با توجه ‌به این‌که آموزش ذهن‌آگاهی ، نتایج مثبت درمانی و طولانی مدت در کاهش افسردگی و اضطراب و همچنین کاهش علایم انواع بیماری‌های مزمن دارد و از سوی دیگر سردردهای تنشی جز شایع ترین نوع سردردها هستند، لذا پژوهش در این زمینه ضروری و مهم تلقی می‌شود. این تحقیق تلاش در جهت مطالعۀ اثر مداخله‌های مبتنی بر آموزش ذهن آگاهی بر اضطراب و افسردگی و بیماران دارایی سر درد‌های تنشی در قالب یک طرح نیمه آزمایشی دارد.

۱-۴- اهداف تحقیق

۱-۴-۱- هدف کلی

هدف کلی این تحقیق تعیین اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی بر اضطراب و افسردگی و کاهش علایم سردرد‌های تنشی زنان می‌باشد.

۱-۴- ۲- اهداف ویزه

۱- تعیین اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی بر کاهش اضطراب.

۲- تعیین اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی بر کاهش افسردگی.

۳- تعیین اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی بر کاهش سردرد تنشی.

۱-۵- فرضیه ‏های تحقیق:

فرضیه اول: آموزش ذهن‌آگاهی بر کاهش اضطراب تأثیر دارد.

فرضیه دوم: آموزش ذهن‌آگاهی بر کاهش افسردگی تأثیر دارد.

فرضیه سوم: آموزش ذهن‌آگاهی بر کاهش علایم سردرد تنشی تأثیر دارد.

۱-۶- تعریف واژه‏ ها و اصطلاحات:

تعریف مفهومی ذهن آگاهی:

ذهن آگاهی به معنی توجه کردن به زمان حال به شیوه‌ای خاص، هدفمند و خالی از قضاوت تعریف می‌شود(کابات زین ،١٩٩٠). ذهن آگاهی، یعنی تجربۀ بدون داوری واقعیت موجود (سگال، ویلیامز و تیزدل، ٢٠٠٢ )

آموزش ذهن آگاهی با تلفیقی از تن آرامی و مراقبه ذهن آگاهی، یکی از روش‌های درمانی مبتنی بر کاهش استرس و اضطراب و روان درمانی است که در آن بازنمایی ذهنی اشیاء موجود در زندگی که از کنترل بلافاصلۀ انسان خارج است، و از طریق تنفس و فکر کردن آموزش داده می‌شود. (براد و کلارک^[۲]،۲۰۰۹)

تعریف مفهومی اضطراب:

اضطراب معمولی‌ترین پاسخ به محرک تنش زا است. منظور از اضطراب هیجانی است ناخوشایند که همۀ انسان‌ها آن را در قالب کلماتی مانند دلشوره، نگرانی و تنش تجربه می‌کنند (هیلگارد، ۱۳۸۸)

تعریف مفهومی افسردگی:

افسردگی حالتی از خلق است که با کاهش حرمت خود، احساس بی‌کفایتی، عدم شایستگی و برداشت نامطلوب از خویشتن همراه است (هیلگارد، ۱۳۸۸).

تعریف مفهومی سردرد تنشی:

سردرد تنشی به صورت درد یا احساس سفتی، فشار، یا گرفتگی با شدت و متناوب وطول مدت مختلف، اغلب در ناحیۀ پس سری همراه با انقباض عضلات اسکلتی تعریف می‌شود. (دهسرایی و همکاران،۱۳۹۱)

تعریف عملیاتی آموزش ذهن آگاهی:

در این پژوهش منظور از آموزش ذهن آگاهی جلسات درمانی است که طی ۸ جلسه ۹۰ دقیقه‌ای بر اساس آموزش مطالب ذهن آگاهی روی گروه آزمایشی زنان صورت می‌پذیرد.

تعریف عملیاتی اضطراب:

در این پژوهش منظور از اضطراب نمره­ای است که فرد در آزمون اضطراب بک کسب می‌کنند.

تعریف عملیاتی افسردگی:

در این پژوهش منظور از افسردگی نمره­ای است که فرد در آزمون افسردگی بک کسب می‌کند.

