادبی و تلمیحات است.
سمبل و استعاره:
سمبل وسیله ای است برای بیان و تفسیر مفاهیم ذهنی مانند استعاره است،اما استعاره صرفاً جانشین یک کلمه است و تنها یک چیز را بیان می کنند با سمبل که جانشین اندیشه است و هاله ای از مفاهیم و معانی را در بر می گیرد متفاوت است. استعاره یک تشبیه فشرده است. اما سمبل سرچشمه ی مفاهیم و تصورات است.ممکن است برخی سمبل ها در ابتدا استعاره باشند اما تکرار و استفاده زیاد آنها را به نماد تبدیل کند. استعاره شباهت پنهان دو شیء با هم است و در سطح شباهت میان اشیاء می ماند. اما سمبل با مفهوم خود،وحدتی ذاتی دارد و عمیق و ژرف است.
در استعاره دال و مدلول با هم مساوی در نظر گرفته می شوند،اما در نماد دال وسیع تر از مدلول است. استعاره فقط یک معنی دارد و ظرفیت تاویل پذیری در آن نیست و در خارج از متن هم قابل تحلیل و تامل است.اما برای سمبل تأویل های متعدد و بی شماری دارد.
اما سمبل تنها در متن هویت می یابد. با این ویژه گی ها به تعداد خوانندگان معادل هایی برای نماد دریافت می شود.
نشانه و سمبل:
همانطور که گفته شده سمبل ابزاری ست برای بیان مفاهیمی ذهنی که سرچشمه ی مفاهیم و تصورات است و تأویل های بی شماری از آن می شود.اما نشانه سمبلی عینی است و معمولاً معنای آن صریح است.
مگر نشانه ای فرهنگ ها و تمدن های باستانی از قبیل مجسمه های خدایان و ظروف و ابزارهای جادو و غیره که ممکن است دلالت روشنی نداشته باشند.مثل علایم رانندگی،آرم المپیک و صلیب و… (شمیسا،۱۳۹۰،۲۳۶) از نظر یونگ نماد یا سمبل چیزی بیش از نشانه است.
سمبل و کنایه:
سمبل هم در معنای ظاهری و هم در معنای باطنی قابل بحث و بررسی است و از این جهت شباتی با کنایه دارد ولی کنایه در عبارت یا جمله است و سمبل در واژه و منظور از کنایه مثل استعاره یک چیز است ولی منظور از سمبل هاله ای از مفاهیم است و از این جهت با کنایه فرق دارد.
سمبل و تشبیه:
ژرف ساخت سمبل تشبیه می باشد اما برخلاف تشبیه که چیزی به چیز دیگر تشبیه می شود،در سمبل ذهن به کنجکاوی و تلاش جهت رسیدن به مفهوم می پردازد و سمبل رمزی است برای رسیدن به مفاهیم ذهنی و انتزاعی و در آن چیزی به چیز دیگری تشبیه نمی شود.
سمبولیسم
ریشه سمبولیسم را تا حدودی در رومانتیسم آلمان، در آثار «ماقبل رافائلیان»انگلیسی و سوین برنswinburne ، در فلسفه هگل و شوپنهاور و در نهایت در سنت عرفانی قرون هجدهم و نوزدهم باید جستجو کرد و این در حالی است که تولد آن به عنوان مکتب ادبی ،فرانسوی است.
سمبولیسم یکی از مکاتب ادبی است که در سال ۱۸۹۰ فعالیت خودش را آغاز کد. شاعران بسیاری از سال ۱۸۵۵ تا ۱۹۰۱ به پیروی از سه پیشوای بزرگ سمبولیسم پرداختند که اغلب فرانسوی بود،چند شاعر بزرگ بلژیکی در میان سمبولیست ها بود که در بین آنها از امیل ور آرن verhare و موریس مترلینگ M.Maeterlinck می شود نام برد. چندین شاعر آمریکایی و روسی و یونانی نیز در میان آنها وجود داشتند و به طور کلی سمبولیسم جنبه جهانی به خود گرفته بود.
اصل کلمه ی سمبول symbol (نماد)،سوم بولون sumbolon یونانی است به معنی به هم چسباندن دو قطعه ی مجزا که از فعل سوم مبالو(sumballo ) (می پیوندم) مشتق است و حاکی از پیزی است که به د قسمت شده باشد.
