چند مرحله‌ای تعریف می‌شود که می‌تواند فعالیت‌های مختلفی را در برگیرد و بر همین اساس نیز الگوهای مختلفی برای پیاده سازی و ارزیابی آن در سازمان مطرح شده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در همین ارتباط، بوکویتز^[۲] و ویلیامز^[۳]، در سال ۱۹۹۹، یک الگوی فرایندی هفت مرحله‌ای برای مدیریت دانش تعریف می‌کنند که شامل مراحل کسب دانش، کاربرد دانش، یادگیری (از فرایند دانش)، تسهیم و مبادله دانش، ارزیابی دانش، ایجاد و تثبیت دانش و استفاده بهینه از دانش، می‌باشد.
اجرای مناسب این گونه فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش می‌تواند منجر به بهره مندی هر چه بیشتر از مزایای مدیریت دانش از جمله بهره وری بیشتردر سازمان‌ها، گردد.
در نتیجه‌ی این تعاریف و تأکیدها در رابطه با مدیریت دانش در سازمان‌ها، پرداختن به این مقوله و بررسی و ارزیابی فعالیت‌های مربوط به آن برای هر سازمانی به خصوص در عصری که سرعت تحولات دانش و اطلاعات بالاست و به منظور حفظ و یا ارتقاء جایگاه رقابتی خود و بالا بردن میزان کارایی و اثربخشی فعالیت‌های سازمان، ضروری به نظر می‌رسد.
برهمین اساس، امروزه بسیاری از سازمان ها در پی اجرا و پیاده سازی برنامه های مدیریت دانش می باشند و این مقوله به مرور جایگاه ویژه ای را در حوزه های مختلف باز کرده است و این موضوع نه تنها برای شرکت ها و سازمان های بزرگ و انتفاعی اهمیت دارد، بلکه سازمان های غیره انتفاعی، هم چون دانشگاه ها و کتابخانه ها هم در حال حرکت به سمت مدیریت دانش و به فعل رساندن مزایای بالقوه ی آن می باشند.
مدیریت دانش در اوایل دهه ۱۹۹۰ به عنوان یک رویکرد عمومی در تمام سازمان‌های بازرگانی، خدماتی، بخش خصوصی و دولتی، کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی مطرح گردید. (دیلمی معزی و دیگران، ۱۳۸۸).
دانشگاه سازمان پیچیده‌ای است که تربیت متخصصان جامعه را در رشته‌های گوناگون جهت رویارویی با عصر دانش برعهده دارد. امروزه دانشگاه‌ها با امکانات و تسهیلات بسیار زیاد، دانشجویان متعدد و متنوع، به سازمان‌های بزرگ و پیچیده‌ای تبدیل شده‌اند و درصدد هستند تا از این منابع مادی و معنوی در جهت خدمت به جوامع، حداکثر استفاده را داشته باشند. یکی از امکاناتی که دانشگاه‌ها را در رسیدن به این هدف یاری می‌کند، کتابخانه‌های دانشگاهی می‌باشد. از عواملی که در موفقیت کتابخانه‌های دانشگاهی نقش بسزایی دارد، تطبیق ساختار سازمانی آن‌ها با نیازها و تغییرات محیطی می‌باشد تا بتوانند اهداف دانشگاه را در دنیای متلاطم امروزی برآورده سازند.
کتابخانه‌های دانشگاهی با توجه به رسالتی که در عرصه‌ی آموزشی و پژوهشی در سطح دانشگاه و در میان دانشجویان دارند، در اجرای هر چه بهتر مدیریت دانش نقشی بی مانند را ایفا می‌کنند. بنابراین، به عنوان ملزوماتی در دانشگاه‌ها که منبع دانش و اطلاعات هستند از موقعیت بهتری برای پیاده سازی و اجرای مدیریت دانش برخوردارند.
