۱-۱-مقدمه

بیماری مزمن^[۱] یک استرس فوق العاده و قابل توجه است که زندگی فرد را مورد تهدید قرار می­دهد و علت عمده مرگ و میر در دنیا هستند. افزایش سریع بیماری های مزمن، نمایانگر چالش های عمده بهداشتی در سطح جهان است. از آنجا که نگرش پزشکی در این نوع بیماری­ها تنها بر نحوه درمان و کنترل نشانه ها توجه دارد و با توجه ‌به این که این بیماری ها بر فرد و جامعه اثرات زیادی دارند، بایستی مورد توجه خاص قرار گیرند و نباید صرفاً بر الگوی پزشکی در مراقبت از این بیماری بسنده کرد (کاتس و بور^[۲]،۱۹۹۵).

این بیماران معمولاً با دامنه وسیعی از احساسات منفی شامل اضطراب، عصبانیت و افسردگی مواجه هستند و احترام به خود و هویت فرد، تحت تاثیر بیماری قرار می‌گیرد؛ به خصوص وقتی بیماری منجر به کاهش نقش ها، فعالیت های ارزشمند تغییرات در ارتباطات اجتماعی شده و انجام فعالیت های قبلی بیمار نیز به علت بیماری مشکل یا غیر ممکن می شود (آسبرینگ^[۳]، ۲۰۰۱).

سرطان^[۴] از دید عامه ترسناک ترین و خطرناک ترین بیماری مزمن تلقی می­ شود. سرطان بیماری است که از یک یا چند سلول آغاز می­ شود و یک سلول به طور ناگهانی از حالت عادی خارج می­ شود و شروع به تکثیر می­ کند. سلول یا سلول­های سرطانی شده به سرعت تعدادشان افزایش پیدا می‌کند و تشکیل یک توده به هم فشرده سلولی یا یک غده می­دهد و این توده سلولی قابلیت و کارایی خود را نیز از دست می­دهد و نمی­تواند فعالیت­ها و وظایف خود را انجام دهد. این غده کم­کم گسترش پیدا می­ کند و مثل یک دانه کوچک در بافت ریشه می­دواند. کلمه سرطان که به معنای خرچنگ است بر اساس همین حالت نامگذاری شده است (خانجانی و همکاران،۱۳۹۱).

سرطان یکی از بیماری­های شایع در دنیای امروزی است که تعداد افراد مبتلا به آن روز به روز افزایش می­یابد. به گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۰۸ حدود ۶/۷ میلیون نفر در اثر ابتلا به بیماری سرطان جان خود را از دست دادند که از این تعداد، بیش از ۷۰% آن­ها در کشورهای در حال توسعه و کم درآمد زندگی می­کردند (صفاری و همکاران، ۱۳۹۱).

اثرات روانی ناشی از تشخیص سرطان و اثرات جسمی ناشی از درمان­های آن توام با بسیاری از عوارض جانبی هستند که سلامت روان فرد را تحت تاثیر قرار می­دهد. تشخیص سرطان، علائم ناگهانی را ایجاد می­ کند که مستلزم آن است که بیمار سریعا به سبک خود به مقابله با آن بپردازد. نوع روش درمانی بر سلامت روان بیمار تاثیر گذار است. درمان سرطان تقریبا همیشه با روش­های تهاجمی شروع می­ شود. از جمله درمان‌های سرطان شیمی درمانی است که با هدف نابود سازی سلولهای سرطانی انجام می­پذیرد. به دلیل طبیعت مزمن سرطان، بیمار مجبور است درمان طولانی مدت با داروهای سمی را بپذیرد. معالجه هفته­ها یا ماه­ها به طول می­انجامد و عوارض جانبی آن می ­تواند به صورت تهوع، ریزش مو، خستگی، دردهای عضلانی، سوختگی­های پوستی، تغییرات وزن و مشکلات روحی و روانی بروز نماید. بستری شدن­های متعدد به منطور درمان می ­تواند مانع از ادامه یک زندگی طبیعی شود. قبل و بعد از شیمی درمانی احساس ترس و اضطراب در بیمار به وجود می ­آید که این امر به دلایل مختلفی از قبیل عوارض ناشی از شیمی درمانی، سوراخ کردن ورید جهت تزریق، احساس انزوا و گوشه گیری و از دست دادن حس استقلال در زندگی، می ­تواند باشد. به علاوه عوارض جانبی آشکار ناشی از شیمی درمانی توانایی لذت بردن از جنبه­ های مختلف زندگی را از فرد بیمار سلب می­ کند (کرنر و بیلی^[۵]، ۲۰۰۱).

