۴- «عبدالحسین خان» قرخلری، مشهورترین فرزندان حاج «فضل­الله بیگ» حاجیلو، که شهرت او بیشتر به واسطۀ موقوفات خاص اوست از املاک دهستان­های قرخلر، عربلو و دستجرد همدان و اینک دیر زمانی است که وقف­نامۀ آن (در ادارۀ اوقاف همدان) به عنوان «رضوی» معروف و مورد رجوع است(اذکایی، ۱۳۶۳: ۶۰۹).
زیرا عبدالحسین­ خان بن حاجی فضل­الله بیگ قراگوزلو شرط کرده است که اگر نسل اولاد واقف منقرض شد، موقوفات به اولاد سید ابراهیم رضوی همدانی اختصاص یابد(بنا به گفته استاد اذکایی):
«این سید همان میرمحمد ابراهیم بن محمدباقر رضوی (قمی) نجفی همدانی کبابیانی (۱۱۸۵ق) صاحب تألیفات و سردودمان سادات رضوی کبابیان همدان است، گویا حاجی محمدجعفرخان «مجذوب­علی­ شاه» کبودرآهنگی صوفی(- پسرعموی واقف) شاگرد او بوده و نیز فرزندان آن سید رضوی به زودی مناصب شرعی و روحانی همدان را اختیار کردند»(اذکایی، بی­تا: ۲۹).
طبق کپی نسخه (۲۵ شعبان ۱۳۴۲ق) همچون اصل وقف­نامه یکسَره به گواهی فقیهان رضوی کبابیانی است. باری، بیش از هفت فرزند از عبدالحسین خان قرخلری به نام­های: محمدمراد بیگ، شیرعلی بیگ، فتحعلی­ بیگ، محمد­ ولی بیگ، موسی خان، قاسم خان و محمدخان حاجیلو، نیز یاد شده ­اند.
یکم، محمدمراد بیگ خان، که چهار فرزند او یکی: «محمود خان» بوده (با ۴ پسر)، دو دیگر: «حبیب­الله خان» که در سال ۱۲۹۱ق، وارد خدمت توپخانه شده، گویا سپس حاجی شده (۱۳۰۶ق) و هم گویا به سال ۱۳۲۱ق، در ادارۀ کارگذاری پسرعموی خویش فریدالملک همدانی در کرمانشاه خدمت می­کرده است. دو فرزندش: «نورالله خان» و «نصرت­الله خان» با سال ۱۳۳۳ق، در قرخلو یاد شده ­اند. سه فرزند دیگر او عنایت­الله خان که در سال­های ۱۳۰۶و۱۳۲۴ق، در دهستان قرخلو و به سال ۱۳۳۳ق، در معاملۀ دو دانگ از آنجا به «مسعود فرید» (پسرفریدالملک) نام برده شده است و نیز صاحب چهار پسر یاد شده است(سالور، ۱۳۷۷: ۲۷۳۵).
چهارمین: میرزا محمدعلی­ خان «فریدالملک» همدانی کارگذار (۱۲۶۷-۱۳۳۴ق) است، که شرح احوال وی اولاً به اجمال در رجال بامداد (بامداد،۱۳۵۰: ۴۶۰-۴۶۲). ثانیاً به تفصیل در متن کتاب خاطرات وی(فرید­الملک همدانی، ۱۳۵۴: متعدد). مندرج است.
آنچه در مورد زندگی سیاسی او قابل اشاره است، این­که میرزا محمدعلی خان «فریدالملک» قرخلری همدانی قراگوزلو (حاجیلو) چند سال (۱۲۹۲-۱۲۹۸ق) در دستگاه حکمرانی الله­­قلی­ میرزای ایلخانی در همدان و جز آن­ها خدمت کرد، سپس سِمَت منُشی­باشی میرزا ملکم خان ناظم­الدوله را در سفارت ایران «لندن» یافت (۱۲۹۹-۱۳۰۵ق) و لذا از مریدان وی شد، چندان که به همین سبب دو سال تمام (۱۳۰۸-۱۳۱۰ق) همراه با «حاج سیاح» معروف و میرزا «رضا» کرمانی (قاتل ناصرالدین شاه قاجار) و جز اینان در عالی قاپوی قزوین زندانی شد(اذکایی، بی­تا: ۵۶).
سیدجمال­الدین اسدآبادی در یکی از نامه­ های عربی خود به «میرزای شیرازی» از وی با وصف خردمند نجیب یاد کرده است. در ذیحجۀ ۱۳۱۵ق، لقب «فریدالملک» یافت، چند سالی در تهران و اروپا در سفر و رفت­ و ­آمد بوده است. و از سال ۱۳۲۱ تا ۱۳۳۳ق، (اوایل جنگ جهانی اول) سِمَت کارگذار مهم خارجه را در کرمانشاه و همدان داشت(سالور، ۱۳۷۷: ۲۷۴۱).
دو دفتر از خاطرات او میان سال­های ۱۳۱۲- ۱۳۱۵- ۱۳۱۸ق، در کتابخانۀ استان خراسان رضوی مشهد (ش۲۲۷ و ۲۲۸) هست، که اختلاف آن­ها با آن­چه به عنوان «خاطرات فرید» بطبع رسیده، معلوم نیست، که ظاهراً متن کامل می­نماید(اذکایی، بی­تا:۲۸).

