• • قسمت اول اندازه گیری انتظارات مشتریان که از ۲۲ پرسش تشکیل شده و به منظور شناسایی انتظارات مشتری در ارتباط با یک خدمت مورد استفاده قرار میگیرد.

• • • • قسمت دوم اندازه گیری دریافت مشتری، که این قسمت نیز دارای ۲۲ پرسش نظیر پرسش های قسمت اول است و برای اندازه گیری ارزیابی مشتری در خدمات دریافت شده توسط یک سازمان به کار برده می شود.

    ( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

محدودیت های مدل سروکوال
انتقادات زیادی نیز به مدل سروکوال وارد شده است و مهمترین آن اینکه این مدل صرفاً جهت اندازه گیری رضایت مشتریان از خدمات ارائه شده توسط شرکت ها به کار می آید و روش مطلوبی برای رضایت سنجی از محصولات نمی باشد. این مدل وارد جزئیات نمی شود و به صورت کلی و کلان به رضایت سنجی می پردازد(ملکی، دارابی، ۱۳۸۷، صص ۳۰-۲۸).
۲-۳-۱۷- شاخص رضایت مشتری
تمایل وسیعی در بین کشورهای توسعه یافته و رو به توسعه وجود دارد که شاخص رضایت مشتری (سی .اس.آی) را برای سطح خرد (بنگاه)، ملی و بین المللی تعریف نمایند و صنایع و بنگاههای خود را با آن مبنا مورد ارزیابی قرار دهند. اهمیت این شاخص تا بدانجاست که این کشورها این معیار را نه تنها برای سازمان ها و صنایع مختلف بلکه به صورت ملی مورد بررسی قرار داده و جایگاه شاخص ملی رضایت مشتریان را هم بهای تولید ناخالص ملی دانسته و از نتایج آن در برنامه ریزی های راهبردی خرد و کلان بهره می برند(وزیر زنجانی، مؤتمنی، موسوی دلازیانی، ۱۳۸۹، ص ۷۵).
جدول ۲-۱۵- عناوین شاخص های ملی رضایت مشتری در کشورها همراه با سال ابداع آن
۲-۳-۱۷-۱- شاخص ملی رضایت مشتری آمریکا (ACSI)
یکی از مهمترین شاخص های رضایت مشتری از کیفیت کالاها وخدمات عرضه شده که با بهره گرفتن از مدل های علی-معلولی و پیامدها توسعه یافته اند، شاخص رضایت مشتری آمریکا ACSI می باشد. این مدل علاوه بر ارائه مقادیر پارامترهای میانگین و پراکندگی برای متغیر رضایت مشتری و علل آن برای یک سازمان، به ارزیابی تاثیر متغیرها بر یکدیگر نیز می پردازد.
مدل ACSI شامل تعدادی متغیر پنهان می باشد که به وسیله چند شاخص قابل اندازه گیری و از طریق نظر سنجی مشتریان محاسبه می شود. اعتبار این شاخص به دلیل محاسبه درون سنجی از روابط علی ومعلولی ارتقا می یابد. در این مدل، رضایت مشتری از جمله متغیرهایی است که با بهره گرفتن از چند شاخص قابل اندازه گیری محاسبه می شود. این رویکرد چند شاخصه است و شاخص های مورد نظر شامل رضایتمندی کل، تلقی مشتری از کیفیت محصول یا خدمت در قیاس با انتظارات او و کیفیت محصول یا خدمت دریافتی در قیاس با محصول یا خدمت ایده آل مشتری میباشند(شکل ۴)
نمودار ۲-۱۸- مدل کلی ACSI
متغیرهای شش گانه پنهان مستقیماً قابل اندازه گیری نیستند، بلکه هریک از آن ها به کمک معیارهای متعدد که در شکل فوق مشخص شده است، ارزیابی می شوند. جدول ۳ شاخص های مدل ACSI را که برای اندازه گیری متغیرهای پنهان مورد استفاده قرار می گیرند، نشان می دهد. با بهره گرفتن از نظرات مشتریان سازمان در خصوص هریک از معیارها، وضعیت آن متغیرها مشخص می شود. با بهره گرفتن از داده های جمع آوری شده مقدار شاخص رضایت مشتری محاسبه می شود(همان منبع، ص ۷۶).
۲-۳-۱۷-۲- معرفی مدل شاخص ملی رضایت مشتری اروپا (ECSI)
فقدان اطلاعات معتبر ،که به صورت منظم در طی زمان نمایانگر استنباط مشتریان از عملکرد کیفی سازمان ها دراغلب بخش های اقتصادی قاره اروپا می باشد بعنوان انگیزه اصلی جهت تدوین شاخص رضایت مشتری در اروپا معرفی شده است.از سوی دیگر الزامات مدل تعالی EFQM عامل بعدی در تلاش سازمان های اروپایی جهت اندازه گیری رضایت مشتریان به شمار می رود.
جدول ۲-۱۶- شاخص های مدل ACSI
نمودار ۲-۱۹- مدل شاخص رضایت مشتری در اروپا (ECSI)
این مدل که در شکل نشان داده شده، یک مدل ساختاری است که شامل تعدادی متغیر پنهان می باشد و ساختار کلی آن با مدل ACSI یکسان است.در این مدل، با ۷ متغیر پنهان مواجه هستیم. این مولفه ها عبارتند از :

