همواره تنش برای رفع یک نیاز و یا حل یک مسئله و یا رد کردن یک مانع او را به سوی خلاقیت و نوآوری برای روش ها و ابزارهای جدید سوق داده است. از طرف دیگر روح برتری طلبی و آرمانی انسان همواره او را به خلق روش‌هایی برای ارتقای کارایی و بهره‌وری تحریک می‌کند.

امروزه روش تامین مالی با نرخ بهره ثابت در نظام مالی سرمایه داری رایج است و در سطح بسیار گسترده ای از ابزارهای بدهی تامین مالی که مهمترین آن، اوراق قرضه است، استفاده می شود. استفاده از این ابزار در نظام مالی اسلامی ربوی بوده و مردود شمرده شده است. قانون اسلام (شریعت)، مسلمانان را از دریافت و پرداخت ربا منع نموده است. ‌بنابرین‏ در کشورهایی که جمعیت مسلمان زیادی دارند، استفاده از ابزارهای مالی متعارف مانند انواع اوراق قرضه، چندان کاربرد، کارایی و مقبولیتی ندارد. با این حال دولت ها و شرکت های اسلامی و یا شرکت های غیر اسلامی فعال در کشورهای اسلامی که به دنبال تامین مالی و مدیریت بدهی خود هستند نیازمند یافتن جایگزین هایی مطابق با اصول اسلامی می‌باشند.‌بنابرین‏ با توجه به اینکه،وقف از جمله نهادهای حقوقی و اقتصادی مهم به شمار می‌رود و به نظر می‌رسد با توجه به مقتضیات زمان و مکان، شرایط و اوضاع و احوال روز باید در تعاریف و مصادیق و همچنین، قوانین موضوعه راجع به آن، بازنگری لازم صورت گیرد که بدین‌وسیله بتوان پیرامون مسائل مستحدثه‌ای همچون وقف پول و اوراق بهادار نظیر سهام شرکت‌ها و ابدال و استبدال در خصوص موقوفات مخروبه یا مشرف به خرابی و یا از حیز انتفاع خارج شده و تبدیل آن به سهام و… ارائه طریق کرد.در این پژوهش سعی کرده ایم که وقف پول و سهام را از منظر فقه امامیه و حقوق مورد بررسی قرار دهیم .

لازم به ذکر است محقق پژوهش خود را در چهار فصل به رشته تحریر در آورده است .در فصل اول به ذکر بیان مسئله ، سوالات ، فرضیات ، اهداف و به مفاهیم و مبانی نظری پژوهش اختصاص داده است و واژگان اصلی تحقیق تعریف و بررسی می‌شوند .در فصل دوم به وقف پول از منظر فقه امامیه و حقوق پرداخته شده و مواردی مانند دلایل تأیید و بطلان وقف پول و سایر موارد در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است .در ادامه ، فصل سوم به وقف سهام از مناظر مذکور اختصاص یافته و این وقف اجمالا مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است .فصل چهارم تحقیق نیز شامل نتیجه گیری ، ارائه پیشنهادات و ذکر پیوست ها و جمع‌ آوری منابع و ماخذ است .

فصل اول

کلیات و مبانی نظری

گفتار اول : کلیات

در این گفتار به بررسی کلیات تحقیق و مباحثی مانند بیان مسئله ، سوالات ، فرضیات ، اهداف و…. پرداخته می شود .

بند اول : بیان مسئله

در طول تاریخ و تمدن بشر ,وقف اموال غیر منقول و به عبارتی دارایی های واقعی بیشترین شکل وقف را تشکیل می دادو لیکن وقف پول و سهام نیز اخیراً جایگاه مناسبی یافته است .وقف اموال مذکور معمولا به دو شکل صورت می‌گیرد : شکل اول : ‌به این صورت که پول را وقف می‌کنند تا به صورت رایگان در اختیار ذی نفعان (عموما به شکل وام قرض الحسنه )قرار گیرد ؛شکل دوم :سهام و پول وقف شده ,سرمایه گذاری می شود و خالص در آمد آن به ذی نفعان تخصیص می‌یابد , وقف در زندگی اجتماعی و اقتصادی نقش بارزی ایفا کرده و می‌کند و در فقه امامیه به عنوان یک سنت حسنه با سفارش و تأکید رهبران دینی همراه شده است از طرفی پیشرفت های اقتصادی ,نیازهای جدیدی را به وجود آورد که رفع آن ها با روش های سنتی مشکل یا ناممکن به نظر می رسید و در این میان بحث اموال غیر مادی و وقف آن ها مطرح شد و از آنجا که مصادیق اموال غیر مادی به شدت در حال گسترش و افزایش است بحث راجع به وقف این اموال و پول و سهام که اهم اموال غیر مادی است بسیار گسترده است و از آنجا که تابید شرط صحت وقف است ، امکان وقف آن ها ممکن است و از طرفی مشخص شد که در رابطه با وقف پول و سهام ، موانع وقف این اموال به هیچ دلیل صحت ندارد لذا جنبه مجهولی نیز موجود نمی باشد چرا که این حقوق دارای مالیت می‌باشند و نمی توان در مالیت داشتن این اموال تردیدی داشت.در نهایت با توجه ‌به این که وقف ,نقش خطیری در رشد و تعالی یک جامعه دارد و یکی از فعالیت‌ها و نهادهای مهم اقتصادی است که جنبه”عام المنفعه ” دارد و به دلیل رواج وقف پول و سهام و کمتر کار و تحقیق شدن در رابطه با این موضوع و وجود خلاء هایی در رابطه با وقف این اموال ، محقق پژوهش خود را تحت عنوان وقف پول و سهام در حقوق ایران و فقه امامیه به رشته تحریر در آورده و امیدوار است با نگارش این پژوهش بتواند قدمی هر چند کوچک در پر کردن خلاء های موجود بردارد