• • 1. 1. مشهورترین امرای اربعه قراگوزلو

     

چهارمین عموی مجذوب­علی شاه، حاج محمدخان جیحون­آبادی متولد (۱۱۷۶ق) و در (۱۲۴۰ق) فوت کرده است، از مشهورترین امرای اربعه، قراگوزلو که جزو ملازمان و «ریش­سفید» ، «عباس­میرزا» نایب­السلطنه قاجار، مردی زیرک و دانا و دانشور و یکی از سرکردگان قشون در جنگ «ایران و روس»، (ازجمله هم او مأمور تسخیر و تاراج تلفیس وگنجه ۱۲۲۰ق) چندی نیز حکمران برخی از شهرهای آذربایجان و عهده دار وزارت «محمدمیرزا» بن عباس میرزا (محمدشاه قاجار) در شهر مراغه (حدود ۱۲۳۴ق) بوده است.
«قائم­ مقام فراهانی» در یکی از نامه­ های خود به «میرزا موسی ­خان» وزیر تبریز در باب احوال حاجی محمدخان قراگوزلو که در عتبات بیمار و بدحال افتاده و راجع به مواجب سالیانه (۱۵۰۰تومان) او که نایب­السلطنه مقرر داشته، توصیه بلیغ نموده است(یغمایی، ۱۳۸۹: ۳۵۰-۳۵۱). شیروانی هم مشرب صوفیانۀ او را یاد کرده، که در این طریقت مرید معطرعلی شاه کرمانی بوده است (شیروانی، ۱۳۸۹: ۲۳۶). باری، بیش از پنج فرزند (پسر) از حاج محمدخان جیحون­آبادی باقی مانده است: ۱- «کاظم خان» که سه فرزند او به نام­های: آقاخان، حاج علی­خان، شریف­ خان بوده ­اند. ۲- «ذوالفقارخان» که از وی چیزی معلوم نیست. ۳- «حاجی­حمزه­ خان» که دو فرزند وی به نام­های: حاج صادق، حاج علی­خان، سردودمان­ خاندان­های «صادقی» و «حمزه­ای» قراگوزلو باشند. ۴- یاور «محمدقلی ­خان» که دو فرزندش یکی به نام: «فتحعلی­ خان» که اطلاعاتی از او نیست، اما دومی سرهنگ «محمدامین» خان بن یاور محمدقلی خان ملقب به «مکرم­الملک» قاوندی، طبق کپی سند وقف­نامۀ «زینب خانم» سابق­الذکر«جده­اش» به تاریخ ۱۳۰۳ق، در نزد او بوده است، ثانیاً جزو صاحب منصبان فوج «فدوی» سردار اکرم «ساعدالسلطنه» امیرنظام لتگاهی در مأموریت خوزستان (۱۳۱۵ق) یاد گردیده است(سالور، ۱۳۷۸: ۴۵۵۱).
سرهنگ محمد امین خان مکرم­الملک (قاوندی) در مقام پیشکاری «امیرنظام» مذکور (- نوادۀ عموی خود) که با نعمت «عمده­الامراءالعظام» یاد گردیده است، هنگامی که ظهیرالدوله صفاعلی­ شاه حکمران همدان می­ شود ۱۳۲۹ق، با سواران خود به استقبال او می­رود.
وی مخارج طبع لایحۀ «شریف عثمانی» را در هزار نسخه (محرم ۱۳۲۹ق) پرداخت کرده، پس از آن در میهمانی­های اعیانی همدان در سال­های۱۳۳۰-۱۳۳۲ق و تاریخ درگذشت او ۱۳۴۰ بین ۱۳۴۴ق و خانه­اش در محلۀ «حاجی» همدان بوده و خانوادۀ «امینی»ها از تبار او باشند(اذکایی، بی­تا:۶۰).