• • تصویر سازمانی عرضه کننده.

• • انتظارات مشتری.

• • تلقی مشتری از کیفیت محصول.

• • تلقی مشتری از کیفیت خدمات.

• • ارزش درک شده.

• • رضایت مشتری.

• • وفاداری مشتری.

البته باید به این نکته اذعان داشت که ممکن است در واقعیت زوابط بیشتری مابین متغیرها موجود باشد ودر جدول زیر به برخی شاخص ها وعوامل مدل اشاره می کنیم(همان منبع، صص ۷۷-۷۶).
جدول ۲-۱۷- شاخص ها و عوامل مدل ECSI
۲-۳-۱۷-۳- معرفی مدل شاخص ملی رضایت مشتری سوئیس(SWICS)
کار ایجاد یک شاخص ملی برای رضایت مشتری در کشور سوئیس سال ۱۹۹۶ طی یک پروژه تحقیقاتی در دانشکده امور بازاریابی و کسب وکار دانشگاه بازل آغاز شد. مطالعات برای تحقق چند هدف عمده صورت پذیرفت :

• • ترویج آگاهی عمومی نسبت به ضرورت برقراری نظام مدیریت کیفیت در سازمان ها، تبلیغ فرهنگ مشتری گرایی در سطح ملی و توسعه علاقه و انگیزه سازمان ها جهت بهبود کیفیت محصولات و خدمات به مشتریان.

• • بررسی و مقایسه رضایت مشتری در موقعیت ها و سطوح مختلف اقتصادی.

• • توسعه یک مدل ساخت یافته و بهبود آن در مقایسه با مدل های کشور سوئد و کشور آمریکا برای اندازه گیری رضایت مشتری.

• • بررسی تمایل مشتریان برای تکمیل پرسش نامه هایی با حجم زیاد و همچنین ارزیابی سیستم مصاحبه تلفنی در قیاس با سایر متدهای نظرسنجی مشتریان.

