۲-۱-۲۱- راهکارهای مقابله با مشکل کمبود انگیزش یادگیری

انگیزش از دیدگاه‌های گوناگون مورد بحث و بررسی قرار گرفت و روشن است که هیچ یک از آن ها به طور کامل و جامع پاسخگوی مسأله انگیزش نیست. هر کدام دارای ویژگی‏های مهمی دارد که به انگیزش کمک می ‏کند. در این بخش، ضمن اشاره به عناصر کلی در ایجاد انگیزش، کاربردی‏ترین عناصر قابل استفاده از دیدگاه‌های مختلف مطرح می‌شود. عناصر بنیادی همچون فرهنگ، جامعه و خانواده، ویژگی‏های معلم و یادگیرنده و متغیرهای مربوط به جوّ کلاسی و متغیرهای آموزشی که به طور کلی در انگیزش دانش‏آموزان تأثیرگذار هستند. وقتی این عناصر به صورت کامل به کار روند، انگیزش دانش‏آموز می‏تواند به میزان قابل توجهی افزایش یابد.

۲-۱-۲۲- انگیزش درونی در مقابل انگیزش بیرونی

انگیزش درونی به مواردی اطلاق می‌شود که پاداش مورد انتظار فرد در قبال رفتاری معین یک منبع درونی است. یعنی فرد برای رسیدن به ‌تقویت‌های درونی عمل ویژه‌ای را انجام می‌دهد، هر چند این عوامل درونی با عوامل بیرونی سازگاری داشته باشند یا نداشته باشند و حتی موجب تنبیه فرد شوند. انگیزش درونی زمانی معنی پیدا می‌کند که منبع تقویت کننده رفتار یا منبع پاداش دهنده یک عامل بیرونی است. به عبارتی فرد برای رسیدن به یک حالت یا شرایط معین بیرونی رفتاری را انجام می‌دهند.

به عنوان مثال دو نفر دانش‌آموز که هر دو برای قبولی در امتحان تلاش می‌کنند، حتی اگر رفتار و نتیجه عملکرد آن ها یکسان باشد، انگیزش آن ها ممکن است کاملاً متفاوت باشد و دانش‌آموزی که برای گرفتن جایزه‌ای ویژه‌ که از طرف والدینش وعده داده شده، تلاش می‌کند، از یک انگیزش بیرونی تبعیت می‌کند. دانش‌آموز دیگر که برای رسیدن به لذت حاصل از موفقیت تلاش می‌کند، دارای یک انگیزه درونی است.

۲-۱-۲۳- انگیزش پیچیده

انگیزه های پیچیده، انگیزه هایی هستند که از دو عامل اصلی ۱٫ سایق‌های ذاتی و زیستی و ۲٫ سایق‌های آموخته تشکیل شده‌اند.

به عبارتی تأثیر عوامل مختلفی چون زیستی، اجتماعی و محیطی در این نوع انگیزش دیده می‌شود،‌ مانند میل جنسی.

میل جنسی: میل جنسی یک انگیزه‌ پیچیده است و اساس آن را سایق ذاتی تشکیل می‌دهد، یعنی سایقی زیستی که تا حدودی به وسیله هورمون‌های خاص کنترل می‌شود. علاوه بر این میل جنسی تا حدود زیادی تحت تأثیر سایق‌های آموخته یا اکتسابی قرار دارد و با فرهنگ خاص و تجارب رشد خاص فرد ارتباط دارند.

از دیگر انگیزه های پیچیده می‌توان از انگیزه پیشرفت، پیوندجویی، خودمختاری، تسلط، نماش و پرخاشگری نام برد. مفهوم انگیزه های پیچیده به ما این نکته را یادآوری می‌کنند که نباید در زمینه رفتار انسانی، تبیین‌هایمان را بیش از حد ساده بگیریم. کاهش دادن چرایی رفتار به تعدادی سایق ذاتی اگر نگوییم غیر ممکن، دست کم دشوار است.

