پیامدهای احتمالی سطوح مختلف تعهد از نظر رندال^[۷۶] :در مطالعه ای که به منظور بررسی پیامدهای احتمالی سطوح مختلف تعهد بر فرد وسازمان به عمل آمده است ، رندال اثرات تعهد را اعم از مثبت و منفی ، هم برای فرد وهم برای سازمان در سطوح مختلف کم ، متوسط ‌و زیاد تعهد مورد بررسی قرارداده است که قسمت مربوط به اثرات تعهد سازمانی در جدول زیر به صورت خلاصه ارائه گردیده است.

جدول( ۲-۵ )اثرات تعهد سازمانی

نتایج مؤثر بر سازمان
نتایج مؤثر بر کارکنان
نتایج نا مطلوب
نتا یج مطلوب
نتایج نا مطلوب
نتا یج مطلوب
میزان تعهد
افزایش ترک خدمت تاخیروکندی ‌در کار،غیبت،عدمتمایل به ادامه خدمت درسازمان کیفیت پایین کار عدم وفاداری به سازمان ،فعّالیت های غیر قانونی در مقابل سازمان،احترازازفعّالیتهای

خارج از حیطه ‌مسئولیت‌ها خطرتعد یل نقش نتایج

منفی عیب جویی وبدگویی از سازمان،محدودشدن کنترل سازمان روی کارکنان

ترک خدمت افرادی که عملکرد پایین دارند ورفع خطرات ناشی از حضور آن ها در سازمان ورود افراد با مهارت های جدید نتایج مثبت حاصل از انتقاد وعیبجویی کارکنان (حسابرسی داخلی)
پیشرفت وارتقاءکندتردر مسیر خدمتی ،افزایش هزینه های ناشی ازعیبجویی و در نتیجه بی ثباتی پرسنل کمتر متعهد ، احتمال کناره گیری واخراج ، تلاش برای ایجاد اختلال در تحقق اهداف سازمانی
افزایش قوه ابتکار خلاقیت و نوآوری استفاده کار از نیروی انسانی
کم

کم

محدودشدن فعالیت های خارج از حیطه مسئولیت امکان ایجاد تعادل بین انتظارات کاری درخواست های نامربوط به کار (انتظارات اجتماعی )کاهش احتمالی اثر بخشی سازمانی
استمرارخدمت کارکنان ف عدم تمایل به خدمت وعمل به آن رضایت بیشتر
احتمال محدودشده فرصت های پیشرفت و ارتقاءایجاداشکال در سازگار شدن فرد با تعهدات هم سطح خود
افزایش احساس تعلق امنیت کامیابی،وفاداری،وظیفه شناسی ، کسب هویت فردی وشخصیّت مستقل از سازمان

متوسط

استفاده ناکارآمدازنیروی انسانی فقدان انعطاف پذیری وابتکاراطمینان واعتماد کامل به خط مشی ها ورویه های گذشته مخالفت وتهدید از طرف همکاران،انجام فعّالیت های غیر اخلاقی و غیر شرعی برای سازمان
امنیت وثبات نیروی کارقبول درخواست سازمان به تولید بیشتر ازسوی کارکنان فسطح رقابت بیشتروعملکرد شغلی بهتر جهت نیل به اهداف سازمانی
خاموش ماندن قوه ی خلاقیت ،رشدابتکار، ‌و فرصت‌های تحرک مقاومت در برابر تغییر ‌فشار و تنش روابط خانوادگی واجتماعی ، فقدان وحدت منابع محدودشدن وقت وانرژی فرد به زندگی سازمانی
پیشرفت در مسیرشغلی و افزایش دریافتی ها ،اعطای پاداش توسط سازمان به کارکنان متعهد تعقیب مشتاقانه اهداف سازمان
زیاد

اهمیت تعهد سازمانی

اخیراً در متون تحقیقی نگرش کلی تعهد سازمانی به عنوان عامل مهمی برای درک و فهم پیش‌بینی رفتار سازمانی و پیش‌بینی کننده خوبی برای تمایل به ماندن در شغل آورده شده است .

شهید مطهری اظهار می‌دارد اگر شخصی لیاقت و شایستگی و تعهد حداکثر بهره وری از امکانات و سرمایه را داشته باشد استحقاق مدیر شدن را دارد و اگر چنین تعهد لیاقت و شایستگی را ندارد و نباید چنین مسئولیتی به او محول شود . اندیشه تعهد یکی از ارزش‌های اساسی است که سازماندهی بر آن متکی است . مطالعه و تحقیق درباره شرایط شغلی نشان می‌دهد که هر استخدامی لااقل از نظر روان شناختی پیمانی دو جانبه محسوب می وشد که طی آن مستخدم تعهد می‌کند که قوانین سازمانی را رعایت کند و وظایف محوله را به دقت انجام دهد در مقابل مستخدم انتظاراتی هر چند تلویحی از سازمان دارد مانند برخورداری از امکانات لازم برای ارمغان نیازهای فردی از قبیل نیازهای فیزیولوژی ، احترام و… اگر سازمان و کارگزاران هر دو به تعهدات خود عمل کنند رضایت شغلی و در نتیجه تولید سازمانی افزایش می‌یابد خشنودی شغلی ظاهراً موجب افزایش احساس تعهد بیشتری می شود و موجب می شود که کارکنان بیشتر در کارشان برانگیخته شوند و بیشتر به سازمان تعهد نمایند .