مهمترین اصلاحاتی که در این مدل صورت گرفته، معرفی یک متغیر پنهان جدید به نام گفتمان با مشتری و توسعه مدل در روش محاسبه متغیر وفاداری مشتری می باشد که شکل ۶ گویای آن است(همان منبع، ص ۷۸).
نمودار ۲-۲۰- بخشی از مدل شاخص رضایت مشتری در سوئیس
۲-۳-۱۷-۴- معرفی مدل شاخص ملی رضایت مشتری مالزی
شاخص رضایت مشتری در مالزی یک شاخص ملی اقتصادی است که نمایانگر ارزیابی مشتریان از کیفیت خدمات ارائه شده توسط سازمان ها و موسسات دولتی در مالزی می باشد. این شاخص در سال ۲۰۰۰ میلادی بنیان نهاده شد. این شاخص با تامین اطلاعات مناسب درباره مشتریان، راه را برای تصمیم گیری های استراتژیک سازمان های این کشور هموار ساخته است. این شاخص در کنار سایر شاخص های اقتصادی همچون شاخص قیمت مصرف کنندگان و شاخص تولید ناخالص ملی، بعنوان یکی از معیارهای مهم ارزیابی سازمان ها در این کشور شناخته شده است.
این مدل یک مدل علی معلولی است که شامل ۶ متغیر پنهان معرفی شده در شکل ۷-۸ می باشد. هریک از این ۶ متغیر پنهان، بوسیله تعدادی متغیر اندازه پذیر محاسبه میشوند. این متغیرها نیز به نوبه خود مستقیماً توسط سوالاتی که از مشتریان پرسیده می شود، اندازه گیری می شوند.
نمودار ۲-۲۱- مدل شاخص رضایت مشتری در مالزی
از نتایج جالب توجه مدلMCSI باید به تاثیر مستقیم رضایتمندی مشتری بر وفاداری و بهبود تصور مشتری نسبت به سازمان عرضه کننده اشاره کرد. افزایش یک درصدی در رضایت مندی مشتری، می تواند دو درصد افزایش در وفاداری مشتری در پی داشته باشد(همان منبع، ص ۷۹).
۲-۳-۱۸- مقایسه مدل های اندازه گیری رضایت مشتری و شاخص ملی کشورهای مختلف
پس از مطالعه و بررسی مدل های اندازه گیری رضایت مشتری و شاخص های ملی کشورهای مختلف، در جداول زیر آنها را با یکدیگر مقایسه می کنیم(همان منبع، ص ۸۰).
جدول ۲-۱۸- مقایسه مدل های مختلف رضایت مشتری
جدول ۲-۷ مقایسه شاخص رضایت مشتری کشورهای مختلف
۲-۳-۱۹- ابعاد رضایت مشتریان از کیفیت خدمات
در یک دسته بندی معتبر خواسته های مشتری در قالب کیفیت مورد انتظار از سه طبقه یا لایه تشکیل شده اند و تحقق هر یک از این لایه های کیفی به شرط تحقق لایه کیفی پیشین در افزایش رضایت مستمر مشتری مؤثر است. این لایه ها عبارتند از :

• • کیفیت پایه (Basic Quality) :اینها مقادیر کمینه ای هستند که از ایجاد عدم رضایت جلوگیری می کنند. برخی از این موارد از گونه ایمنی، پایایی و دوام محصول هستند. این خواسته ها تلویحی است و مشتری فرض می کند که این خصوصیات در محصول لحاظ شده اند.

• • کیفیت کارائی (Performance Quality) : مبین گروهی از خواسته های مشتریان هستند که الزامات عملکردی محصول را تشکیل می دهند و برآورده نساختن آنها موجب نارضایتی مشتریان می شود.

• • کیفیت انگیزشی (Excitement Quality) : ویژگی هایی است که تا قبل از ارائه خدمت به صورت یک نیاز و یا خواسته از دید مشتری پنهان است. در نتیجه برآورده نشدن آنها عدم رضایت مشتری را سبب نمی شود، لیکن برآورده ساختن آن توسط تولیدکننده محصول سبب رضایت محسوس مشتری می گردد. ویژگی این خواسته ها این است که هر چند از طرف مشتری بیان نمی شوند، ولی در صورت شناسائی، طراحی و ارائه آنها، واجد مزیت های رقابتی برای خدمت مورد نظر است.

سیر تحولات خواسته های مشتریان به گونه ای است که ارائه ویژگی های کیفی انگیزشی بعد از مدتی آنها را به ویژگی های عملکردی و حتی اساسی تبدیل می کند. بنابراین، سازمان بایستی در چرخه رضایت مشتری همواره پویائی داشته باشد و همگام با نوآوری ها، در برآورده ساختن نیازهای انگیزشی و همچنین تکوین خواسته های انگیزشی جدید بکوشد (Al-Hashash, Hussain, 2008,).