کتابخانه‌های دانشگاهی با توانمندشدن به وسیله‌ی برنامه‌های مدیریت دانش، می‌توانند پویاتر و بهتر عمل نموده و همان مزیت‌های سازمان‌های انتفاعی برای آن‌ها نیز دست یافتنی است، زیرا در کتابخانه‌ها نیز اطلاعات و دانش، هم چون سایر سازمان‌ها، نه تنها در مدارک و ذخائر دانش، بلکه در رویه‌های کاری، فرایندهای سازمانی، اعمال و هنجارها و تجارب و شایستگی‌ها وجود دارد و نظام مند کردن فرایند انتقال و مدیریت آن، می تواند منجر به ارائه‌ مطلوب تر خدمات اطلاعاتی به قشر دانشگاهیان شود.
هم چنین، این کتابخانه‌ها، باید در بهره مندی از مزایای مدیریت دانش هم سو و هم گام با سایر سازمان‌ها به پیش روند و تلاش کنند تا با بهره مندی از این مزیت‌ها، با مشکلات و چالش‌های پیش رو به بهترین و منطقی‌ترین شکل برخورد کرده و تغییرات لازم را جهت ارائه‌ مطلوب‌تر خدمات در حوزه‌های مختلف اعمال نمایند.
این مشکلات و چالش‌ها، مدیریت این سازمان‌ها را به امری پیچیده تبدیل کرده است. مدیران امروزه باید راه تحول را در پیش گیرند و تلاش کنند تا این سازمان‌ها به سوی وضعیت مطلوب حرکت کند. این تغییر مورد انتظار جامعه‌ای می‌باشد که قرار است به سوی توسعه حرکت کند. بنابراین، امروزه مدیریت کتابخانه‌ها به ویژه کتابخانه‌های دانشگاهی، مدیریت تغییر و تحول است. برای این که بتوان در این امر موفق بود، مدیران ابتدا باید بدانند چه چیز را باید تغییر دهند و به چه سو باید حرکت کنند. در این ارتباط، استفاده از مدیریت دانش ابزار مناسبی است، یعنی، آن‌ها باید مشکلات را ببینند، اطلاعات لازم را درباره فعالیت‌ها و نیازها به دست آورند، رابطه‌ی میان مشکلات با نیازها و اطلاعات را درک کنند و با بهره گرفتن از فرصت‌ها و امکانات، به ارائه‌ راه حل و پاسخ گویی به نیازها بپردازند.
بهره گیری از مدیریت دانش در بازنگری عملکردها، اهداف، نگرش و بینش‌ها، ساختار، مدیریت کارکنان، آموزش کارکنان، طراحی و ارائه‌ خدمات، فرایند و معیارهای ارزیابی، می‌تواند راه گشای مناسبی برای مقابله با چالش‌ها و مشکلات پیش روی کتابخانه‌ها در عصر حاضر باشد. (تقی زاده و دیگران، ۱۳۹۰).
۱-۱. بیان مسئله
امروزه مدیریت دانش به عنوان ابزاری مدیریتی برای بهره گیری از دارایی های دانشی سازمان ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است و بسیاری از سازمان ها به پیاده سازی و اجرای آن مبادرت کرده اند. در همین راستا، کتابخانه های دانشگاهی با توجه به ماهیت اطلاعاتی و دانشی خود توجه ویژه ای را در این زمینه می طلبند.
کتابخانه‌های دانشگاهی، قلب تپنده‌ی آموزش و پژوهش در دانشگاه‌ها محسوب می‌شوند که به خیل عظیمی از دانشجویان و اساتید خدمت رسانی می‌کنند. این سازمان‌ها سرشار از اطلاعات و دانشی هستند که در قفسه‌ها، پایگاه‌های اطلاعاتی، فرایندهای کاری، و به خصوص در ذهن کارکنان آن، جای دارد. با توجه به اهمیتی که این اطلاعات و دانش در تأمین نیازهای اطلاعاتی کاربران دارند، لذا، اگر به درستی مدیریت نشوند و بهره گیری مناسبی از آن صورت نپذیرد، رضایت مندی کاربر، که هدفی غایی در کتابخانه محسوب می‌شود، محقق نخواهد شد و این دانش بالقوه، به فعلیتی در خور نخواهد انجامید.