• • 1. 1. محمد باقر خان قراگوزلو

     

سرتیپ «محمدباقر خان» که مادرش غیر از «زینب خانم» مذکور بوده، در زمان فتحعلی ­شاه و محمدشاه قاجار (تاحدود ۱۲۶۰ق) سرکردگی افواج داشته و بیش از این اطلاعات دیگری از او معلوم نیست. چهار فرزند (پسر) از او شناخته شده است: یکم، «کاظم ­خان». دوم «مجید خان» که فرزندش«علی­ اکبرخان» همانا «پدر مهدی خان» شاعر ترکی­گوی قراگوزلو در دستگاه سردار اکرم (ساعدالسلطنه) امیرنظام لتگاهی بوده، اینک اشعاری از وی در دست است. سوم، «علی­رضا خان» که وی سرتیپ بوده است(اذکایی، بی­تا: ۴۷).
چهارم، امیرتومان مصطفی قلی­خان اعتمادالسلطنه (حاجیلو) ابن­ محمدباقرخان قراگوزلو همدانی، سرتیپی که نخست منصب میرپنجی^[۸] داشت و سپس امیرتومان شد.
در سال های ۱۲۶۲-۱۲۶۳ق، همراه با دو فوج «همدان» و «افشاریه» در لشکرکشی حشمت­الدوله بن عباس­میرزا به خراسان برای دفع شورش سرتیپ ابراهیم خلیل خان سلماسی شرکت داشت، که پس از تسخیر قلعۀ کلات و سرخس و شهر مشهد، حکومت نظامی و حراست «ارگ» آنجا به او محول شد و مأموریت­های دیگر یافت. همچنین، در سال­های ۱۲۶۵- ۱۲۶۶ق، با سرکردگی دو فوج «قدیم» و «جدید» همدانی در سرکوبی شورش بابیان فارس (به رهبری سیدیحیی دارابی کشفی مدعی نیابت «باب») از شیراز به نی­ریز رفت و توفیق یافت(شیروانی، ۱۳۸۹: ۴۹۵).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در همان سال ۱۲۶۵-۱۲۶۶ق، وی در پیکارگشودن بندر بوشهر(- دفع غائلۀ شیخ حسین­خان بوشهری) رشادت نمود، که به مناسبت این خدمات به مقام امیرخمیسی (- میرپنجی) ارتقاء پیدا کرد. همچنین در سال ۱۲۷۲ق، که متوقف در فارس بود، به انتظام لارستان و سواحل خلیج مأمور شد. هنگامی ­که انگلیسی­ها بندر بوشهر را در ازای هرات شهربندان کردند، وی در بندر «لنگه» به مدافعه پرداخت (۲۰ربیع الثانی۱۲۷۳ق)، چون کاری از پیش نبرد عقب نشینی کرد(شیروانی، ۱۳۸۹: ۴۹۵). در سال ۱۲۶۸ق، جزو سپهبدان و سرداران سپاه فرهاد میرزا معتمدالدوله در سرکوبی کردان اورامانی کردستان شرکت داشت و سال بعد (۱۲۸۷ق) که ناصرالدین شاه قاجاربه سفر عتبات می­رفت، بر سر راه همدان مصطفی­قلی­ خان همراه با دیگر خوانین حاجیلو در بوبوک­آباد به خدمت رسید. پس از آن، «رئیس­­ نظام» یا سردار عساکر آذربایجان شد(اذکایی، بی­تا: ۴۱)
در سال ۱۲۹۷ق، شیخ عبیدالله بن شیخ طاهر نقشبندی از سران صوفی مآب کردان به تحریک بیگانگان و با همدستی دیگر رؤسای اکراد در آن مناطق شورشی برپا کردند، که از تهران امیر جنگ حشمت­الدوله حمزه میرزا مأمور دفع گردید. در این لشکرکشی، مصطفی­ قلی­خان با منصب امیرتومانی و ریاست قشون آذربایجان، شکستی بزرگ به یاغیان مراغه و بناب (- که دوهزار تن بودند) وارد کرد، شهر ارومیه را پس گرفت و حدود ۶۰۰-۷۰۰ تن از ایشان را کشت، سال بعد (۱۲۸۹ق) مصطفی­قلی­ خان اعتمادالسلطنه در حکومت­سرای ارومیه به مرض حَصبه درگذشت، که پیکرش را به گورگاه «مجذوب­علی شاه» کبودرآهنگی در تبریز نقل کردند و به خاک سپردند، گویند که وی درویش­­مسلک بوده است. پسر وی، عبدالله­خان ساعدالسلطنه سردار اکرم امیرتومان حاجی «امیرنظام» لتگاهی بود(اذکایی، ۱۳۶۶: ۲۳۷).