لازمۀ شبهه ابن‌کمّونه و وجود دو واجب الوجود این است که ما دو وجود داشته باشیم که در بودن در خارج با هم معیت دارند. نمی‌توان یک واجب را فرض کرد در حالی که دیگری معدوم است. اقتضای واجب، ازلی و ابدی بودن است. بنابراین این دو وجود همیشه در خارج با هم هستند. در این حالت میان واجب الوجودها یک نوع تکافؤ یا معیت بر قرار است. لازم بذکر است که تلازم، در دو مقام قابل بررسی است:

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

اول: تلازم میان ماهیات. در این صورت ماهیات هرگز از یکدیگر جدا نیستند و برای تعقل هر یک، دیگری نیز لحاظ می‌شود. برای در نظر گرفتن أبّوت ما چاره‌ای جز درک بنوّت نداریم؛ ذهن آدمی تنها وقتی می‌تواند یک متضایف را در ذهن بیاورد که آگاهی نسبت به طرف دیگر این اضافه داشته باشد.
دوم: تلازم میان وجودات. تلازم میان دو وجود به معنای عدم انفکاک دو وجود از یکدیگر است. بدیهی است که تلازم دو وجود، تنها در صورتی واقع می‌شود که یکی علت تامه و دیگری معلول و یا هر دو معلول برای علت واحد باشند. آنچه صلاحیت تلازم وجودی را دارد، رابطۀ علی و معلولی است. برای مثال تمام وجوداتی که در عالم هستی، همگی با هم هستند به واجب الوجودی ختم می‌شوند که علت تامه برای تمامی آن‌هاست. تلازم میان وجودات ممکن نیز از جهت انتهاء به علت واحده و اینکه همگی معلول یک علت‌اند، است.
تکافؤ در وجود سه عنصر و مؤلفه دارد:
۱- معیت؛ دوشی متکافی در وجود باید معیت داشته باشند.
۲- لزوم در معیت؛ دوشی متکافی در وجود باید بر اساس علاقۀ لزومیه با همدیگر باشند نه اینکه معیت آن‌ها اتفاقی باشد.
۳-ذاتی بودن معیت؛ معیت دوشی متکافی در وجود باید برخاسته از ذات آن‌ها باشد یعنی این معیت صفت ذات آن‌ها باشد نه اینکه بالعرض به آن‌ها نسبت داده شود.(مصباح یزدی، مشکاه، ص ۳۳۸)
در پاره‌ای از مواقع این تلازم دو طرفی بین دو موجود واقعی و در عالم خارج بر قرار می‌شود و بالعرض به مفاهیم نسبت داده می‌شود. مانند تلازم میان علت و معلول که در اصل بخاطر منشاء انتزاع خود از خارج با یکدیگر معیت دارند. گاهی اوقات هم تلازم، مربوط به مفاهیم است و بالعرض به اعیان خارجی نسبت داده می‌شود. مانند معیت میان مفهوم بالایی و پائینی که بالعرض به دوشی موجود در خارج نسبت داده می‌شود.
با توجّه به آنچه گفته شد، مشخص است که تلازم میان دو واجب الوجود از نوع تلازم در وجودات است.
اگر دو وجود بخواهند با هم باشند نیازمند به‌یک دلیل هستند. در فرض ما تصور هر یک از دو واجب مستلزم تصور دیگری نخواهد بود. به اصطلاح علم فلسفه رابطۀ تضایف در میان آن‌ها برقرار نیست. تلازم میان دو واجب الوجود یک تلازم وجودی است. بنابراین باید این واجب الوجودها معلول یک علت و همیشه ملازم یکدیگر باشند و یا اگر رابطه علی بر قرار نباشد، هر دو با هم علت برای معلول واحد باشند.