بند دوم : اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

با توجه به اینکه در خصوص وقف تعریف ارائه شده از سوی فقها و اندیشمندان شیعه مبنی بر حبس عین مال به نفع تسبیل موجب شده است تا موضوع در اعیان منحصر شود در حالی که با لحاظ تحولات اقتصادی و اینکه امروزه در عرصه های اقتصادی ,مال معانی گسترده تر از آنچه پیش از این می دانستیم یافته است ,می توان اذعان داشت ‌در مورد وقف به اعیان امکان بازنگری وجود دارد و با توجه به مقتضیات زمان قابل بررسی و اصلاح است که بتوان از وقف اموال غیر مادی از جمله پول و سهام به طور گسترده ای بهره برداری کردو منافع حاصله در جهت زدودن فقر از جامعه و برقراری عدالت و توزیع ثروت در جامعه و کمک به ارتقای همه جانبه بشر مورد استفاده واقع شود و همین مسئله و نبود تحقیق و بررسی لازم در باب وقف پول و سهام خود گویای اهمیت و ضرورت تحقیق است .

بند سوم : پیشینه تحقیق

در این موضوع با توجه به مستحدثه بودن قوانین و احکام مربوط به وقف اموال غیر مادی محقق اثری را پیدا نکرده است .اما از آثاری که به طور جداگانه به مباحثی از موضوع پرداخته و محقق از آن ها استفاده شایان می‌کند عبارتند از :

یحیی بن شرف النوری ز. ۱۳۷۲٫ راه دین. ترجمه مسعود قادر مرزی. چاپ دوم، تهران: انتشارات پیام .

ب- قوانین و مقررات

قانون اساسیمصوب ۱۳۵۸٫

قانون مدنی مصوب ۱۳۰۷٫

قانون امور حسبی مصوب ۱۳۱۷٫

ماده واحده قانون اجازه رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیرشیعه در محاکم، مصوب ۱۳۱۲٫

1. 1. . از متالهان و متکلمانِ نامیِ مسلمان است. وی در بصره به دنیا آمد و در جوانی پیروِ مکتبِ معتزله بود؛ و اصولِ عقایدِ این مکتب را نزد الجبایی آموخت و سال‌ها مدافعِ عقایدِ معتزلی بود. در چهل سالگی سرانجام از معتزله روی گردانید و از مخالفانِ آن مکتب شد. ↑

   

1. 1. .حدیث مرسل- اصطلاحى در فقه و حدیثى است که راوی، آن را از معصوم نشنیده، لیکن بدون واسطه از وى نقل کرده باشد و یا با واسطه نقل کرده، امّا واسطه را فراموش کرده و به فراموشیتصریح نموده و یا از روى عمد یا سهو آن را نیاورده باشد و یا واسطه را با ابهام ذکر کرده باشد. ↑

1. 1. 1. . البته این کارها به یکی از دو صورت زیر می‌باشد: الف) اینکه سفارش کند به شخص معین که بعد از وفات او برایش حج یا نماز یا روزه بگیرد و یا بدهی های او را بپردازد یا به نوعی دیگر کار خیر انجام دهد؛ ب) اینکه سفارش کندبه شخص معین که بعد از وفات او عهده دار سرپرستی و تربیت و حفظ و نگهداری فرزندان صغیرش باشد که به آن شخص معین وصیّ یا موصی الیه گویند.(شرایط و احکام وصیّت عهدی یا وصایت در بخش مستقلی خواهد آمد.) ↑

   

1. 1. – مرحوم شهید ثانی این قول را تقویت نموده‌اند، چرا که با رد، ایجاب سابق باطل شد و پس از آن مقتضی وصیّت (ایجاب جدیدی) نخواهیم داشت. ↑

1. 1. – پس کودک را نمی توان وصی قرار داد و همین طور است دیوانه. ↑

1. 1. – چون وصی گرفتن عبد کسی، لازمه اش تصرف در مال دیگری بدون اذن اوست (زیرا تمام منافع عبد، مال مولایش می باشد و اگر وصی قرار گیرد ناچار باید مقداری از وقت و نیروی خود را صرف انجام کارهای وصیّت کند همان‌ طور که وکیل شدن او نیز به همین دلیل) صحیح نیست مگر آنکه مولای عبد، وصی شدن عبد خود را اجازه دهد، البته ناگفته نماند آنچه گفته شد ‌در مورد عبد شخص دیگر است اما اینکه موصی می‌تواند عبد خود را وصی قرار دهد یا نه ‌اختلافی است. ↑

1. 1. – مرحوم شهید اول این قول را پسندیده‌اند. ↑

1. 1. -یعنی شخص بالغ به تنهایی کارها را انجام می‌دهد تا بچه بالغ شود و پس از آن انجام کارهای وصیّت به عهده آن دو با هم خواهد بود و با نظر یکدیگر باید اجرا کنند. البته اگر موصی شرط کرده که قبل از بلوغ بچه، شخص بالغ کاری انجام ندهد باید به شرط عمل شود و بالغ صبر کند تا بچه بالغ شود. آنگاه با هم و با نظر یکدیگر کارها را انجام دهند. ↑