هم چنین با در نظر گرفتن این که گردانندگان اصلی این کتابخانه‌ها، کتابدارانی می‌باشند که نقشی واسط، میان منابع اطلاعاتی و کاربران را ایفا می‌کنند، بهره مندی از مدیریت دانش به عنوان فرایندی برای تشخیص، به کار گیری، یادگیری، تسهیم، ارزیابی، تثبیت و استفاده‌ی بهینه از دانش، مسلماً، راهکاری اساسی برای آنان در حفظ و ارتقاء کارایی و اثر بخشی کتابخانه و نیز مواجهه با نیازهای اطلاعاتی در حال رشد و تغییر کاربران، محسوب می‌شود.
لذا، این تحقیق بر آن است تا ضمن ارزیابی میزان فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز که نقش ویژه‌ای را در حوزه‌ی آموزش و پژوهش سازمان های مادر (دانشگاه ها) ایفا می‌کنند، مشخص کند که: این کتابخانه‌ها تا چه اندازه در این مسیر گام برداشته و امکانات لازم را جهت پیاده سازی و بهره مندی از آن مد نظر فرار داده و به کار برده‌اند و هم چنین مشخص کند که سطح فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش در این کتابخانه‌ها به چه میزان است.
۱-۲. اهمیت پژوهش
دانش به عنوان یک عامل رقابتی، با فریادی بلند، سرلوحه‌ی محیط‌های کسب و کار امروزی شده است. شرکت‌ها در مرحله‌ای هستند که در ذهن کارکنان خود استفاده‌ی هرچه بیشتر از این گنج پنهان را تأکید می‌نمایند. شرکت‌های نو آور، مدیریت دانش را با گروه‌های کاری خود تنظیم نموده‌اند. این در حالی است که مدیران عام و رؤسای این شرکت‌ها تأکید می‌کنند که دانش، نقش مهمی را در شکل دهی آینده‌ی شرکت آنان ایفا می‌کند. در چنین شرایطی می‌توان گفت شرکت‌ها با شکست مواجه خواهند شد مگر این که در اقدامات مورد نیاز مدیریت دانش اندیشه کنند. (گیلبرت، استفان و کایی روم، ۱۳۸۶)
امروزه بسیاری از سازمان‌ها مبادرت به بهره گیری از مباحث مدیریت دانش به عنوان یک راهبرد عمده جهت تقویت مزیت رقابتی سازمان خود نموده‌اند. (بریلفورد^[۴]، ۲۰۰۱؛ نبدومول^[۵] و دیگران،۲۰۰۱؛ دیلنگ و فهی^[۶]، ۲۰۰۰؛ ژاک^[۷]،۱۹۹۹) و به شمار سازمان‌هایی که به بهره مندی از راهبردهای مدیریت دانش می‌پردازند، روز به روز افزوده می‌گردد. (آرمبرکت^[۸] و دیگران،۲۰۰۱؛ اینکپن^[۹]، ۱۹۹۶).
مدیریت دانش، راهکار مهمی برای بهبود عملکرد و رقابت سازمانی است، به همین خاطر مدیریت صحیح و نیروی دانش می‌تواند یک سازمان را به حرکت درآورد تا انعطاف پذیرتر، نوآورتر و باهوش تر گردد. (فتاح و دیگران،۱۳۸۹) هم چنین همان طور که دانش به عنوان منبع راهبردی اولیه در قرن بیست و یک ظهور کرد، بسیاری از سازمان‌ها در زمینه‌ی، به کارگیری مدیریت دانش علاقه‌مند شدند. سازمان‌ها می‌توانند از مدیریت دانش برای پشتیبانی تصمیم گیری، نوآوری و کارایی و کمک به آن‌ها برای رسیدن به مأموریت‌های خود استفاده نمایند. (لیبوویتز^[۱۰]، ۱۹۹۹).