• • 1. 1. عاشقلوهای همدان

     

متأسفانه از تیرۀ عاشقلو، حتی نیم­ صفحه شجره نسب باقی نمانده است. در هر حال، پنج فرزند (پسر) از محمدحسین خان قراگوزلو (رئیس تیرۀ عاشقلو)، شناخته می ­آید:
اسامی دو تن از پنج فرزند محمدحسین خان عاشقلو، یکی «رستم­ خان» و دیگری «نبی­ خان» به نظر می ­آید، اما سه تن دیگر را نخست باید مستند بر نامه­ای از عباس­میرزا نایب­السلطنه (مورخ ۱۳۴۳ق) راجع به «رستم خان بن محمدحسین خان» دانست که در آن به برادرهای وی اشاره شده است و چنین به نظر می­رسد که بیش از یک یا دو یا بیشتر برادر داشته است(فریه، ۱۳۷۸: ۹).
در همان نامه، از «نتیجه الخوانین»، «فضل­الله خان» قراگوزلو یاد شده، که در مأخذی دیگر رستم­­ خان را رئیس طایفۀ قراگوزلو ذکر نموده، با این خبر که سرهنگ محمود خان همانا برادرزادۀ اوست و چون این «محمود خان» (ناصرالملک) همانا فرزند سرتیپ «نبی ­­خان بن محمدحسین خان» بوده، نتیجه آن می­ شود که سرتیپ «فضل­الله خان» مذکور نیز پسر محمدحسین خان عاشقلو باشد، دو تن از فرزندان دیگر او: «عبدالله خان» (صارم­الدوله) را به یقین و سرتیپ «علی­نقی خان» را به حدس دریافته­ایم(قراگوزلو، ۱۳۷۳: ۲۹۸-۲۹۹).
۳-۴-۱- رستم خان قراگوزلو
سرتیپ «رستم­ خان» قراگوزلو بن محمدحسین خان عاشقلو، نخستین بار در سال ۱۲۳۳ق، یاد گردیده که حسنعلی میرزا شجاع­السلطنه مأمور سرکوبی شورش والی هرات شد.
رستم ­خان همدانی با پیاده و سوارۀ خویش جزو سپاهیان او به پیشروی پرداختند. پس از آن هم رستم ­خان جزو لشکریانی بود که تا «بالا مرغاب» بادغیس پیش رفتند(سالور، ۱۳۸۰: ۷۷۷۶).
در سال ۱۳۴۰ق، که محمدحسین خان عاشقلو درگذشت، منصب امارت قراگوزلو به پسرش رستم خان انتقال یافت. البته فتحعلی­ شاه قاجار نسبت به نوادۀ خود «محمدمیرزا بن عباس میرزا» (- بعداً محمدشاه قاجار) محبتی خاص داشت و هنگامی که (ذیحجۀ ۱۲۳۹ق) به چمن سلطانیه آمد، ایالات محالات طوایف قراگوزلو را بدو مقرر داشت(قراگوزلو، ۱۳۷۳: ۲۹۶).