عوامل مؤثر بر تعهد سازمانی :

ماتیو و زاجاک^[۷۷] (۱۹۹۰) یافته های پیش را مرور دویست تحقیق را مرور نموده و به وسیله تجزیه و تحلیل عوامل ضروری برای ایجاد تعهد ، عوامل همبسته با تعهد و پیامدهای تعهد سازمانی را خلاصه می نمایند (یوسفیان،احمد- ۱۳۷۸ ) .

مقدمات ایجاد تعهد
عوامل همبسته
پیامد های تعهد سازمانی
ویژگی های شخصی :

• • تحصیلات

• • وضعیت تاهل

• • سابقه شغلی

• • سابقه در سازمان

• استنباط از شایستگی

خود

• • توانایی

• دستمزد

وضعیت نقش :

• • ابهام نقش

• • تضاد نقش

• تعدد نقش

ویزگی های شغل :

• • تنوع مهارت

• • استقلال کاری

• • چالش

• دامنه شغل

– روابط گروه با رهبر :

• • انسجام گروهی

• • وابستگی کاری

• • ملاحظه کاری رهبر

• • ارتباطات رهبر

• رهبری مشارکتی

خصوصیّات سازمانی :

• • اندازه ی سازمان

• تمرکز سازمانی

انگیزه :

• • (کلی ، درونی )

• • درگیر شدن با شغلی

• • فشار شغلی

• تعهد شغلی

رقابت شغلی از :

• • کلی ذاتی ظاهری

• • سرپرستی

• • همکاری

• • ترفیعات

• ماهیت کار

عملکرد شغلی :

با توجه به ارزیابی دیگران سنجش

بازده

• استنباط از راه چاره های

دیگر

• تمایل به جستجو برای

کار دیگر

• • تمایل به ترک سازمان

• • میزان توجه به کار

• • تأخیر

• تغییر شغل

جدول (۲-۶ )طبقه بندی ایجاد تعهد ، عوامل همبسته و پیامدهای تعهد سازمانی ( اقتباس از ماتیو و زاجاک، ۱۹۹۰ )

الف ) ویژگی های شخصی مؤثر بر تعهد سازمانی :

1. 1. سن : تعهد سازمانی با سن فرد دارای همبستگی نسبی و مثبت است . می یروآلن ^[۷۸]اظهار می دارند که کارگران مسن تر به دلیل رضایت بیشتر از شغل خود از تعهد بیشتری برخوردار هستند .

1. 1. جنسیت : زن ها نسبت به مردها تعهد بیشتری به سازمان دارند اگرچه این تفاوت جزئی است .

1. 1. تحصیلات : رابطه تعهد سازمانی با تحصیلات ضعیف و منفی است . دلیل این رابطه منفی در مطالعات مودی^[۷۹] (۱۹۹۲) انتظارات بیشتر افراد تحصیل کرده و فرصت های شغلی بیشتر آن ها می‌باشد .

1. 1. ازدواج : این متغیر با تعهد سازمانی همبستگی ضعیفی دارد .

1. 1. سابقه در سازمان و در سمت سازمانی : به دلیل سرمایه گذاریهای فرد در سازمان ،سابقه ی بیشتر در مقام یا سازمان ، باعث تعهد بیشتری می شود ، اما این رابطه ضعیف است .

تغییر همیشه ناشی از پیشرفت‌های علوم و فنّاوری نیست، بلکه با بروز پیشرفت‌های شغلی هم می‌تواند ایجاد شود. با ارزیابی یک دوره ۴۰ ساله شغلی وجود تخصص‌ها و مهارت‌ها در تعدادی از پست‌های متفاوت سازمان بیشتر ظاهر می‌شود. هر پست متفاوت، مهارت‌ها و اطلاعات متفاوتی را لازم خواهد داشت. بیشتر شرکت‌ها تغییر نیازهای کارکنانی را پیش‌بینی کرده و آموزش‌های مناسب با جنبه‌های متفاوت شغلی کارمندانشان را فراهم می‌آورند. هنگامی که شرکت‌ها ادغام می‌شوند، استراتژی‌ها و کالاهای جدید توسعه‌یافته و قوانین رقابتی ملی و بین‌المللی مورد تجدیدنظر واقع می‌شوند، تغییر در سطوح سازمان اجتناب‌ناپذیر شده و تحت این شرایط آموزش یک ابزار استراتژیک می‌شود. همان گونه که کارکنان و مدیران مؤسسه نیز از بروز این تغییرات مزایایی کسب می‌کنند، این تغییر فرصت سودآوری برای آن‌ ها ایجاد خواهد نمود. تجارت به شیوه های ابتکاری برای پیشرفتش نیازمند به آموزش است و این نشان می‌دهد که آموزش و توسعه نقش عمده‌ای را بازی می‌کند. آموزش بهتر است همراه با اعمال‌نظر شخصی نباشد چون اغلب به صورت موردی انجام‌شده و فعالیتی جدا از سایر فعالیت‌های مؤسسه است. بیشتر سازمان‌ها آموزش را به عنوان آخرین راه‌کار موردنظر قرار می‌دهند. در این سازمان‌ها آموزش برای فراگیری یک سری تخصص‌های خاص به کار می‌رود و به‌جای همراه شدن با دیگر وظایف سازمان، جدای از آن‌ ها عمل می‌کند. تحت این شرایط آموزش در تحقق اهداف سازمانی مشارکتی ندارد. آموزش باعث آماده‌سازی منابع انسانی در تحقق طرح‌های استراتژیک سازمان می‌شود. باگذشت زمان، موفقیت هر ابتکاری بستگی دارد به توانایی، تعهد و انگیزش منابع انسانی که درگیر با سازمان هستند. یک نقش مهم آموزش اطمینان بخشیدن از آمادگی مدیریت و مشاغل است. (رنگرز،۱۳۷۹: ۸۷)