تعریف عملیاتی سردرد تنشی:

در این پژوهش منظور از سردردتنشی نمره­ای است که فرد در پرسشنامۀ سردرد تنشی کسب می‌کند.

فصل

دوم

ادبیات و پیشینه پژوهش

۲-۱- سردرد

۲-۱-۱-تعریف درد

طبق تعریف انجمن بین‌المللی مطالعه درد^[۳] تجربه‌ حسی یا هیجانی ناخوشایندی است که با آسیب واقعی یا بالقوه مرتبط است و دارای دو بعد است، بعد حسی و بعد عاطفی. بعد حسی درد به شدت درد اشاره دارد و بعد عاطفی آن به میزان ناخشنودی که یک فرد تجربه می‌کند اطلاق می‌گردد. همچنین از نظر طول مدت به دو دسته تقسیم می‌شود : درد حاد^[۴] و درد مضمن^[۵].

درد حاد معمولا نتیجه بیماری یا صدمه است که کمتر از سه ماه ادامه پیدا می‌کند، اما درد مضمن به مدت حداقل سه ماه تداوم می‌یابد که می‌تواند با آسیب بافتی همراه باشد موضوعی که در حوزۀ عوامل و فرایند های روانشناختی مؤثر در تجربه ی درد، بیش از همه مورد بررسی و پژوهش روانشناختی قرار گرفته، بحث درد مضمن است. دردی که در آن، مبتلایان علاوه بر تحمل درد عوارض زیستی، روانی و اجتماعی دیگری را هم تجربه می‌کنند. درد مضمن وضعیتی تحلیل برنده است، به گونه ای که فرد دردمند را نه تنها با تنیدگی ناشی از درد بلکه با بسیاری از عوامل تنیدگی زای دیگر که بخش های گوناگون زندگی وی را تحت تأثیر قرار می‌دهد روبه رو می‌کند. زندگی کردن با درد مضمن مستلزم تحمل فشار عاطفی قابل توجهی است .( اردکانی و همکاران ،۱۳۹۱)

همچنین درد، توانایی عاطفی و هیجانی فرد را کاهش می‌دهد و خواست مداوم فرد برای رهایی از آن در بیشتر اوقات دست نیافتنی می شود، این امر نهایتاًً باعث تضعیف روحیۀ بیمار، احساس نا امیدی، درماندگی و افسردگی در وی می‌گردد. گذشته از این، درد مضمن نه تنها توانمندی های بیمار بلکه توانایی‌های اطرافیان حامی وی را نیز به تحلیل می‌برد. درد مضمن مشکل شایع است که بر کیفیت افراد مبتلا به آن آثار منفی می‌گذارد. از میان درد های مضمن، سردرد یکی از شایع ترین این گونه اختلالات است. به طوری که بیش از ۹۰درصد مردم، حداقل یک روز را در سال به سردرد مبتلا می‌شوند و ۱۰ تا ۱۲ درصد کسانی که به پزشک مراجعه می‌کنند شکایت اولیه شان سردرد است (اردکانی و همکاران ،۱۳۹۱).

۲-۱-۲-تعریف سردرد

سردرد عبارت است از دردی که بیمار از ناحیه کاسه چشم تا قسمت پس سر احساس می‌کند. سردرد در اثر عوامل مختلف ایجاد می شود. از فشار چشم، سینوزیت، میگرن و تنش گرفته تا موارد تهددکننده حیات مانند انسفالیت، مننژیت، آنوریسم مغزی و تومورهای مغزی. بافت مغز به درد حساس نمی باشد چون گیرنده عصبی ندارد. در مقابل مننژ وعروق دارای گیرنده های درد می‌باشند و سردرد ‌معمولا به دلیل کشش یا تحریک روی مننژوعروق است. عضلات سر نیز ممکن است به درد حساس شوند. درد عضلانی، جزء مهمی از سردرد می‌باشد. در بیماران مبتلا به سردرد، بهتر است که ارزیابی اسکلتی-عضلانی نواحی سر،گردن وکمربند شانه ای و نیز ارزیابی پوسچر صورت گیرد. دامنه حرکتی پاسیو و حرکات غیرفیزیولوژیکی مفاصل گردن نیز بایدارزیابی گردن د(محمدی و همکاران ،۱۳۹۳).