مدیریت دانش یکی از موضوعات مهم مطرح شده در این دوره است و نیاز به آن از این واقعیت سرچشمه می‌گیرد که دانش در عملکرد سازمانی و دسترسی به مزیت رقابتی پایدار، عنصری مهم تلقی می‌شود. (داونپورت و گروور^[۱۱]، ۲۰۰۱ ) علاوه بر آن، ارتباط میان مدیریت دانش و نوآوری در سازمان و مدیریت دانش و عملکرد بالای سازمانی به اثبات رسیده است. (طبیبی و دیگران،۱۳۹۰).
بسیاری از سازمان‌ها، مدیریت دانش را برای تصرف دارایی‌های فکری کارکنان به کار می‌گیرند. نکته‌ی اساسی بحث مدیریت دانش این است که مقادیر متعدد دانش درباره‌ی مراجعان، فرایندها، محصولات و خدمات در همه‌ی سطوح سازمان موجود است و اگر این دانش بتواند یک جا تصرف گردد و انتقال یابد به سازمان‌ها کمک می‌کند که موفق‌تر و مؤثرتر باشند. (کیوان آرا و دیگران،۱۳۹۰). هم چنین مدیریت دانش در بهبود کیفیت کار، افزایش کارایی، داشتن اطلاعات به روز، افزایش اثربخشی، رضایت مندی مشتری و بهبود تصمیم گیری مؤثر است. (گودرزی و دیگران، ۱۳۸۸).
برای ایجاد مدیریت دانش، سازمان، غیر از نیاز به رهبری قدرتمند، اهداف دقیق عملیاتی، فرهنگ منعطف سازمانی و به کارگیری فن آوری لازم، در وهله اول، آگاهی کامل از وضعیت موجود دانش و مدیریت دانش در سازمان مورد نیاز است (داونپورت^[۱۲] و دیگران، ۱۹۹۸) زیرا، چنانچه دانش افراد با دیگران به اشتراک گذاشته نشود، تأثیری بر رشد و گسترش دانش موجود در سازمان نخواهد داشت و دانش جدیدی نیز تولید نخواهد شد.
هدف از فعالیت‌های دانش در سازمان، اطمینان از رشد و تداوم فعالیت‌ها در جهت حفظ دانش حیاتی در تمام سطوح، به کار گیری دانش موجود در تمام چرخه‌ها، ترکیب دانش در جهت هم افزایی، کسب مداوم دانش مربوطه، توسعه‌ی دانش جدید از طریق یادگیری مداوم می‌باشد که به وسیله‌ی تجارب درونی و دانش بیرونی ایجاد می‌شود. (گودرزی و دیگران، ۱۳۸۸).
سازمان‌ها برای تبدیل شدن دانش به یک کالای سرمایه‌ای، باید در جهت ایجاد تعادل میان فعالیت‌های مدیریت دانش تلاش کنند. (کیوان آرا و دیگران، ۱۳۹۰).
باید دقت کرد که مؤسسات دانشگاهی به عنوان مراکز تولید و اشاعه‌ی دانش، بیش از هر سازمان دیگری نیازمند اجرای مدیریت دانش هستند و معرفی ابزارها و روش‌های مدیریت دانش، دانشگاه‌ها را برای اشتراک دانش، بهبود سطح همکاری آموزشی و پژوهشی، و بهبود ارتباط‌های کاری میان کارمندان و دانشجویان توانا خواهد کرد (مهایدین و دیگران^[۱۳]، ۲۰۰۷). هم چنین هدف مدیریت دانش، تولید، اشتراک، سازماندهی و استفاده‌ی مؤثرتر از منابع اطلاعاتی، دانش و سرمایه‌های فکری و کشف، ضبط و روزآمد شدن این سرمایه‌هاست و برای رسیدن به این هدف، نقش اصلی را کتابخانه‌های دانشگاهی برعهده دارند که به شناساندن مدیریت دانش و ارائه‌ دستاوردهای آن کمک می‌کنند. (حاضری، ۱۳۸۵) نکته‌ی لازم به ذکر این است که کتابخانه‌ی هر دانشگاه هم چون قلب آن دانشگاه می‌ماند که نقش رساندن جدیدترین دستاوردهای دانش را به پیکر جامعه‌ی دانشگاهی برعهده دارد، لذا لازم است تا به منظور پاسخ گویی به نیازهای متحول جامعه و انجام فعالیت‌ها و خدمات خود، تغییرات زیادی را تجربه کند که یکی از مؤثرترین ابزارها در این راستا مدیریت دانش است. (پریرخ، ۱۳۸۱).