در این پژوهش، تلاش بر این است که دامنه تأثیرات خاص برگزاری کارگاه‌های آموزشی بر مخاطبین موردبررسی در این دوره های آموزشی مورد ارزیابی و درنهایت برای میزان تأثیرگذاری این طرح ‌در زمینه رشد و توسعه صادرات استان با توجه به آمار و نتایج به دست‌آمده، تحلیل‌ها و نتیجه‌گیری‌های خاص انجام پذیرد.

۴-۱ مدل مفهومی تحقیق

یک مدل مفهومی می‌کوشد جهان انسانی و اجتماعی را برحسب آرایشی از مفاهیم مرتبط، یا یک طرح مفهومی، نمایش دهد. (کروز، میلر،۱۹۷۴: ۵)^[۱]

در این مدل تأثیر آموزش بر: دانش، بینش، رفتار و درنهایت تاثیرآنهابرتوسعه صادرات موردبررسی قرارمی گیرد.

شکل ۱-۲ مدل مفهومی تحقیق

دانش

بینش

رفتار

منبع:محقق ساخته

۵-۱ اهداف تحقیق

۱-۵-۱ هدف اصلی

هدف اصلی از این تحقیق بررسی میزان تاًثیر آموزش تجار، بازرگانان و تولیدکنندگان بر توسعه صادرات (موردمطالعه استان چهارمحال و بختیاری) می‌باشد.

۲-۵-۱ اهداف فرعی

الف)ارزیابی بازتاب‌های دانشی^[۲]:شناسایی میزان تأثیرات حاصل از حضور شرکت‌کنندگان در کارگاه‌های آ‎موزشی مرتبط باصادرات بر افزایش سطح آگاهی‌ها و دانش صادراتی آن ها.

ب)ارزیابی بازتاب‌های بینشی^[۳]:شناسایی میزان تأثیرات حاصل از حضور شرکت‌کنندگان در کارگاه‌های آموزشی مرتبط باصادرات بر نوع نگرش و بینش صادراتی شرکت‌کنندگان در کارگاه‌های آموزشی مذکور.

ج)ارزیابی بازتاب‌های رفتاری^[۴]:۱-شناسایی میزان تأثیرات حاصل از حضور شرکت‌کنندگان در کارگاه‌های آموزشی مرتبط باصادرات بر رفتارهای حرفه‌ای این افراد

۲-بررسی میزان تاًثیر فرایند یادگیری ناشی ازبرگزاری کارگاه های آموزشی مرتبط باصادرات ‌بر توسعه صادرات استان چهارمحال و بختیاری.

۶-۱ فرضیه‌ها:

۱-۶-۱ فرضیه اصلی

آموزش تجار، بازرگانان و تولیدکنندگان ‌بر توسعه صادرات تاًثیرگذاراست.

۲-۶-۱ فرضیه‌های فرعی

فرضیه اول: آموزش‌های مرتبط با صادرات ارائه شده در کارگاه‌های آموزشی سبب افزایش میزان دانش صادراتی شرکت‌کنندگان در این کارگاه‌ها در سطح استان شده است.

فرضیه دوم: با برگزاری کارگاه‌های آموزشی نگرش و بینش مخاطبان خاص این کارگاه‌ها (تجارشرکت‌کننده در کارگاه‌های آموزشی) نسبت به صادرات تغییریافته است.

فرضیه سوم: آموزش‌های ارائه شده مرتبط با صادرات در کارگاه‌های آموزشی سبب تغییررفتار صادراتی شرکت‌کنندگان در این کارگاه‌ها در سطح استان شده است.

فرضیه چهارم: افزایش فرایند یادگیری ناشی ازشرکت تجاردرکارگاه های آموزشی مرتبط باصادرات موجب افزایش صادرات استان شده است.

۷-۱‌ قلمرو تحقیق (موضوعی، مکانی، زمانی)

۱-۷-۱ قلمرو موضوعی: این تحقیق به بررسی مواردی ازجمله شناسایی میزان تأثیرات حاصل از حضور شرکت‌کنندگان (تجار، بازرگانان و تولیدکنندگان فعال در استان چهارمحال و بختیاری) در کارگاه‌های آ‎موزشی بر سطح آگاهی‌ها و دانش علمی آن‌ ها، نگرش و بینش ‌در زمینه تولید، تجارت و بازرگانی و همچنین تأثیرات آن بر زندگی و رفتارهای حرفه‌ای این افراد و کاربرد آموزش‌های ارائه شده در افزایش فرایند تولید و صادرات است.