– انگیزه های هوشیار در مقابل انگیزه های ناهوشیار

انگیزه های هوشیار عموماً در چارچوب هوشیاری فرد عمل می‌کنند ‌به این معنی که فرد از ریشه رفتارهای مرتبط با آن ها آگاهی دارد. اما انگیزه های ناهوشیار عمدتاًً خارج از حوزه اراده و آگاهی فرد عمل کرده و رفتار فرد را جهت می‌دهند. بنا به نظریه روانکاوی، انگیزه ناهوشیار انگیزه‌ای است که فرد خود آن را نهی ‌کرده‌است و در نتیجه هوشیاری آن را نادیده می‌گیرد. این انگیزه غریزه، سایق، آرزو یا میلی است که به واسطه مکانیزم دفاعی سرکوبی به سطح ناهوشیار رانده شده است. اما این رانده شدن نیروی آن ها را کاهش نداده و اغلب به صورتی بر رفتارهای فرد تأثیر می‌گذارند. فروید انگیزه های یک نقاش برای نقاشی و یک جراح برای جراحی را از جمله انگیزه های ناهوشیار می‌داند.

– کاربرد انگیزه های بیرونی در افزایش سطح عملکرد

اهداف مربوط به بالا بردن سطح عملکرد در حوزه های مختلف دیده می‌شود. به طوری که سیستم آموزش و پرورش به عنوان مثال در افزایش سطح عملکرد به همان اندازه تلاش می‌کند که برای یادگیری می‌کند. با توجه ‌به این مطلب که سطح عملکرد جنبه‌های عملی یادگیری و یا به عبارتی نتیجه فرایند یادگیری را در بر می‌گیرد، سازمان‌ها، مراکز، کارخانه‌ها و … نیز برای افزایش سطح عملکرد از اصول مربوط به انگیزش بیرونی استفاده می‌کنند. معمولاً مدیران کارآمد می‌دانند که با بهره گرفتن از چه منابع انگیزشی می‌توان کارایی کارکنان خود را بالا ببرند و از انواع ارتقاهای شغلی، افزایش سطح درآمد، جوایز و پاداش‌ها که مشوق‌هایی هستند که باعث فعال‌سازی سیستم انگیزشی می‌شوند، کارایی افراد را بالا می‌برند. استفاده از این مشوق‌ها معمولا با رعایت سایر اصول مربوط به آن با سرعت بیشتری کارایی فرد را افزایش می‌دهد.

– کاربرد انگیزش بیرونی در تغییر رفتار

اصول مبتنی بر تغییر رفتار عمدتاًً بر پایه رفتار‌گرایی و استفاده از پاداش‌ها و مشوق‌ها صورت می‌گیرد. در سطوح پایین‌تر این تغییر می‌تواند توسط والدین صورت بگیرد و در سطوح تخصصی‌تر وارد حوزه روان‌شناسی بالینی و مشاوره ‌شود. مشاوران روان‌شناسان بالینی از شیوه هایی استفاده می‌کنند که با ارائه پاداش‌ها و تقویت کننده ها در جهت تغییر رفتارهای نابهنجار تلاش می‌کنند. استفاده از شیوه اقتصاد پته‌ای نمونه‌ای از استفاده متخصصان بالینی و مشاوران برای فعال‌سازی سیستم انگیزشی است.

– معایب و مزایای کاربرد انگیزه های بیرونی

کاربرد انگیزش بیرونی زمانی معنی پیدا خواهد کرد که مطابق با اصول دقیق و صحیح طراحی و اجرا شود و در صورت رعایت این جوانب است که نتایج سریع و کارآمد این سیستم بسیار قابل توجه خواهد بود.

اثر بخشی سیستم انگیزشی بیرونی وابسته به اصولی از جمله توجه به ، انتخاب نوع مشوق، طول زمانی ارائه مشوق و میزان تلاش برای رسیدن به هدف و … است.