فرض اول که مستلزم معلولیت دو واجب الوجود است و بدلیل منجر شدن به امکان مستلزم خلف بوده و بالضروره باطل است؛ آنچه باقی می‌ماند فرض دوم است و آن اینکه این دو واجب برای وجود دائمی در این جهان با هم شریک هستند و به یکدیگر نیازمند می‌باشند. دو واجب الوجود برای خلق این جهان باید با یکدیگر شریک باشند. این نیازمندی چیزی نیست که تنها از مقایسه و یا تحلیل‌های ذهنی به وجود آمده باشد؛ بلکه بر گرفته شدۀ از متن عالم واقع است. این حالت باعث می‌شود نوعی از امکان داخل در ذات آن‌ها شود و این متصف شدن به امکان نتیجه احتیاج آن‌ها به معیت با یکدیگر برای بودن درجهان است. وقتی امکان از مقام خارج و واقع انتزاع شده، پس مفاهیمی همچون وجوب هم تحقق و واقعیت دارند و در نتیجه وجوبی که این وجودها به آن متصف شده‌اند نیز امری خارجی است که باعث از بین رفتن رکن دوم شبهه ابن‌کمّونه برمبنای اصالت ماهیت خواهد شد.
میرداماد نیز از این برهان در نفی تعدد واجب الوجود استفاده می‌کند.
دو واجب بالذات متکافی در وجود خواهند بود. در این صورت لازم می‌آید میان آن‌ها یک علاقه و لزوم ذاتی، در بودن باشد. امّا این حالت در میان این دو واجب الوجود موجب وجوب بالغیر و یا بالقیاس الی الغیر می‌شود که بقول میرداماد «تعالی القیوم الحق عن ذلک علواً کبیراً» و اینکه این حالت تنها در میان علت و معلول و یا دو معلول علت واحد ایجاد می‌شود، نه دو واجب الوجود بالذات که هیچ یک علاقه و ارتباطی به‌یکدیگر ندارند. (میرداماد، التقدیسات، ص ۱۲۲) {۹}
انتزاع مفهوم امکان از عالم واقع در صورت فرض دو واجب الوجود برای این دنیاست، امّا اگر برای هر عالم یک واجب الوجود جداگانه فرض شود باز هم خللی بر این مطلب وارد نخواهد شد. ابتدای رساله در مطلب اول توضیح داده شد که منظور از توحید در شبهه ابن‌کمّونه، وحدت حقّه پروردگار است نه وحدت عددی.^[۳]
توضیح قائدۀ لا تکرر فی الوجود:
وقتی اصالت با وجود باشد، هویت هر أمر موجود همان وجود او در اعیان است. هویت عینیه هر فردی قابل صدق بر بیش از یکی نیست و این همان تشخص است. وقتی برای چیزی که موجود است، دو وجود فرض کنیم، در حقیقت یک حقیقت واحد را کثیر دانسته‌ایم، در حالی که در اصالت وجود هویت همان تشخص فرد است و تشخص او نیز به وجودش است و وجود هم یکی بیشتر نبود بنابراین محال است که در وجود تکراری باشد.
این قائده بر اساس اصالت وجود است امّا بر مبنای اصالت ماهیت هم عدم تکرار وجود، قابل اثبات است.
اگر هر دو جهان، هر یک بدون در نظر گرفتن جهان دیگر واجب باشند این یعنی برای انتزاع صفت وجوب، در نظر گرفتن یک جهان به تنهایی کافی است و به معنای عینیت قائل شدن برای مفاهیمی مثل وجوب و امکان است، در حالی که مدعای معتقد به اصالت ماهیت این است که وجوب و امکان یک سری مفاهیم ذهنی هستند که صرفاً از مقایسه مفاهیم با یکدیگر به وجود می‌آیند؛ در عبارات قبلی هم به وضوح اثبات شد که از نظر سهروردی معقولات ثانوی فلسفی، ملحق به تحلیل‌های ذهنی هستند که ارتباطی با خارج ندارند. در حالی که در فرض ما برای برداشت مفهوم وجوب، از هر یک از این جهان‌ها مقایسه‌ای با دیگر عوالم صورت نگرفته است.
در نتیجه رکن دوم شبهه ابن‌کمّونه، مبتنی بر اینکه مفاهیمی مثل وجوب صرفاً ذهنی هستند و هیچ وجودی در خارج ندارند، باطل می‌شود.