پس آن­ گاه که محمدحسین خان عاشقلو درگذشت ۱۲۴۰ق، محمد میرزا حکمران همدان بود و لذا «رستم­ خان» رسماً برای احراز منصب پدر خود به خدمتگزاری او شتافت. اما چنین نماید که بر سر امارت قراگوزلو و میراث محمدحسین خان عاشقلو، میان فرزندان وی اختلافات شدیدی بروز کرده، که منجر به اغتشاشات وسیعی در درون قبیله گردیده و دامنه­ آن تا شهر همدان و پیرامون آنجا هم کشیده است. چندان که در همان سال ۱۳۴۰ق، خود عباس میرزا نایب­السلطنه برای انتظام امور آنجا عزیمت می­ کند(اعتماد­السلطنه،۱۳۶۵-۶۷: ۶۳۴).
لیکن اغتشاشات همچنان ادامه می­یابد. چه آن­که نامه­ هایی از میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی و عباس­میرزا نایب­السلطنه (حدود سال­های ۱۲۴۱-۱۲۴۳ق) در دست است. که در آن­ها یکسَره از قراگوزلوها و کارهای آن­ها سخن به میان رفته، خصوصاً «رستم ­خان» محمود تمام سرکشی­ها، اخلال­ها و اغتشاش­های همدان در این نامه یاد شده است.
در یکی از نامه­ ها، شکایت از قراگوزلوها به امیرزاده «محمدمیرزا» مذکور مطرح شده، در یکی دیگر به عنوان امیرزاده «طهماسب­میرزا» ابن محمدعلی میرزا دولتشاه، سخن از گوشمالی «رستم خان» به اتهام شرارت­هایی که در همدان رخ داده و اعزام او به نزد نایب­السلطنه (عباس­میرزا) رفته است. اغتشاش مزبور در نامه­ای به­ عنوان هنگامه­ی میرزا تقی(همدانی) و رستم خان (قراگوزلو) در همدان و تهران یاد شده است(شیروانی، ۱۳۸۹، ۴۹۸).
همچنین، در یک نامه­ی عباس­میرزا به طهماسب میرزا ۱۲۴۳ق، باز از کار رستم­ خان و مواجب قراگوزلو فوج سواره­ای که قرار است. برادر نایب­السطنه، یعنی شاهزاده شیخ­ علی میرزا (حاکم ملایر) شود، سخن به میان آمده است. اینک، عین یک نامۀ «عباس­میرزا» نایب­السلطنه (از مجموعۀ آقای دانشفر) خطاب به برادرزاده­اش «طهماسب­میرزا» مؤیدالدوله که در تحت تربیت عموی خود قرار داشت و درآن تاریخ ۱۲۴۳ق، حکمران کرمانشاه و همدان بوده نقل می­گردد(شیروانی، ۱۳۸۹، ۴۹۹). در این نامه از «خان ­بابا خان» سردار یاد شده، که باید همان محمدحسن خان ایروانی (سارواصلان) داماد عباس ­میرزا نایب­السلطنه، شوهر ماه­ رخسار خانم خواهر محمدشاه قاجار باشد و گویا پس از شکست از «پاسکویچ» سردار روسی در ایروان ربیع­الاول ۱۲۴۳ق و مصالحه­ی در منطقه­ دهخوارقان^[۹] که منجر به عقد معاهدۀ ترکمانچای شد، شعبان ۱۲۴۳ق، مأموریت همراهی با برادرزاده­ی نایب­السلطنه، امیرزاده طهماسب­میرزا را در همدان یافته است(جهانگیرمیرزا، ۱۳۸۴: ۵۱).