1. 1. – چراکه مانع وجود ندارد و قیاس وصیّت با قضاء فساد و بطلانش واضح است. ↑

1. 1. – یعنی باید در کارها اتفاق نظر وجود داشته باشند. حال اگر در امری به توافق نرسیدند کار آن ها فقط در امور ضروری صحیح است (مانند خوراک و پوشاک یتیم و مؤونه‌ی چهارپایان) اما در کارهای غیر ضروری ‌هر کاری که یکی از آن ها بدون موافقت دیگری انجام دهد باطل است و حاکم شرع حق دارد (اگر امکان دارد) آن ها را مجبور به توافق کند و اگر برای حاکم امکان نداشت می‌تواند به جای آن ها اشخاص دیگری را قرار دهد. ↑

1. 1. -خواه واحد باشد یا متعدد در موردی که موصی توافق آن ها را شرط کرده یا در این زمینه چیزی نگفته و –مانند قول مشهور- قائل شدیم که در این صورت هم باید با توافق نظر عمل شود. ↑

1. 1. -اما حاکم شرع آن وصی ناتوان را برکنار نمی کند چون هنوز می‌تواند بعضی از کارها را انجام دهد پس از سمت وصایا خارج نشده تا حاکم شرع بتواند مستقلاً در امور وصایت دخالت کند و شخصی را به جای او جایگزین کند. ↑

1. 1. -اگر اصلاً حاکم شرعی وجود ندارد مؤمنان عادل همه‌ کارها را انجام می‌دهند(چه ضروری باشد چه غیرضروری). ↑

1. 1. -در این صورت سزاوار است که مؤمنانی که عهده دار انجام وصیّت می‌شوند فقط کارهای ضروری کودکان را که پیش از دسترسی به حاکم شرع مجبور به انجام آن ها هستند و نمی‌توان آن ها را تأخیر انداخت (مانند خوراک و پوشاک آن ها) انجام دهند و کارهای غیرضروری را بگذارند تا زمانی که به حاکم دسترسی پیدا کنند. ↑

1. 1. -وجوب آن کفایی است. ↑

1. 1. – کما اینکه در وصیّت تملیکی نیز بعد از آنکه موصی‌له در حیات موصی وصیّت را قبول کرد حق ندارد بعد از فوت او مال وصیّت شده را رد کند. ↑

1. 1. – برخی از استادان توجیه ایقاع بودن وصیت را اینگونه استدلال کرده‌اند: «اگر قبول را جزء وصیت بدانیم و وصیت را عقد محسوب کنیم، نسبت به کاشفیت آن از حین موت دچار مشکل خواهیم شد زیرا چگونه قبول که جزء عقد است می‌تواند ملکیت قبل از انجام خود را تثبیت نماید. درحالی که با نبودن قبول عقد انجام شده است و قیاس مورد به اجازه در عقد فضولی قیاس مع‌الفارق است. زیرا اجازه بی‌تردید از اجزاء عقد نیست بلکه از شرایط است. (دکتر سیدمصطفی محقق داماد ـ مقاله وصیت عقد است یا ایقاع. سایت وزارت دادگستری زیرنظر علی مکرم) ↑

1. 1. – وصیت برای وارث صحیح نیست چون خداوند سهم او را معین ‌کرده‌است. ↑

1. 1. – وصیت برای وارث صحیح نیست مگر اینکه ورثه تمایل داشته باشد. ↑

1. 1. – اصل دوازدهم قانون اساسی : دین رسمی ایران، اسلام و مذهب جعفری اثنی‌عشری است و این اصل الی‏الابد غیر قابل تغییر است و مذاهب دیگر اسلامی اعم از حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی و زیدی دارای احترام کامل هستند و پیروان این مذاهب در انجام مراسم مذهبی، طبق فقه خودشان آزادند و در تعلیم و تربیت دینی و احوال شخصیه (ازدواج، طلاق، ارث و وصیت) و دعاوی مربوط به آن در دادگاه‏ها رسمیت دارند و در هر منطقه‏ای که پیروان هر یک از این مذاهب اکثریت داشته باشند، مقررات محلی در حدود اختیارات شوراها بر طبق آن مذهب خواهد بود، با حفظ حقوق پیروان سایر مذاهب. ↑

1. 1. – ایرانیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی تنها اقلیتهای دینی شناخته می ‏شوند که در حدود قانون در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آیین خود عمل می‌کنند. ↑