لذا، با توجه به اهمیت ویژه‌ای که مدیریت دانش در دنیای امروز دارد و هم چنین برنامه ریزی‌های گسترده‌ای که سازمان‌های مختلف در جهت پیاده سازی و به کارگیری این مقوله‌ی مهم به منظور بهره مندی از مزایای اثبات شده‌ی آن درنظر می‌گیرند، تردیدی باقی نمی‌ماند که کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز، نیز به عنوان سازمان‌هایی تأثیرگذار در حوزه‌ی آموزش و پژوهش می‌بایست توجه ویژه‌ای را به این مبحث مبذول نمایند.
هم چنین با در نظرگرفتن این که ارزیابی مدیریت دانش به منظور تعیین سطح آن در سازمان‌ها، موضوعی لازم و ضروری در نظر صاحبان علم و محققین می‌باشد، اهمیت این تحقیق در نهایت به این موضوع منتهی می‌شود که مشخص سازد این کتابخانه‌ها در چه سطحی از اجرای مدیریت دانش قرار دارند و آیا از تمام ظرفیت موجود خود برای بهر مندی از مزیت‌های بالقوه‌ آن استفاده کرده‌اند یا نه؟ و با مشخص شدن نقاط قوت و ضعف احتمالی این کتابخانه‌ها، در رابطه با اجرای فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش و هم چنین ارائه‌ راهکارهایی برای حفظ و توسعه‌ی نقاط قوت و یا حذف و کم کردن نقاط ضعف، درنهایت موجبات تجدید نظر در برنامه ریزی‌های این سازمان‌ها را برای بهبود وضعیت مدیریت دانش خود فراهم می‌کند.
نتایج بررسی فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش از جمله کسب دانش، کاربرد دانش، یادگیری (از فرایند دانش)، استفاده بهینه از دانش، ارزیابی دانش، ایجاد و تثبیت دانش و تسهیم و مبادله دانش، در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز، می‌تواند توجیه مناسبی را برای مدیران و مسئولان این کتابخانه‌ها در جهت تجدید نظر در برنامه‌های مدیریت دانش و ایجاد بسترهای مورد نیاز این امر، فراهم سازد. هم چنین ضرورت فراهم سازی بسترهای لازم به منظور استفاده از تجارب و فعالیت‌های متقابل مرتبط با مدیریت دانش برای بهره مندی هرچه بیشتر از مزایای آن را به اثبات می‌رساند و به دنبال آن توان این کتابخانه‌ها را در بهره برداری از دارایی‌های فکری جهت بهبود کیفیت کار، داشتن اطلاعات به روز، رضایت مندی مشتری و بهبود تصمیم گیری، ایجاد ارزش‌های جدید و بالا بردن قابلیت‌های کارمندان و کتابداران، بیشتر کرده و کارایی و اثربخشی آن‌ها را در اجرای فعالیت‌های خود و رسیدن به اهداف مربوطه افزایش می‌دهد.
۱-۳. اهداف پژوهش
هدف کلی این پژوهش، بررسی میزان فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهرشیراز می‌باشد و اهداف جزئی آن شامل موراد زیر است:
بررسی میزان فعالیت کسب دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز.
بررسی میزان فعالیت کاربرد دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز.
بررسی میزان فعالیت یادگیری (از فرایند دانش) در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز.