۲-۷-۱ قلمرو مکانی: قلمرومکانی این تحقیق تجار، بازرگانان و تولیدکنندگان فعال در استان چهارمحال و بختیاری است.

۳-۷-۱ قلمرو زمانی: این تحقیق بر اساس داده هاواطلاعات به دست‌آمده از سال ۱۳۹۱ لغایت ۱۳۹۳ است.

۸-۱ تعریف اصطلاحات و مفاهیم:

–آموزش^[۵]: آموزش تجربه‌ای است مبتنی بر یادگیری و به منظور ایجاد تغییرات نسبتا پایدار در فرد، تا او را قادر به انجام کار و بهبود بخشی توانایی‌ها، تغییر مهارت‌ها، دانش، نگرش و رفتار اجتماعی نماید. ‌بنابرین‏ آموزش به‌مفهوم تغییر دانش، نگرش و تعامل با همکاران است. آموزش مستلزم استفاده از برنامه های پیش‌بینی شده‌ای است که شایستگی‌های موجود در کارکنان را تقویت و موجب کسب دانش، مهارت و توانایی‌های تازه در فرد می‌گردد، به گونه‌ای که بهبود عملکرد شغلی را تسهیل می‌کند (سیدجوادین، سید رضا،۱۳۸۱: ۴۳۴).

بهترین امضا آن است که نویسنده قبلاً نام و نام خانوادگی خود رابا خط خوانا بنویسد و سپس هر گونه علامت یا نشانه ی ترسیمی معقولی که برای خود برگزیده بکشد و خواننده را برای شناسایی خود به طور غیر مستقیم یاری نماید، نه اینکه او را جهت پیدا کردن هویت خود در گمراهی و سرگردانی قرار دهد.

خطوط ترسیمی هر شخص به نام امضا مرتباً با حالات مزاجی و روحی و تغییرات سن او در تهور است و در آن تغییرات چشمگیری می‌دهد، ولو اینکه روزانه تکرار شود و چون از این طریق شکل و قیافه تازه می‌یابد در ذهن بیننده و خواننده تردیدی به وجود می آورد که امضا از آن کیست؟ ‌بنابرین‏ ضرورت خوانا و روشن بودن آن را اجتناب ناپذیر می‌کند. مرحوم محمود سرشار نائب رئیس اسبق کانون وکلای تهران در یکی از مقالات تحقیقی خود معتقد است که امضای خوانا و روشن از آن مردمان بزرگ و امضای مبهم و غیرخوانا متعلق به افراد ابتر است. این عقیده با توجه به سوابق و مندرجات مهر که در سجع نامیده می شود کاملاً درست است. زیرا مندرجات مهرها در هر زمانی که بوده معرف کامل صاحبان آن ها بوده است و مهری که مبهم و غیرخوانا باشد مورد استفاده قرار نمی گرفته و حال که امضا جانشین آن شده، به چه دلیل موجهی گمراه کننده و ناخوانا باشد، بخصوص در زمانی که مورد رسیدگی جهت اصالت آن هم باشیم.

قواعد و قوانین را که مطالعه می‌کنیم در هیچ مورد تعریفی از امضا نیامده و نحوه و چگونگی آن در دست صاحب امضا است. فقط در آیین نامه ثبت احوال مصوب اردیبهشت ۱۳۱۹ آمده که در ثبت هر واقعه باید امضا کننده نام و نام خانوادگی خود را بنویسد و بعد امضا کند.

چون هر سندی قانوناً می بایستی به زبان و خط فارسی نوشته شود و خط و زبان فارسی، زبان رسمی مملکت بشمار می رود چنین نتیجه می گیریم که امضا نیز بایستی با خط و زبان فارسی نوشته شود و اگر کسی خط و زبان فارسی بلد نباشد در واقع برای مرجع تنظیم سند فارسی مانند این است که او بی سواد است. نهایت بی سوادی او در خط و زبان فارسی می‌باشد و با او چنان رفتار می شود که با بی سوادان محض رفتار می شود.

‌بنابرین‏ دوگانگی خط در نوشته و امضا سند، مورد قبول قانون ایران نیست، و اگر در قانون ثبتی دیگر کشورها به آن توجه شود، در مراجع قضایی ما دارای اعتبار حقوقی نمی باشد. این قاعده منطقی به نظر می‌رسد ‌به این دلیل که اگر امضا برای این است که مندرجات سند را امضا کننده فهمیده و به جزئیات آن واقف است، نداشتن سواد فارسی که ملازمه یک دیگرند قابل قبول نیست و مانعه الجمع هستند.