از این مرحله به بعد، قضاوت کودک، بر اساس نتیجه اعمال نخواهد بود، بلکه انگیزه انجام دادن عمل در قضاوت اخلاقی مداخله می‌کند.ازاین به بعد، کودکی که یک فنجان را شکسته، بر حسب انگیزه عملش ممکن است از کودکی که ده فنجان را شکسته گناه کار تر باشد. پیاژه بر اساس نظریه شناختی خود، به والدین توصیه می‌کند که در شیوه رفتار خود با کودکان خود، علاوه بر رشد شناختی، رشد اخلاقی کودک را در نظر داشته باشند و معتقد است برای تشخیص و ارزیابی کودک در موقعیت های شناختی و اخلاقی و در برنامه ریزی پرورش شخصیت کودک،باید از علاوه بر آگاهی از سطح رشد شناختی، از سطح رشد اخلاقی آنان نیز مطلع باشیم. در نظر پیاژه، رشد، عبارت است از دنباله ای از مراحل که تمام کودکان، آن را طی می‌کنند تا به سطح رشد افراد بالغ برسند. این دنباله مراحل، ثابت و غیر قابل تغییرند و همه کودکان، تمامی این مراحل را به ترتیب ثابتی می‌گذارند و هیچ مرحله ای نمی تواند حذف شود. محدودیت های سنی برای هر مرحله مطلق نیست و اگر کودکی در سن معینی، رفتار ویژه ای را ابراز نکند، نابهنجار نمی باشد. پیاژه، تأکید می‌کند که تجربیات کودک و نیز محیط فرهنگی او بر روی سن مربوط به هر مرحله رشد مؤثر است. تحقیقات وی نشان داده است که کودکان مدرسه ابتدایی در دهات سوئیس حدود دو سال دیرتر از همسالان خود در ژنو به هر مرحله از رشد ذهنی می‌رسند. با این حال، تمام کودکان یک دنباله از مراحل رشد ذهنی را می گذارنند که والدین و مربیان به محدودیتهای شناختی هر دوره باید توجه داشته باشند و انتظارات خود را از کودک، مبتنی بر آن مرحله نمایند (کندال و مک دونالد، ۱۹۹۳).

رشد عاطفی بهنجاردر کودک در طی مراحل رشد

بیشتر کودکان دچار ترس، وحشت و اضطراب می‌شوند و این ترس و اضطراب زمانی که شدید، طولانی و آزاردهنده باشد، نشانه اختلال روان شناختی است. در مطالعه ایی، که روی ۵۶۸ کودک و ‌در مورد موضوع ترسناکی صورت گرفت، مشخص شد ۸۶ درصد آن ها، حداقل دچار نوعی ترس بودند (ورنبرگ، لاگرکا، سیلورمن و پرین اشتاین، ۱۹۹۶). بررسی اضطراب نسبت به مرحله رشد کودک مهم است، زیرا برای سال های مختلف،اضطراب های گوناگونی وجود دارد. کودکان هشت ماهه تا دو ساله،از جدایی از مادر خود، دچار اضطراب می‌شوند. اضطراب جدایی، در کودکان مختلف بین یک تا دو سالگی،کاهش می‌یابد. از دو تا چهار سالگی، وابستگی به مادر یا پرستار، کمتر می شود و اضطراب های دیگر، در کودک ظاهر می شود. در مراحل مختلف تحول انسان، محیط اجتماعی او، چالش های مختلفی را ایجاد می‌کند که رشد مهارت های جدیدی را در عقاید و احساسات ایجاب می کند.

جایگاه اضطراب در رشد شناختی کودکان

مطالعات فلتچر، جانزن و رینولدز (۲۰۰۳) نشان می‌دهد که اضطراب کودکان، بخش طبیعی و عادی رشد آن ها را تشکیل می‌دهند، لیکن اضطراب افراطی، را می توان قسمتی از اختلال اضطرابی کودکان دانست. در اضطراب مفرط، باید ‌به این مسئله توجه داشت که که وجود اضطراب تعمیم یافته و مهم یکی از ابعاد مهم این اختلالات است. وجوه مشترک تمام اختلالات اضطرابی، عبارتند از: ترس، تحریک پذیری، عصبی بودن، بی خوابی، بی توجهی و گوش به زنگ بودن.

مطالعات بارت و آلن دیک (۲۰۰۴) نشان می‌دهد که اضطراب در دوران کودکی، بسیار شایع است به طوری که برآوردها،نشان داد ه اند که بین ۵ تا ۱۸ درصد کودکان به نوعی به اختلال اضطرابی مبتلاء هستند.

مطالعات نیل، لیلی و زاکیس (۱۹۹۳) نشان می‌دهد که به هر حال از نظر شناختی، اغلب کودکان مضطرب بر پایه برداشت های غلط خود از نیازمندی های محیط و دست کم گرفتن توانایی‌های خود در غلبه بر دشواری ها، نگرانی دارند ‌و عصبی می‌شوند. نگاهی دقیق تر بر اختلالات اضطرابی ویژگی های بارزتری را مشخص خواهد ساخت

اختلال اضطراب تعمیم یافته

طبقه بندی تشخیصی و آماری اختلالات روان پزشکی آمریکا (۲۰۰۰) علایم اضطراب تعمیم یافته منتشر) را ‌به این شرح توضیح داده است:

۱-احساس اضطراب و نگرانی فزاینده (به استثناء ترس) که در طی حداکثر روزها اتفاق افتاده و به مدت ۶ ماه حداقل حضور دارد و می‌تواند بر شماری از فعالیت‌های روزانه فرد همچون کار یا تحصیل اثر گذار باشد.

۲- فرد در کنترل اضطراب دارای مشکل است.

۳- اضطراب و نگرانی همراه با ۳ تا یا بیشتر از ۶ علایم ذیل همراه است:

احساس بیقراری یا احساس گیر افتادن یا بر یک لبه قرار گرتن.