بررسی میزان فعالیت تسهیم و مبادله دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز.
بررسی میزان فعالیت ارزیابی دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز.
بررسی میزان فعالیت ایجاد و تثبیت دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز.
بررسی میزان فعالیت استفاده‌ی بهینه از دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز.
فصل دوم
ادبیات تحقیق
۲-۱. مقدمه
در این فصل، ابتدا به مبانی نظری مربوط به موضوع مورد تحقیق پرداخته می شود و سپس پیشینه ی مربوط در داخل و خارج و جمع بندی آن بیان و ضمن ارائه ی سوالات پژوهش، تعاریف مفهومی و عملیاتی مربوط، مطرح می شود.
۲-۲. مبانی نظری
۲-۲-۱. مفهوم دانش
مطالعه ی دانش به زمان افلاطون و ارسطو باز می‌گردد. با این حال توجه به دانش در درون یک سازمان، اولین بار توسط فیلسوفی بنام میشل پولانی^[۱۴] در سال ۱۹۶۵ مشاهده گردید. او دانش را به عنوان چیزی که به خودی خود دارای ارزش ذاتی است معرفی نموده و دو نوع دانش ضمنی و دانش آشکارا مطرح نمود. نوناکا^[۱۵] ( ۱۹۹۱ ) نیز عقیده ی پولانی را در مورد دو سطح دانش تأیید نموده است. پس از آن در خصوص اصطلاح دانش مباحث زیادی مطرح شده است و این تنها یکی از جنبه‌های گیج کننده مدیریت دانش است (کونگ و پوندیا، ۲۰۰۳).
ماهیت دانش، موضوعی همیشگی در مدیریت دانش است. همان گونه که آلی^[۱۶] (۲۰۰۲) می‌گوید، “چگونگی تعریف دانش، چگونگی اداره کردن آن را می‌تواند تعیین کند". این امر حکایت از عدم یکپارچگی در این زمینه و تعداد زیاد تعریف دانش مغایر یکدیگر، دارد. (فایرستون و مک الروی، ۱۳۸۷).
یکی از مباحث اصلی مرتبط با دانش، درک سه مفهوم داده، اطلاعات، دانش و تعامل بین آن‌ها است. گاهی به این مثلث منبع چهارمی به نام معرفت یا خرد یا حکمت نیز افزوده می‌شود. برای داشتن تعریفی دقیق از مدیریت دانش شناخت این عناصر ضروری است. به طور کلی، هرمی که برای اجزای دانش ارائه می‌کنند، به صورت شکل زیر است. (صادقی آرانی، ۱۳۸۷).
شکل شماره ۲-۱. هرم دانش
تمایز داده، اطلاعات و دانش مشکل است و تنها از طریق مفاهیم بیرونی و یا از دیدگاه کاربران آنها می‌توان بین آن‌ها تفاوت قائل شد. معمولاَ داده به عنوان مواد خام، اطلاعات به عنوان مجموعه ی سازمان یافته‌ای از داده و دانش به عنوان اطلاعات با مفهوم شناخته می‌شود. (شفیعا و دیگران، ۱۳۸۶) به عبارت دیگر داده‌ها حقایق و واقعیت‌های خام هستند که این اجزا در پایگاه‌های داده، ذخیره و مدیریت می‌شوند. اطلاعات در حقیقت داده‌های خلاصه شده را در بر می‌گیرد که گروه بندی، ذخیره، پالایش، سازماندهی و تحلیل شده‌اند. دانش را می‌توان بینش‌های حاصل از اطلاعات و داده‌هایی تعریف کرد که می‌تواند به روش‌های مختلف و در شرایط گوناگون، مؤثر و قابل تقسیم باشد. (نوروزیان، ۱۳۸۴ ) و سرانجام خرد یا حکمت، “چشم انداز، بصیرت و توانایی دیدن افق‌های پیرامون” می‌باشد. (راولی، ۲۰۰۷ ).