هگل که در زیبایی شناسی خود بحث مهمی درباره سمبولیسم اقوام اولیه دارد،می گوید:« سمبول بنا به طبیعتش اساساً مبهم و چند پهلوست.»( مکتب های ادبی،رضا سید حسینی ۱۳۷۶)
از نظر فکر و اندیشه،سمبولیسم بیشتر تحت تاثیر فلسفه ایدآلیسم بود که از متافیزک الهام می گرفت و در حوالی سال ۱۸۸۰ در فرانسه با رونق می یافت. شاعران سمبولیست تحت تاثیر زیادی از بدبینی راز آلود شوپنهاور بودند.
پوزیتویسم رئالیسم رویا و تخیل را از شعر رانده بودند اما با ظهور سمبولیسم تخیل به ادبیات بازگشت. در ادبیات فارسی نماد پردازی و آثار سمبولیستی سابقه ای طولانی تری دارد.«در دوره ی نخستین شعر فارسی دری به نماد و تصاویر نمادین کمتری بر می خوریم.اما با ظهور صوفیه (تصوف)و رشد شعر عرفانی،نماد وارد شعر فارسی می شود و شعر عمق و بعد دیگری پیدا می کند. در شعر شاعران غیر متصوف آن چه می تواند نماد نامیده می شود. اغلب نمادهای اساطیری است که بیشتر به صورت تلمیح به کار می رود"(میرصادقی،۱۳۷۶ ،۲۸۳)
«نماد پردازی در شعر فارسی تقریباً با سنایی رسمیت یافت.»(فتوحی:۱۳۸۵،۲۱۳)
سنایی برای بیان مفاهیم عرفانی و هم چنین برای بیان انتقادهای اجتماعی و سیاسی بسیاری که«قصایدش نماینده برجسته شعر اجتماعی و نیز شعر اخلاقی و عرفانی است.)(شفیعی کدکنی،۱۳۸۸؛۱۰) از نمادهای ابداعی خودش استفاده کرده است و شعرش را به بیشه ای رمز بدل کرده است مانند:رند،قلاش،محتسب،قلندر حافظ هم برای بیان اعتراض و انتقادهای اجتماعی و هم چنین برای بیان مفاهیم عرفانی از نمادهایی مانند رند،میخانه،پیرمغان،خرابات و…) استفاده کرده است.
نمادگرایی در شعر معاصر
نمادگرایی به عنوان یک مکتب ادبی همچون مکاتب دیگر از جمله کلاسیسزم ، رمانتیسم ، ناتورالیسم و… به زودی و حتی زودتر و سریع تر از مکاتب دیگر جای خود را در ادبیات دنیا و ادبیات معاصر فارسی بازکرد.حرکت نخستین این مکتب از فرانسه و با نمایندگی پر رنگ شالر بودلر و انتشار دیوان مشهور او بنام گل های شر آغاز شد.مزیت این جریان ادبی؛پیشرفت سریع آن و منطبق شدن با مقتضیات زمان بود(سید حسینی،۱۳۸۱،۵۳۹) از اواخر قرن نوزدهم به بعد و با طرح مفاهیم نقد و انواع نقد و تفکر پیچیده نقد اسطوره و روانشناسی و…
نیاز واننده به دریافت های آسان یاب اندک شد.شاعران حوزه شعر معاصر با پیش دستی و پیشگامی نیما دریافتند که خواننده معاصر از ساده گویی و ساده اندیشی دل زده یمی شود. این تفکر شاعران را واداشت تا در پاسخ به کثرت گرایی معنایی و ساده گریزی خواننده به رمز گرایی روی آوردند. نمادگرایی در شعر باعث شد تا غنای معنایی تضمین شود.و به تبع آن اقناع خواننده نیز فراهم شود.
البته بادی گفت که علاوه بر سانسورهای ادبی و تفتیش عقاید ناشی از حاکمیت حکومت های دیکتاتور مآبانه گذشته و نیز آشنایی با کار شاعران نمادگرای فرانسوی مهمترین عامل گرایش شاعران معاصر غنی کردن جوهر ادبی آثار هنری است.به این معنا که گستردگی حوزه مفهومی و توان بی مانند تداعی انگیزی نماد و افزونی امکانات و قابلیت های معنایی در لفظی اندک،تناسب کامل با حقیقی ترین و اصیل ترین غرض هنر، یعنی ابهام دارد،خلاصه می توان علل گرایش به سمل در شعر معاصر را چنین ذکر کرد:
الف)اختناق و استبداد شدید حاکم بر جامعه بسته آن روز و تأثیر منفی آن بر ادبیات
ب)تاثیر و تأثر از مکتب های ادبی جهان به خصوص مکتب سمبولیسم