به آسانی احساس خستگی کردن

اشکال در تمرکز یا احساس تهی بودن ذهن نمودن

تحریک پذیری

احساس تنش عضلانی

اختلال در خواب (شامل ناتوانی در خواب ماندن یا احساس بیقراری و نارضایتی از خواب (طبقه بندی اختلالات روان پزشکی آمریکا، ۲۰۰۰).

نشانه ویژه این اختلال، در حقیقت اضطراب غیرواقعی، افراطی و عصبی شدن بی موردی است که به هیچ موقعیت خاص یا تنیدگی خارجی مربوط نمی شود. اشتراس )۱۹۹۴) در مطالعه خود در رابطه با اضطراب کودکان، این خصوصیت را در بیش از ۹۵ درصد کودکان تشخیص داد. کودکان مضطرب درباره وضع آینده، ارزشیابی های بعدی، رویدادهای اجتماعی فعالیت های خانوادگی، پیشرفت‌های ورزشی، مشکلات بهداشتی خود و خلاصه آنچه در آینده، حتی یک ساعت بعد، ممکن است برایشان رخ دهد، دلهره و نگرانی دارند. تنش های ظاهری، عصبیت و تغییرات جسمانی از نشانه های اضطراب است. اختلال اضطراب تعمیم یافته شامل اضطراب افراطی و غیرواقعی است که در بیشتر ایام و حداقل به مدت شش ماه، دوام دارد و مبتلایان در غلبه بر آن مشکل دارند. این اختلال در کودکان با برخی نشانه های ظاهری مانند بی قراری، تندخویی، عدم تمرکز حواس، انقباض ماهیچه ایی و سایر مشکلات خواب مانند کم خوابی، بی خوابی و آشفتگی خواب همراه است (اشتراس، ۱۹۹۴٫(

مطالعات در سایر کشورها نشان داده‌اند، ۴ درصد جمعیت بزرگسالان مبتلا به اضطراب تعمیم یافته اند. با اینکه تعداد مطالعات ‌در مورد کودکان کمتر از بزرگسالان است، آن ها توانسته اند برآوردهایی متغیری را که میانگین آن ها که چهار درصد می شود، ارائه دهند.

بیدل (۱۹۹۱ (و کاستلو (۱۹۸۹) در مطالعه خود از مراجعان درمانگاهی، رقم ۴٫۶درصد را گزارش کردند، حال آنکه آندرسن، ویلیامز، مک گی و سوا (۱۹۸۷ (درنمونه تصادفی بزرگی از جمعیت زلاندنو، رقم۲٫۹ درصد را گزارش نمودند.

اضطراب در کودکان، دارای علایم روان شناختی و فیزیولوژیایی قابل ملاحظه ایی است که با نشانگان جسمی، هیجانی و رفتاری مشخص می‌گردد (سلیگنان و همکاران، ۲۰۱۰).

پژوهشگران، بین واژه اضطراب و ترس، تفاوت قایل شدند. در حالی که ترس، اشاره به یک پاسخ هیجانی و موقعیتی تهدید آمیز دارد و مربوط به رفتارهای خاصی همچون فرار یا اجتناب دارد لیکن اضطراب، اشاره به موقعیت هایی دارد که تحت کنترل نبوده و یا غیر قابل اجتناب است (اهمن، ۲۰۰۹).

ابعاد شناختی اضطراب، در کودکان در سال های اخیر مود توجه گسترده محققین قرار گرفته است و با احساس تنش و ناتوانی در تمرکز بر کارها مشخص می‌گردد (بارلو، ۲۰۰۹) و می‌تواند رفتار کودک را نیز مورد تاثیر قرار دهد (بورون، ۲۰۰۵).

استانداردگذاریو تعیین وضعیت عملکرد مطلوب شاخص‌ها برای پایان دوره ارزیابیتعیین معیار عملکرد و مقدار تحقق شاخص به صورت کمی یا کیفی و نرخ رشد عملکرد در سال‌های گذشته به صورت میانگین و یا میانگین متحرک برای دو یا چند سال گذشته با در نظر گرفتن اهداف خاص تعیین شده برای آن دوره و پدیده‌های مؤثر در نحوه تحقق آن شاخص، استخراج و معین می‌گردد. در تعیین وضعیت مطلوب عملکرد شاخص باید واقع‌گرایانه و غیر بلند پروازانه عمل‌ کرد و توافق واحدهایی که وظیفه انجام و عمل به آن شاخص را بعهده دارند جلب نمود.

۱۰٫۲٫۲٫ سیستم مناسب ارزیابی عملکرد:

