واقعاً جای بسی تعجب و تأسف است که در بسیاری از مدارس ما گاهی بالاترین نمره انضباط از آن معلولین اجتماعی ، یعنی دانش آموزان کمرو است.

۲- فشارهای اجتماعی و کمرویی :

علاوه بر خانه و مدرسه ، عواملی همچون محرومیت ها و آسیب های اجتماعی ، نا سازگاری های شغلی ، سلطه ها و فشارهای گروهی ، مقایسه ها و برتری طلبی های قومی و نژادی ، تقویت شخصیت انفعالی ، پرخاشگری کنترل شدید اجتماعی ، بی احترامی به حقوق و آزادی های مشروع فردی ، ویرانگری خلاقیت های ذهنی ، تقبیح و تهدید صراحت ها و شجاعت های اخلاقی به توسط صاحبان زور و والیان تزویر ، ترویج فرهنگ خصومت و خشونت و لجام گسیختگی نفسانی در جامعه از دیگر عوامل زمینه ساز فزونی اضطراب تشدید کمرویی و رفتارهای گوشه گیرانه می‌تواند باشد.

توماس و چیس در بررسی وضع کودکان از مرحله نوزادی تا مرحله نوجوانی ، با مادران زیادی درباره نحوه رفتار کودکشان در زندگی ، مصاحبه هایی بعمل آوردند. اینکه عکس العمل کودکان در برابر تغییرات وضعیت زندگی روزمره یا محیط چه بوده است و چه عکس العمل هایی در برابر رویدادها و موقعیت های ویژه زندگی از خود بروز می‌دهند را طبقه بندی کرده و در ۱۰ مورد به شرح زیر ذکر نموده اند.

۱- میزان فعالیت ۲- حالت توازن و هماهنگی ۳- حالت گرایشی گوشه گیری

۴- انطباق پذیری ۵- شدت واکنش ۶- آستانه پاسخ دهی

۷- کیفیت وضوح روانی ۸- آشفتگی ، حواسپرتی ۹- فراخنای توجه

۱۰- پایداری

۲-۲-۱-۴- کناره گیری :

معمولی ترین وسیله دفاعی است. معمولًا کودکان و نوجوان برای مقابله با اضطراب که کیفیتی نامطلوب و نامطبوع است از این نوع واکنش دفاعی جهت اجتناب یا نخفیف اضطراب خود استفاده می نمایند. گرچه کودکان و نوجوانان هنگام مواجهه با اضطراب از انواع وسایل دفاعی استفاده می‌کنند. ولی اتکای شدید روی این وسایل سبب سوء تعبیر و تحریف واقعیت می شود. و در بعضی موارد مخاطراتی مخصوصاً از جهت سازگاری عاطفی همراه خواهد داشت.

نشانه های مرضی واکنش کناره گیری عبارت است از خجلت ، گوشه گیری ، حسا سیت ، اضطراب و تواضع بی دلیل. این کودکان به علت محرومیت یا داشتن خانواده بی کفایت و گره‌های احساسی ، به رویاهای روزانه و خیال بافی پناه می‌برند. که اگر به موقع معالجه نگردند ، ممکن است موجب اختلال در جهت یابی واقعیت گردند. کناره گیری ممکن است محصول یک نقص عضو و یا بیماری باشد. شکست های مکرر در زندگی ، نا کامی ، غفلت والدین یا مدل های نادرست والدین همه ممکن است منتهی به چنین رفتاری گردد (آزاد حسین ، ۱۳۶۶).

علل کناره گیری :

‌در مورد رفتار کناره جویانه و انزوا طلبانه کودکان و نوجوانان علل گوناگونی را مطرح کرده‌اند. (ایرانی زاده ، ۱۳۷۶).

۱- خشونت و سخت گیری والدین :

کودکی که پدر و مادر او خشن و سخت گیر هستند و توقعات نابجایی از او دارند غالباً مکن است کمرو و کناره گیر باشد. کناره گیری گاهی عادی و زمانی دلالت بر اختلال رفتاری و روانی دارد.

۲- مراقبت شدید والدین :

گاهی کودک در اثر مراقبت شدید حالت اطاعت و تسلیم در مقابل والدین به خود می‌گیرد و استقلال خود را از دست می‌دهد. زمانی نیز ممکن است واکنش او به صورت طغیان و سرکشی ظاهر شود. کودکان غیر مستقل معمولاً نمی توانند با بچه های دیگر به سر برند.

برخی از آن ها کمرو و خجول هستند و در بعضی موارد از طرف گروه همجنس خود طرد می‌شوند زیرا آشنا به مهارت های اجتماعی نیستند.