گفتار دوم: تاریخچه مهر

تاریخ مهر در ایران سابقه ی چند هزار ساله دارد. شناسایی این دستاورد عظیم انسانی که از پس هزاران سال تا کنون، همچنان جایگاه ویژه خود را حفظ ‌کرده‌است، برای ما ایرانیان، که سهم زیادی در پیدایش، تحول تاریخی و هنری آن داریم وظیفه ای است بس دشوار. علم شناخت مهرها (sigillographie ) برای آشنایی با تاریخ گذشتگان و مهر به عنوان سندی معتبر و گویا، همواره توجه اهل تحقیق را به خود جلب ‌کرده‌است^[۴].

پژوهشگران واژه ی مَهر ( با ضم اول ) را مشتق از مِهر ( با کسر اول ) و به جهت منسوب بودن قدیم ترین خاتم مهر به جمشید، آن را مشتق از نام او می دانند که پسوند شید یا خورشید ( مهر با کسر میم ) دارد. ریشه ی واژه ی نشان که به مُهر های تصویری اطلاق می شود؛ «در زبان پهلوی nish و در اوراق مانوی تورفان niyashand به معنی خواهند دید ملاحضه می شود، در لهجه ها nish به معنی نگاه کردن و در ایرانی میانه به صورت nishan و در فارسی جدید نیز نشان به معنی علامت است». (تمیم داری ۱۳۸۴: ش ۱۲، س ۸، ص ۴۶). در دانشنامه کاشان مودرا mudra «مهر» واژه ی هندی باستان، در پیوند به نام سرزمین مصر آمده است. (درخشانی ۱۳۸۳، ص ۱۳۲۵).

در تاریخ ایران باستان، حکاکی و نقر تصاویر و خطوط بر مهرها و کتیبه های باشکوه هر چه تمام تر متداول بوده و قلم نقاشان و خطاطان نخستین در حکاکی و نقر نیز کاربرد داشته است و هنرمندان آن دوران، اثر خود را نه با مرکب بر کاغذ بسیار آسیب پذیر، بلکه با نقش آن بر گل تری که در آتش و حرارت آفتاب پخته می شد و نیز با حجاری یا حکاکی بر سنگ های سخت، جاودان می ساختند و از دستبرد حوادث تاریخی مصون می داشتند. چنانچه گفته اند نگارش یا نگاشتن به معنای نقش کردن است و واژه ی نقاشی در زبان تازی از همین نگاشتن پارسی اخذ شده است.

مبحث اول: تاریخچه مهر در آموزه های دینی

بند اول- پیشینه مُهر در کلام الله مجید

در قرآن کریم مترادف واژه ی مهر یعنی ختم (سه بار) و مختوم و نختم (هر کدام یک بار) به کار رفته است^[۵]:

«قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَخَذَ اللَّهُ سَمْعَکُمْ وَأَبْصَارَکُمْ وَخَتَمَ عَلَى قُلُوبِکُمْ مَنْ إِلَهٌ غَیْرُ اللَّهِ» (انعام: ۴۶)

یعنی بگو: آیا می دانید که اگر الله گوش و چشمان شما را بازستاند و بر دلهایتان مهر نهد چه خدایی جز الله آن ها را به شما باز می گرداند.

«أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَهً فَمَن یَهْدِیهِ مِن بَعْدِ اللَّهِ أَفَلا تَذَکَّرُونَ …» (الجاثیه: ۲۳)

یعنی، آیا آن کس که هوای نفس خود را چون خدای خود گرفت و خدا از روی علم گمراهش کرد و بر گوش و دلش مهر نها و بر دیدگانش پرده افکند دیده ای؟ اگر خدا هدایت نکند، چه کسی او را هدایت خواهد کرد؟ چرا پند نمی گیرید.

«خَتَمَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ وَعَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَهٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ» (بقره: ۷)

یعنی، خدا بر دلهاشان و بر گوشهاشان مهر نهاده و بر روی چشمانشان پرده ای است و برایشان عذابی است بزرگ.

( یُسْقَوْنَ مِنْ رَحِیقٍ مَخْتُومٍ – خِتَامُهُ مِسْکٌ وَفِی ذَلِکَ فَلْیَتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ ) (المطففین: ۲۵- ۲۶)

یعنی مهر آن از مشک است و ‌پیش‌دستی کنندگان در آن بر یکدیگر ‌پیش‌دستی می‌کنند.

( الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلَى أَفْوَاهِهِمْ وَتُکَلِّمُنَا أَیْدِیهِمْ وَتَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ ) (یس: ۶۵)

یعنی ، امروز بر دهان هایشان مهر می زنیم و دست هایشان با ما سخن خواهند گفت و پاهایشان شهادت خواند که چه می‌کردند.

بند دوم- پیشینه مهر در نهج البلاغه

در استانداردهای حسابرسی آمده است :^[۶۹]

“حسابرسی همچنین کاری است قضاوتی‌، به ویژه در موارد زیر :

1. 1. 1. گردآوری شواهد حسابرسی. برای مثال، در تصمیم گیری نسبت به نوع و ماهیت، زمان بندی اجرا و حدود روش های حسابرسی.

      

   

1. نتیجه گیری ‌بر اساس شواهد حسابرسی گردآوری شده. برای مثال، تشخیص معقول بودن برآوردهایی که مدیریت در تهیه صورت های مالی اعمال ‌کرده‌است.”