ارزیابی عملکرد کارکنان تحت عناوین نظام ترفیعات، تعیین شایستگی و نظایر این ها در اغلب سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی و خصوصی مطرح است. ارزشیابی ابزار مؤثری در مدیریت منابع انسانی است که با انجام صحیح و منطقی آن، ضمن آن که سازمان‌ها با کارایی به اهداف خود می‌رسند، منافع کارکنان نیز تامینمی گردد. در جریان ارزشیابی عملکرد، یک مدیر، رفتارهای کاری کارکنان را از طریق سنجش و مقایسه آن ها با معیارهای از پیش تنظیم شده ارزیابی می‌کند، نتایج حاصله را ثبت می‌کند و آن ها را به اطلاع کارکنان سازمان می رساند. انجام صحیح و دقیق مراحل ارزشیابی امری نسبتا مشکل است زیرا کار ارزشیابی مستلزم نوعی قضاوت و داوری درباره رفتار و عملکرد افراد است، ‌بنابرین‏ انجام ارزشیابی با کیفیت و روشی که کمترین آثار سوء را داشته باشد ضرورت دارد. در تعدادی از سازمان‌ها و شرکت‌ها امر ارزشیابی جنبه ظاهری و تشریفاتی پیدا می‌کند و نتایج مورد انتظار از آن حاصل نمی شود. بیشتر روش های معمول ارزشیابی حالت ذهنی و کیفی دارند. همین امر سبب عدم رضایت و ناخرسندی کارکنان می‌گردد. در بسیاری از موارد مشاهده می شود بنا به دلایل متعدد شخصی و سازمانی، معیارهای کیفی ارزشیابی به صورت آگاهانه یا ناخودآگاه با تعصب حمایت از کارکنان خاص و انحراف از اهداف ارزشیابی همراه است. اگر کارکنان سازمان ‌به این نتیجه برسند که اعطای ترفیعات و شایستگی و پرداخت پاداشها بر معیارهای عملکردی استوار نبوده و بر مبنای ارزشیابی واقعی صورت نگیرد، اثرات زیانبار و مخربی بر عملکرد آنان خواهد داشت. با بهره گرفتن از نظام صحیح ارزشیابی عملکرد می توان تا حدودی بر این مشکلات فائق آمد، سازمان را در تحقق اهداف آن کمک کرد و انگیزه تلاش بیشتر را در کارکنان فراهم ساخت.

۱۱٫۲٫۲٫ مهم‌ترین خصوصیات مشترک در تسهیل دستاوردهای یک مدیریت موفق:

• بهبود عملکرد

یکی از اهداف تمام طرح­های تسهیم دستارودها، بهبود عملکرد است.این عملکرد که ممکن است به سختی اندازه‌گیری شود، با بهره گرفتن از کل زمان واقعی، در مقابل زمان استاندارد یا اندازه‌گیری فیزیکی میزان ستاده، در مقابل میزان داده ها به دست می‌آید و با روش­های محاسباتی گسترده و بر اساس بهبود سیستم، صورت می‌گیرد.

• دستیابی به اهداف

در این رویه، مدیر همواره باید سعی کند که به سمت ارتقای خود و سازمان و نیروها حرکت کند. این مهم، بیانگر این مسئله است که سازمان نه فقط در چرخش باشد، بلکه باید به گردش درآید و به روزمرگی نیفتند.

• تسهیم کارکنان

در گذشته و حتی در مدیریت کلاسیک، طرح تسهیم دستارودها، گروه انتخاب شده‌ای از کارکنان، مانند کارکنان ساعتی یا کارکنان رسمی سازمان، را شامل می‌شد؛ اما امروزه برای بالا بردن موفقیت سازمان و ضریب رضایت شغلی و رضایت حرفه‌ای، جهت اصلی به سوی شامل نمودن تقریباً تمام افراد است.

• مشارکت کارکنان

بسیاری از برنامه ها با مشارکت به موفقیت نزدیک‌تر است.امروزه حرکت سازمان­ها به گونه‌ای است که در بخش‌های دولتی و خصوصی، مشارکت قابل ملاحظه کارکنان را می‌طلبد و توسعه بهتر، همکاری، ارتباطات، کار و دستیابی به هدفها مورد تأکید قرار می‌گیرد. امروز در بحث موفقیت مدیران، مفهوم کار هوشمندانه‌تر مطرح است، که به طور معمول، نیازمند اشکالی از توانمندسازی و مشارکت کارکنان است.

• جهت­گیری دراز مدت

زمان، عامل مهمی در امر مدیریت است و جهت­گیری­های یک مدیر بایستی در ظرف زمان تعریف شود و عمده فعالیت­ها نیز در دراز مدت ترسیم گردد. متأسفانه غالب سازمان‌هایی که به آنترویی مثبتدچار می‌شوند و کمتر به سمت آنترویی منفی روی می‌آورند، به خاطر برنامه ها و دستارودهای کوتاه مدت است؛ و این مسئله، سبب ایجاد مشکلاتی در به کارگیری مشارکت کارکنان می‌گردد.

• عدم جهت‌گیری انفرادی

از آنجایی که تسهیم دستارودها، یک جهت‌گیری گروهی است، ظاهراًً جهت‌گیری انفرادی یا ‌گروه‌های کوچک، نمی‌توانند شامل یک سیستم گردند و لازم است که قبل از اجرا، اکثر شرکت‌ها و جهت‌گیری‌های انفرادی را حذف نمایند.