۳- استرس محیطی :

در سنین بالاتر استرس ممکن است ناشی از انتظارات غیر واقعی پدر و مادر و یا معلم (بدون توجه به محدودیت های فرد) در امور تحصیلی باشد و نیز ممکن است از خشونت های داخل خانواده ، وجود بیش از یک تصویر از مادر ، نگرانی جدایی پدر و مادر و غیره سرچشمه بگیرد.

البته هرکس روش مبارزه خاصی با استرس دارد. استفاده از مکانیزم های دفاعی حتی در کودکان خرد سال هم مشهود است. از میان این مکانیزها انزواطلبی و بی علاقگی موقتی را می توان نام برد.

۴- نقایص جسمانی :

در مواردی کودک و یا نوجوان بعضی از اعضای بدن خود را دوست ندارد. عضو مورد تنفر معمولاً در صورت است مثل بینی ، چشم ، گوش و… زیرا این اعضا ، در معرض رویت دیگران است و ممکن است موجبات توجه و یا تمسخر دیگران شود.

کودکی که از ظاهر خود نگران است ممکن است به طور دائم فکر کند که زیر نگاه های تمسخر آمیز دیگران قرار دارد و این امر سبب بروز شرمگینی و مردم گریزی در او شود. البته ناگفته نماند که بعضی افراد ممکن است عکس این روش را انتخاب کنند و به خشنونت و پرخاشگری دست بزنند. در دوران بلوغ نیز که صفات ثانویه جنسی به تدریج ظاهر می‌شوند. شیوع نگرانی هایی ‌در مورد مسائل جنسی و جسمی نباید باعث تعجب گردد. گاه دخترها و پسرها ممکن است از لحاظ رشد جسمی خود دچار نگرانیهای خاصی شوند.

۵- عدم احساس امنیت :

هورنای ، انگیزه اصلی رفتار انسان را احساس امنیت می‌داند و معتقد است که هرچه این احساس امنیت را در ارتباط با اجتماع و ‌در مورد کودک در ارتباط با خانواده ، مختل سازد ، در او اضطراب اساسی ایجاد می‌کند.

هورنای اضطراب اساسی را عبارت از احساس منزوی شدن ، و بیچارگی و بی پناهی در دنیایی که با لقوه خطرناک و ترسناک است می‌داند. عواملی که باعث ایجاد نا ایمنی در کودک از طرف اجتماع و مخصوصاً خانواده اش می شود عبارتند از :

تسلط زیاد ، بی تفاوتی خانواده نسبت به کودک ، رفتار بی ثبات ، بی توجهی به احتیاجات کودک ، توجه و محبت افراطی ، سردی و صمیمی نبودن ، تبعیض ، محافظت شدید ، واگذاری مسئولیت زیاد و یا عدم واگذاری مسئولیت ، پرخاشگری و خشونت (ایرانی زاده ، ۱۳۷۶).

۲-۲-۱-۵- گوشه گیری:

برای اولین بار نظام طبقه بندی DSM به صورتی رسمی به مشکل کناره گیری از اجتماع توجه کرد. در نتیجه DSM_III برای تشخیص اختلال روی گردانی دوران کود کی یا نوجوانی ، و نیز اختلال شیز و فرنی دوران کودکی یا نوجوانی طبقه ای را در نظر گرفت.

اختلال روی گردان و اختلال شیر و فزنی را با نوع جدایی از اجتماع از یکدیگر تمیز می‌دهند. کودک رو گردان مضطرب است و همین اضطراب نمی گذارد دوستان جدیدی پیدا کند ، اما از رابطه با دوستان قدیم لذت می‌برد . کودک مبتلا به شیز و فزنی کودکی است که هیچ تمایلی به تماس های اجتماعی ندارد. اطلاع از میزان رواج رفتارا نزوا طلبی و گوشه گیری یا آسان به دست نمی آید یا آن که در تحلیل اطلاعات به علت مسائل مربوط به تعریف و شناسائی آنان مشکل است.

از مروری که هاپس و گرین وود از هفت بررسی مربوط به کودکان پیش دبستانی به عمل آورند ، چنین بر می‌آید که بین ۵ تا ۲۸ درصد کودکان پیش دبستانی ، با میانگین ۲۵ درصد ، جزو کودکان انزوا طلب به حساب می‌آیند. همین پژوهشگران گزارش می‌کنند که در مطالعات اولیه درجه بندی خود پی بردند که بین ۱ تا ۳ درصد کل جمعیت در طبقه افراد گوشه گیر جای می گیرند.(غریب رضا یزدی،۱۳۷۲).

ارتباط با دوستان و همسالان و تاثیر آن در رشد :