عملکرد عمومی (پیگیری دوماهه)

(۱۱/۳) ۰۳/۱۰
۱۳=n

(۸۹/۲) ۶۵/۱۵
۱۴=n

(۱۳/۴) ۰۳/۳۰
۱۳=n

۷۳/۹
(۳۷-۲)

۰۰۱/۰

۷۳/۰

یادداشت: M (SD) ^TTRNT = میانگین (انحراف استاندارد) درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی؛ M (SD)^UT = میانگین (انحراف استاندارد) درمان فراتشخیصی بارلو؛ M (SD)^Con = میانگین (انحراف استاندارد) گروه کنترل؛ F (df) = نمره آزمون F و درجه آزادی؛ Pvalue= سطح معناداری

نتایج تحلیل کوواریانس یک­راهه (ANCOVA) نشان داد که بین گروه ­های پژوهش از لحاظ عملکرد عمومی پس از اتمام درمان و پیگیری دوماهه تفاوت معناداری وجود دارد. با در نظر گرفتن نمرات پیش­آزمون به عنوان متغیر کوواریانس شده، نتایج پس از اتمام درمان (۷۹/۰=η^۲، ۴۰=n، ۰۰۱/۰=p، ۰۳/۱۳= (۳۷ و ۲)F) و دو ماه پیگیری (۷۳/۰=η^۲،۴۰=n، ۰۰۱/۰=p، ۷۳/۹= (۳۷ و ۲)F) برای گروه ­های پژوهش از لحاظ عملکرد عمومی معنادار است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

برای مشخص شدن این ­که بین کدام دو گروه، تفاوت معناداری وجود دارد، از آزمون تعقیبی بونفرونی استفاده شد. بر اساس نتایج مقایسه­های دوتایی حاصل از آزمون تعقیبی (جدول ۲۸-۴)، تفاوت میانگین نمرات گروه ­های درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی و درمان فراتشخیصی بارلو در مقایسه با گروه کنترل در پایان درمان و پیگیری دوماهه معنادار بود (۰۵/۰p<). تفاوت میانگین نمرات گروه ­های درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با درمان فراتشخیصی بارلو هم معنادار به دست آمد. اندازه اثر بر اساس d (کوهن،۱۹۹۲) بین گروه ­های فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی و درمان فراتشخیصی بارلو در مقایسه با گروه کنترل در سطح ۰۰۱/۰ به ترتیب برابر با ۵۵/۲ و ۰۹/۱ و بین گروه ­های فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با درمان فراتشخیصی بارلو در سطح ۰۵/۰ برابر با ۹۱/۰ می­باشد.
جدول ۲۸-۴٫ نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی برای مقایسه دوتایی گروه ­های پژوهش از لحاظ عملکرد عمومی

درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی در برابر درمان فراتشخیصی بارلو

درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی در برابر گروه کنترل

درمان فراتشخیصی بارلو در برابر گروه کنترل

تفاوت میانگین­ها

سطح معناداری

تفاوت میانگین­ها

سطح معناداری

تفاوت میانگین­ها

سطح معناداری