• اداره کردن افراد در محیط کار

یکی از رمزهای موفقیت یک مدیر کارآمد، کار کردن با ‌گروه‌های به عنوان رهبر یک گروه یا مدیر چند گروه مجاز است که بخش مهمی از وظایف او را در بر می‌گیرد. تمایل به انجام دادن کارهای گروهی، به دلیل پیدایی روش های کاری چند مهارتی و جایگزین شدن ساختارهای غیر سلسله مراتبی به جای ساختارهای سنتی سازمانی، روز به روز افزایش می‌یابد.مدیر موفق در ایجاد یک گروه کاری موفق، نقش تعیین کننده‌ای دارد، و یک گروه کاری خوب، محصول فرماندهی یک مدیر است. یک گروه کاری خوب، نیرویی است زنده، در حال تغییر و پویا که در آن تعدادی از افراد به منظور همکاری با یکدیگر، ‌دور هم جمع شده‌اند و به ارزیابی دیدگاه­ های مختلف می‌پردازند و با کمک همدیگر در جهت رسیدن به اهداف خود تلاش می‌کنند.(هیلر، ۲۰۰۱)

بخش سوم: پیشینه پژوهش

۱٫۳٫۲٫ پیشینه پژوهشی در ایران

• • فریبا حنیفی (۱۳۸۶)، از دانشگاه علوم تحقیقات تهران در پایان نامه خود تحت عنوان «در نگرش و عملکرد مدیران دانشگاه ­های آزاد اسلامی منطقه۸ بر مبنای ابعاد و مؤلفه­ های مدیریت تغییر و ارائه چارچوب ادراکی مناسب» ابتدا ۱۰۸ مؤلفه مدیریت تغییر در ابعاد صلاحیت­های (خصوصیات) رهبر تغییر ، فرهنگ سازمانی (فرهنگتغییرمداری)، سیاست­ها و راهبردهای تغییر ، محیط تغییر و محتوای تغییر را مورد شناسایی قرار داده است. سپس با توجه به اهمیت نگرش و عملکرد مدیران درحوزه مدیریت تغییر ، بررسی در این زمینه­ ها انجام شد. اما با توجه به اهمیت توانایی ، نگرش و عملکرد مدیران در اعمال موفقیت آمیز تغییرورویاروییباآن،یافته­هایاین پژوهش نشان می­دهد اگر چه مدیران برای ابعاد و مؤلفه­ های تغییر اهمیت زیادی قایل هستند ، اماعملکرد ضعیفی در این زمینه دارند. در این راستا دلایل احتمالی عملکرد ضعیف مدیران را ، کم توجهی به توسعه و بهسازی مدیران و کارکنان در این حوزه می­داند.

• • اعرابی و همکاران (۱۳۸۸) در پژوهش خود تحت عنوان «ارائه مدلی برای افزایش عملکرد از طریق هماهنگ­سازی استراتژیهای تغییر سازمانی» ‌به این نتیجه رسیدند که هماهنگی بین عوامل تغییر استراتژیک (ساختار ، نیروی انسانی ، تکنولوژی ، اهدافوفرهنگ)

‌بنابرین‏ از دیدگاه یک سرمایه گذار، تداوم سودآوری بالاتر، پیش‌بینی های درست تری را ارائه می‌دهد، لذا با کیفیت تر خواهد بود.

بخش دوم

ادبیات و مبانی نظری تغییرپذیری بازده سهام

۲-۲-ادبیات و مبانی نظری تغییرپذیری بازده سهام

۲-۲-۱- بازده

همان‌ طور که می‌دانیم هدف سرمایه گذاران ‌حداکثر کردن بازده مورد انتظاراست. بازده در فرایند سرمایه گذاری نیروی محرکی است که ایجاد انگیزه می‌کند و پاداشی برای سرمایه گذاران محسوب می شود. بازده سهام یکی از فاکتورهای مهم در انتخاب بهترین سرمایه گذاری است. یک ارزیابی از بازده تنها راه منطقی

( قبل از ارزیابی ریسک) است که سرمایه گذاران می‌توانند برای مقایسه سرمایه گذاری های جایگزین و متفاوت از هم انجام دهند. برای درک بهتر عملکرد سرمایه گذاریاندازه گیری بازده واقعی( مربوط به گذشته) لازم است. مخصوصا اینکه بررسی بازده مربوط به گذشته درتخمین و پیش‌بینی بازده های آتی نقش زیادی دارد (ربیعی، ۱۳۸۳).

۲-۲-۲- تعریف بازده

بازده عبارت است از نسبت کل عایدی(ضرر) حاصل از سرمایه گذاری در یک دوره معین به سرمایه ای که برای به دست آوردن این عایدی در ابتدای دوره مصرف گردیده است. بازده سهام شامل تغییر در اصل سرمایه ( تغییر قیمت سهام) و سود نقدی دریافتی می‌باشد. برای محاسبه بازده سهام شرکت‌های مورد بررسی فاکتورهای افزایش سرمایه بایستی مد نظر قرار گیرند (همان منبع،۱۳۸۳).

۲-۲-۳- بازده تحقق یافته در مقابل بازده مورد انتظار

تعیین تفاوت بازده تحقق یافته و بازده مورد انتظار از اهمیت بالایی برخوردار است. برای اینکه این دو بحث در مسائل و مباحث سرمایه ­گذاری به طور وسیعی مورد استفاده قرار ‌می‌گیرد.

بازده تحقق یافته، بازده­ای است که واقع شده است، یا بازده­ای است که کسب شده است. در واقع بازده تحقق یافته بازده­ای است که، به وقوع پیوسته و واقع شده است.

بازده مورد انتظار، عبارت است از بازده تخمینی یک دارایی که سرمایه ­گذاران انتظار دارند در یک دوره­ آینده به دست آورند. بازده مورد انتظار با عدم اطمینان همراه است و احتمال دارد برآورده شود و یا اینکه برآورده نشود. سرمایه ­گذاران برای کسب بازده مورد انتظار بایستی یک نوع دارایی را خریداری کنند و توجه داشته باشند که این بازده ممکن است تحقق نیابد. سـرمایه­گذاری بر روی اوراق بهادار ریسـک­دار و بلند مدت می ­تواند باعث برآورده شدن بازده مورد انتظار سرمایه ­گذاران شود، در حالی که در کوتاه­مدت این امر کمتر اتفاق می ­افتد.