۱-۲-بیان مسئله

سلامت روان یکی از مهمترین مؤلفه‌ ­های یک زندگی سالم است که عوامل بیشماری در شکل گیری صحیح یا ناصواب آن دخیل هستند. هدف سلامت روان کاهش احساسات منفی نظیر اضطراب، افسردگی، ناامیدی و پیشگیری از بروز نشانه­ های مرضی در افراد ‌می‌باشد. در طول چند دهه اخیر، مسئله سلامت روان به عنوان یکی از ابعاد مهم سلامت مورد توجه قرار گرفته است (سازمان بهداشت جهانی^[۶]، ۲۰۰۷). عوامل خطر برای مشکل سلامت روان عبارتند از: سابقه خانوادگی، شرایط پر استرس زندگی، داشتن بیماری مزمن، سابقه تروما، استفاده از مواد مخدر، بی­توجهی یا سوء استفاده در کودکی و فقدان حمایت اجتماعی ‌می‌باشد.

اهمیت سلامت روان به دلیل ارتباط تنگاتنگ آن با سلامت جسمانی ‌می‌باشد. سلامت روان نقش مهمی در توانایی افراد برای حفظ سلامت جسمی بازی می­ کند. بیماری­های روانی از قبیل افسردگی و اضطراب در توانایی افراد برای مشارکت در رفتارهای ارتقا دهنده سلامتی تاثیر گذار است. به نوبه خود، مشکلات سلامت جسمی مانند بیماری­های مزمن می ­تواند تاثیر جدی بر سلامت روان و کاهش توانایی افراد برای شرکت در درمان و بهبودی داشته باشد (لاندو^[۷]، ۲۰۰۶).

متخصصان و پژوهشگران به دنبال یافتن عواملی هستند که می ­تواند بر روی سلامت روان بیماران سرطانی تاثیرگذار باشد. در این میان راهبردهای مقابله دینی^[۸]، رضایت زناشویی^[۹] و خودکارآمدی^[۱۰] از جمله­ عوامل تاثیر گذار بر سلامت روان بیماران سرطانی ‌می‌باشد که نیاز به بررسی­ های بیشتر در این زمینه احساس می­ شود.

اثرات روانی ناشی از تشخیص سرطان و اثرات جسمی ناشی از درمان­های آن توام با بسیاری از عوارض جانبی هستند و با توجه به تغییرات، گاه اعتماد به نفس و ایمان مذهبی به مخاطره می ­افتد. ارتباطات فردی به دلیل عدم اطمینان به آینده مختل می­ شود. مکانیزم­ های سازگاری قبلی ناکافی به نظر می­رسد و بستری شدن در بیمارستان ممکن است احساس تنهایی را به فرد القا کند و در یک کلام ‌می‌توان گفت بحران معنوی در فرد پدیدار می­ شود (های فیلد^[۱۱]، ۱۹۹۲).

باید توجه داشت که بیماری­های مزمن از جمله سرطان می ­تواند اثرات مخربی به همراه داشته باشند و رضایت زوجین را تحت تاثیر قرار دهند. رضایت مندی زناشویی مهمترین مؤلفه‌ ازدواج است. به نظر می­رسد سلامت روان به عنوان مؤلفه‌­ای از ویژگی­های فردی، با رضایت­مندی زناشویی ارتباط دارد(شاهی و همکاران،۱۳۹۰).

ادراک خودکارآمدی نیز یک ساز و کار شناختی است که توانایی کنترل موارد ترسناک را در شخص ایجاد می­ کند و او را قادر به رویارویی با مشکلات می­سازد. درک توانایی باعث می­ شود که شخص رفتارهایی را از خود دور کند. افرادی که دارای احساس خودکارآمدی مشخص، تعریف شده، هماهنگ و تقریبا با ثبات هستند از سلامت روانشناختی بیشتری برخوردارند. این افراد به دیدگاهی روشن ‌در مورد خود رسیده ­اند و کمتر تحت تاثیر وقایع روزانه و ارزیابی­های این وقایع قرار می­ گیرند (بندورا،۱۹۹۷).

‌بنابرین‏ پژوهش حاضر درصدد بررسی این مسئله است که راهبردهای مقابله دینی، رضایت زناشویی و خودکارآمدی چه نقشی در سلامت روان این بیماران دارد.

۱-۳-ضرورت و اهمیت پژوهش