نیچل معتقد است که با وجود ابزارهای و روش های مختلف مورد استفاده در فرایند حسابرسی، حسابرسی بیش از هرچیز یک فرایند قضاوت است و حسابرسان در زمینه ها گوناگونی مانند موارد زیر، ملزم به تصمیم گیری و قضاوت هستند :

• • تعیین سطح اهمیت .

• • تعیین اهداف حسابرسی.

• • ارزیابی دارایی ها، بدهی ها و اقلام سود و زیان.

• • طراحی روش های حسابرسی مؤثر به منظور کسب شواهد حسابرسی.

• • ارزیابی انواع مختلف ریسک در حسابرسی.

• • ارزیابی اثربخشی و اتکاپذیری سیستم کنترل های داخلی.

• • ارزیابی درستی فرض تداوم فعالیت.

• • ارزیابی کفایت شیوه و حدود افشای اقلام در صورت های مالی.

• • ارزیابی توضیحات مدیریت صاحبکار.

• • ارزیابی کمی و کیفی شواهد به منظور اظهار نظر درباره صورت های مالی.

• ارزیابی مطابقت اطلاعات با اصول حسابداری و استانداردهای حرفه ای .

در واقع برای تصمیم گیری است که به حسابرس حق الزحمه داده می شود و این تصمیم حسابرس است که در دادگاه ها مورد مداقه و مرور قرار می‌گیرد.^[۷۰]

۲-۳-۱) چارچوبی برای قضاوت حسابرس :

قضاوت حرفه ای ازچند عامل کلیدی تاثیر پذیر است. پژوهشگران معاصر در حال حاضر مشغول مطالعه تاثیر محیط کاری، ویژگی های حسابرس،‌ شواهد حسابرسی، فرایند تصمیم گیری و ویژگی های کیفی بر قضاوت حرفه ای می‌باشند. شکل زیر، این عوامل را به عنوان چارچوب قضاوت حرفه ای نشان می‌دهد.

شکل ۲-۲) چارچوبی برای قضاوت حسابرس^[۷۱]

این فصل را با توضیح هر یک از عوامل مؤثر بر قضاوت حسابرسان ادامه می‌دهیم.

۲-۳-۱-۱) محیط کار حسابرسی :

بدون شناخت لازم از محیطی که قضاوت ها در آن شکل می‌گیرد، اندازه گیری و ارزیابی کیفیت قضاوت ناممکن است. شناخت محیط کار حسابرسی شامل عوامل زیر است^[۷۲].

شکل ۲-۳) عوامل مؤثر بر قضاوت حرفه ای در چارچوب محیط کاری حسابرسی

• • ‌پاسخ‌گویی‌

• • شناخت فعالیت واحد مورد رسیدگی

• • پذیرش حسابرسی صاحبکار و تداوم ارائه خدمات حسابرسی

• • کمیته های حسابرسی

• • فشارهای رقابتی

• استانداردهای حرفه ای

‌پاسخ‌گویی‌ وضعیتی است که توجیه اقدامات را طلب می‌کند و میزان پاسخگو بودن حسابرس ممکن است کیفیت قضاوت او را تحت تاثیر قرار دهد.

همچنین طبق استانداردهای حسابرسی، قضاوت های حسابرسان باید مبتنی بر شناخت آن ها از فعالیت واحد مورد رسیدگی باشد.

طبق این استانداردها،‌ شناخت فعالیت زمینه ای را فراهم می‌کند که حسابرس با توجه به آن به قضاوت حرف های بپردازد.

قضاوت حرفه ای باید در همه مراحل فرایند حسابرسی به کار گرفته شود. تصمیم گیری در مرحله قبل از پذیرش،‌ شاید مهمترین مرحله در فرایند حسابرسی باشد .تصمیمات اتخاذ شده در این مرحله، قضات حسابرسان در همه مراحل را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

نقش کمیته حسابرسی، نظارت عالیه بر گزارشگری مالی به نیابت از هیات مدیره است . حسابرس باید نکات قابل توجه و یافته های خود را ‌به این کمیته گزارش کند. ارتباط مسئولیت های حسابرس با عملکرد کمیته حسابرسی،‌ قضاوت حسابرس را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

حسابرسان از دو سو تحت فشار هستند،‌ از یک سو برای بهبود قضاوت و از سوی دیگر برای مقاومت در بازار رقابتی. بدین ترتیب، درستکاری حسابرس از دو طرف در معرض خطر قرار می‌گیرد. این فشارها، آثار منفی بالقوه ای بر قضاوت حسابرس دارند.

استانداردهای حرفه ای تاثیری فراگیر بر قضاوت حرفه ای دارد، چرا که حسابرسان مقید به رعایت آن ها هستند. استانداردهای حرفه ای برای موقعیت های متداول در یک حوزه خاص تدوین می شود. در به کارگیری این استانداردها، ‌از حسابرس انتظار می رود با اعمال قضاوت حرفه ای، کاربرد استاندارد یا مربوط بودن آن به موضوع مورد حسابرسی را تعیین کند.