طبق تئوری نمایندگی و با توجه به میل سرمایه ­گذاران، هدف مدیریت باید در راستای به حداکثر رساندن ارزش شرکت باشد. معیارهایی نظیر حداکثر شدن درآمد هر سهم و حداکثر شدن قیمت سهام، به عنوان معیارهای اساسی مطرح می­باشند که در ادامه به ارائه توضیحات لازم در این رابطه می­پردازیم (میرمحرابی، ۱۳۸۰).

۲-۲-۴- حداکثر شدن سود هر سهم به عنوان یک معیار

سهام‌داران عادی به­عنوان مهمترین تأمین­کنندگان سرمایه شرکت‌ها، سود هر سهم را به­عنوان یکی از اهداف مطلوب و حداکثر شدن آن را به­عنوان حداکثر شدن ثروت خود تلقی ‌می‌کنند. حتی برخی محافل بازار با تأکید بیشتر بر سود گذشته شرکت، مبنای ارزیابی و قیمت­ گذاری سهام شرکت را بر این معیار قرار داده ­اند.

سود سهام بخشی از سود یک دوره مالی است که به سهام‌داران عادی تعلق ‌می‌گیرد. البته باید توجه داشت که این مفهوم با مفهوم درآمد هر سهم اشتباه نشود. درآمد هر سهم مبلغی است که عملاً به صاحب سهم تعلق گرفته اما لزوماًً به دارنده سهم پرداخته نگردیده است. برای محاسبه درآمد هر سهم باید ابتدا بخشی از درآمد که متعلق به سهام ممتاز بوده و مرجح بر سهام عادی است را از سود شرکت کسر نموده و باقیمانده را بر تعداد سهام عادی تقسیم نمود.

موارد قابل توجه ‌در مورد درآمد هر سهم (EPS) به شرح زیر ‌می‌باشد:

الف) رقم به دست آمده هر سهم نمایانگر سود ویژه­ای است که به هر سهم در یک سال تعلق گرفته است. بر این اساس سرمایه­ گذار می ­تواند سودآوری شرکت را اندازه ­گیری کرده و با مقایسـه ارقام مربوط به سال­های مختلف، افزایش یا کاهش آن را محاسبه کند.

ب) در صورتی که سود سهام اختصاص یافته به هر سهم بیش از درآمد هر سهم باشد، سرمایه گذار متوجه خواهد شد که شرکت از اندوخته­های سال­های قبل کمک گرفته تا سود متناسبی به سهام‌داران پرداخت شود.

ج) در صورتی که سود سهام تقسیم شده از درآمد را به حساب اندوخته شرکت منظور کرده که ممکن است این وجوه در توسعه شرکت بسیار مؤثر باشد.

د) سرمایه گذار می ­تواند با مقایسه درآمد هر سهم در شرکت­های مختلف، بازده عوامل تولید این شرکت­ها را اندازه گیری کرده و با توجه به قیمت سهام شرکت­های مذکور در بازار، سهام مورد نظر خود را انتخاب کند. این مقایسه به خصوص از نظر شرکت­های با فعالیت مشابه دارای اهمیت خاص ‌می‌باشد (پورکریم، ۱۳۸۶).

۲-۲-۵- حداکثر شدن قیمت هر سهم به عنوان یک معیار

حداکثر شدن قیمت سهام، بیشتر هدف سرمایه گذارانی است که به دنبال انتفاع از خرید و فروش سهام هستند. ‌به این صورت که آن ها دارای هدف کوتاه مدت هستند یعنی تنها می­خواهند از افزایش قیمت سهام خریداری شده خود انتفاع ببرند و هیچ توجهی به عایدات نقدی و غیرنقدی بلند مدت سهام ندارند.

۲-۲-۶- بازده سرمایه گذاری

وقتی افراد، سهام عادی خریداری ‌می‌کنند مصرف فعلی خود را به امید دستیابی به مصرف بیشتر در آینده از دست می­ دهند. آنان توقع دارند که سودهای سهام متعدد دریافت داشته و نهایتاًً سهام خود را با قیمت بالاتر به فروش رسانند.

با توجه به اینکه نمی­دانیم چه چیزی در آینده واقع خواهد شد، سرمایه گذاران قادر نخواهند بود که الگوی مصرف خود را با اطمینان مشخص کنند. زیرا که بازده­های یک سرمایه گذاری و زمان بندی چنین بازده­هایی نامعلوم است، ‌بنابرین‏ فقدان شرایط مطمئن و مشخص باید با بازده منتظر بالاتر به نحوی جبران شود. اما چه چیزی بازده سهام عادی را شکل می­دهد؟

عوامل مؤثر بر بازده سهام عادی یک شرکت طی یک دوره مورد نظر شامل تغییرات قیمت هر سهم، سود تقسیمی هر سهم، مزایای حق تقدم و مزایای سهام جایزه است که چگونگی اعمال آن ها در محاسبه بازده سهام در قسمت­ های بعدی تشریح خواهد شد (دستگیر، ۱۳۷۱).

۲-۲-۷- تفاوت در رجحان سهام‌داران