۲-۳-۱-۲) ویژگی های حسابرس :

شماری از ویژگی های حسابرس می‌تواند بر قضاوت حرفه ای وی اثر بگذارد. این ویژگی ها در شکل زیر فهرست شده اند.^[۷۳]

شکل ۲-۴) عوامل مؤثر بر قضاوت حرفه ای حسابرس با توجه به ویژگی های وی

• • استقلال ، بی طرفی و درستکاری

• • معلومات، ‌تجربه و دانش تخصصی

• • صلاحیت حرفه ای

• • جانبداری در قضاوت

• تردید حرفه ای

استقلال، بی طرفی و درستکاری مفاهیمی مرتبط با یکدیگر هستند. استقلال حاکی از شرایط فیزیکی است که بستر لازم برای قضاوت های نااریب را فراهم می آورد. در حالی که بی طرفی، وضعیتی فکری و ذهنی است که به قضاوت های نااریب می‌ انجامد. درستکاری حسابرس، ملاک ارزیابی بی طرفی اوست. همچنین این انتظار وجود دارد که معلومات، تجربه و دانش تخصصی حسابرس، قضاوت وی را تحت تاثیر قرار دهد.

مفهوم صلاحیت حرفه ای در برگیرنده دو جنبه اساسی کسب و حفظ صلاحیت حرفه ای است.کسب صلاحیت حرفه ای نیازمند برخورداری از تحصیلات عالی و تجربه کافی است. حفظ صلاحیت حرفه ای مستلزم آگاهی مستمر از تغییر و تحولات حرفه است. بدیهی است که صلاحیت حرفه ای حسابرس، ‌قضاوت وی را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

عواملی مانند نزدیکی زیاد به صاحبکار، فشارهای زمانی و بودجه ای و اولویت های شخصی ممکن است سبب جانبداری در قضاوت شوند.

حسابرسی باید بر مبنای تردید حرفه ای برنامه ریزی و اجرا شود. تردید حرفه ای به معنای محتمل دانستن وجود تحریف یا اشتباه بااهمیت درصورت های مالی است. تردید حرفه ای سطح میانه ای از خوش بینی و بدبینی است . تردید حرفه ای، عنصر ذاتی قضاوت بوده و آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

۲-۳-۱-۳) شواهد حسابرسی :

با توجه به مراتب فوق اینکه پرداخت دین دیگری به ضرر او نیست یک فرض قانونی نیست بلکه اماره قانونی است که خلاف آن متصور می‌باشد.

مبحث سوم : عدم لزوم موافقت متعهد له(امکان اجبار طلبکار به پذیرش وفای به عهد در موارد پرداخت دین توسط ثالث )

در مباحث گذشته ‌به این پرداختیم که برای ایفاء تعهد دیگری یا محکوم بهی که محکوم علیه آن شخص دیگری است اجازه متعهد یا محکوم علیه ضروری نیست، حال سوال این است که موافقت و رضای محکوم له و متعهد له در این خصوص ضروری است؟ ممکن است محکوم له یا متعهد له سند اجرایی ایفاء تعهد از سوی ثالث را مجاز ندانند و آن را رد نمایند ، لکن با توجه به آنچه گفته شد در مواردی که عرفا و نوعا شخصیت متعهد در انجام تعهد موضوعیت نداشته و با انجام تعهد وحدت مطلوب ندارد، وفاء‌به عهد از سوی ثالث به طور صحیح محقق شود، از اینرو قبول طلبکار برای تحقق آن ضروری نمی باشد؛ همان‌ طور که مدیون می‌تواند بدون رضایت طلبکار دین را پرداخت کند، شخص ثالث هم می‌تواند بدون رضایت طلبکار، به پرداخت طلب او اقدام کند. در این مواقع در صورت امتناع متعهد له طبق ماده۲۷۳ ق.م. عمل می شود: « اگر صاحب حق از قبول آن امتناع کند، متعهد به وسیله تصرف دادن آن به حاکم یا قائم مقام او بری می شود و از تاریخ این اقدام مسئول خسارتی که ممکن است به موضوع حق وارد آید نخواهد بود.» حتی در بعضی مواقع در قانون دیده می شود که استنکاف طلبکار از قبول این مسئولیت پرداخت دین را ساقط می‌کند در ماده۴۱۰ قانون تجارت بیان شده است که:« استنکاف مضمون له از دریافت طلب یا امتناع از تسلیم وثیقه- اگر دین با وثیقه بوده- ضامن را فوراً و به خودی خود بری خواهد ساخت.»

پس برای اجرا کردن ماده۲۷۳ ق.م. بستگی ‌به این دارد که صاحب حق از قبول طلب خودداری نماید که اثبات این امر به عهده مدعی است؛ ‌بنابرین‏ بدهکار یا ثالثی که مایل به پرداخت دین باشد باید در نخستین قدم به طلبکار مراجعه کند و پیشنهاد پرداخت دین و امتناع طلبکار را به وسیله ارسال اظهارنامه یا تأمین دلیل ثابت نماید و در مرحله بعدی می‌تواند به حاکم یا قائم مقام او مراجعه کند والا صرف تسلیم دین به حاکم مسئولیت مدیون یا ثالث را ساقط نمی کند و تسلیم به صندوق دادگستری و صندوق ثبت اسناد در حکم تسلیم به حاکم است و همان آثار ماده۲۷۳ ق.م. را به جا می‌گذارد. به طور مثال اگر مستأجر با امتناع موجر برای پرداخت اجاره بها روبه رو شود مستأجر می‌تواند با تسلیم اظهارنامه به موجر آمادگی خود را مبنی بر پرداخت اجاره بها اعلام نماید و اگر موجر امتناع نماید ، مستأجر می‌تواند اجاره بها را به صندوق ثبت یا دادگستری واریز نماید و قبض پرداختی را به همراه اظهارنامه برای موجر بفرستد و اگر اجاره به موجب سند رسمی باشد می‌تواند قبض پرداختی اجاره بها را به محضر تنظیم کننده سند اجاره تسلیم نماید و طبق ماده۲۷۳ ق.م. دیگر نمی تواند از چنین مستأجری مطالبه خسارت نمود.^[۱۴۲]

‌بنابرین‏ اگر شخص ثالث بدون اینکه در پرداخت دین دیگری ذی نفع باشد اقدام به پرداخت نماید متعهدله، مجاز به رد کردن این ایفاء تعهد توسط ثالث نمی باشد و اگر متعهد له امتناع ورزد ثالث می‌تواند از جانب متعهد دین را به صندوق ثبت یا دادگستری بسپارد و این سپردن توسط ثالث را اصطلاحاً «ایداع ثالث» می‌نامند.^[۱۴۳]

مبحث چهارم: قصد ثالث برای پرداخت (پرداخت از روی اشتباه)

گاه پیش می‌آید شخص دریافت کننده طلبکار است ولی شخصی^[۱۴۴] غیر از مدیون بدون اینکه قصد پرداخت دین دیگری را داشته باشد، به اشتباه و به تصور اینکه مسئولیت پرداخت به عهده اوست آن را پرداخت می‌کند؛ به طور مثال وارثی نمی داند که هر یک از وراث به میزان سهم خود مسئول پرداخت دین مورث خود می‌باشند و به اشتباه و بدون اینکه قصد پرداخت دیون دیگر ورثه را داشه باشد تمام دین مورث خود را می پردازد. در این فرض وارثی که بیش تر از سهم خود پرداخت ‌کرده‌است پرداخت او در حکم ایفاء ناروا است که باید به پرداخت کننده مسترد شود.^[۱۴۵] در ماده۳۰۲ قانون مدنی بیان شده است که:« اگر کسی که اشتباهاً خود را مدیون می‌دانست آن را تأدیه کند، حق دارد از کسی که آن را بدون حق اخذ ‌کرده‌است استرداد نماید.»

قید «اشتباهاً » برای این است که اگر پرداخت کننده با آگاهی از اینکه مدیون دیگری است آن را بپردازد حق استرداد آن را ندارد. زیرا طبق ماده۲۶۷ ق.م. «ایفاء‌دین از جانب غیر مدیون هم جایز است.» در بالا بیان کردیم که وارثی که بیش تر از سهم خود پرداخت کند پرداخت او در حکم ایفاء ناروا است ولی باید بیان کنیم که برای تحقق «ایفاء ناروا» علم و جهل گیرنده مال به استحقاق یا عدم استحقاق خود شرط نیست پس همین که گیرنده؛ مال را بر مبنای ایفاء‌ناروا به دست آورده باشد باید آن را به مالک مسترد نماید و بر همین اساس در ماده۳۰۱ ق.م. بیان شده است که اگر:« کسی که عمداً یا اشتباهاً چیزی را که مستحق نبوده است دریافت کند، ملزم است آن را به مالک تسلیم کند.»

به نظر می‌رسد که مفاد ماده۳۰۲ قانون مدنی در مواردی مصداق دارد که گیرنده طلبکار است و دینی وجود داشته است ، اما پرداخت کننده، مدیون آن دین نبوده است.^[۱۴۶] اینکه آیا مفاد ماده۳۰۲ قانون مدنی را می توان به مواردی که پرداخت ناروا است تسری کرد و یا اینکه این ماده فقط اختصاص به تأدیه دین غیر دارد از موضوع بحث ما خارج است و به آن نمی پردازیم.^[۱۴۷]

برای اثبات اشتباه پرداخت کننده راه های گوناگونی وجود دارد این راه حل ها بیش تر مربوط به مبنایی است که برای ایفاء ناروا برگزیده می شود:

۱- عده ای که ایفاء‌ناروا را از مصادیق «استفاده بدون جهت» شمرده اند و جهت را به معنی «علت غایی» و هدف از عمل حقوقی می گیرند، اعتقاد دارند که «وفای به عهد» یک عمل ارادی است و هدف و اراده پرداخت کننده «جهت» آن است پس برای اینکه ایفاء‌ناروا باشد باید عاملی این اراده را معیوب کند یا از بین ببرد.

۲- عده­ای که استفاده بدون­جهت را مبنای ایفاء ناروا می­دانند جهت را به معنی­«علت فاعلی» می دانند و اثبات اشتباه را نشانه و اماره بر فقدان سبب استفاده ناروا بودن ایفاء می بینند و برای آن اثر اثباتی قائلند.