با این همه، برهان‌های ابن‌سینا جهان‌های متکثر که وجوب وجود از هر کدام از آن‌ها به صورت جداگانه انتزاع می‌شود و تعیّن واجب تنها در یک مصداق نیست را باطل می‌کند. در ادامه این نوشتار برهان تعیّن ابن‌سینا و استحالۀ عروض وجوب وجود بر ذات واجب الوجود های مختلف، به تفصیل مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
بنابراین: پس از بررسی مفصل نحوۀ وجود معقولات ثانوی در خارج و بررسی مبانی حکماء مکاتب گوناگون فلسفی و همچنین ایرادات وارد بر برداشت‌های شیخ اشراق، مشخص گردید که برای وجود معقولات فلسفی هم، در خارج وجودی خواهد بود. وقتی وجوب وجود دارای حقیقتی در خارج شد یعنی ذات دو واجب دارای جهت اشتراک هستند پس برای دو بودن نیاز به وجود مفارقی برای تمیز از یکدیگر دارند. ذات واجب از دو جهت تشکیل خواهد شد که وجود ترکیب در ذات واجب الوجودها نیازمند احتیاج آن‌ها به اجزاء است؛ در حالی که نیاز با واجب الوجود بودن منافات دارد پس وجود دو واجب الوجود بالذات در خارج خلاف فرض خواهد بود.
جواب دوم:
یکی دیگر از پاسخ‌ها به شبهۀ ابن‌کمّونه همراه با اعتقاد به اصالت ماهیت، دلیلی است که علامۀ طباطبایی بیان می‌کنند. قبل از ذکر این برهان لازم بذکر است که در عقائد حکماء اشراقی «وجود»، در میان ممکنات یک امر انتزاعی است. از حاق ذات ماهیت، وجود فهمیده نمی‌شود، بلکه با لحاظ ارتباط ممکنات با واجب الوجود است که متصف به وجود می‌شوند. در نتیجه حقیقتی که باعث انتزاع وجود از آن‌ها می‌شود همان اتصافشان به واجب الوجود است.
«مفهوم وجود زائد بر تمام حقایق و ماهیات است. حق واجب بالذات اولین مبداء انتزاع و مصداق حمل است و ماهیات ثانوی یعنی همۀ ممکنات از جهت ارتباط با فاعل و نه بخاطر خودشان، متصف به وجود می‌شوند.» (میرداماد، التقدیسات، ص ۱۳۰) {۱۰}
با توجّه به توضیح داده شده علامه چنین می‌فرمایند:
اگر فرض شود که: واجب قیوم، متعدّد باشد؛ باید هر یک از آن‌ها بحسب ذات خود مصداق این معنای واحد مشترک، و مبدأ انتزاع آن، و مطابق حکم محمولی آن بوده باشد؛ با آنکه بالبداهه در می‌یابیم که برای معنای واحد مصدری، ذوات متخالفه از جهت تخالفشان، بدون جهت جامع در میانشان، نمی‌توانند مناط حکم به آن، و حیثیت اتّصاف به آن قرار گیرند.
در تأیید سخنان علامه در اینجا شاهدی از کلام میرداماد آورده می‌شود:
با فرض دو واجب الوجود قیوم بالذات هر دو مبداء انتزاع وجود و وجوب تقرر خواهند بود. دلیل این امر طبع مشترک میان آن‌ها خواهد بود. پس در این هنگام ما می‌گوئیم: این طبع مشترک یا نفس ماهیت خواهد بود و یا امری داخل در ماهیت و حال اینکه استحاله هر دو قسم بر تو روشن است. (میرداماد، التقدیسات، ص ۱۲۵) {۱۱}
علامه در ادامه می‌فرمایند:
لازم می‌شود که در میان آن دو واجب الوجود، یک جهت اتّفاق در أمر ذاتی که خارج از حقیقت آن دو نباشد، بوده باشد، و این اتّفاق در امر ذاتی موجب آن می‌شود که جهت مغایرت و امتیاز تعدّد نیز به جهت دیگری در ذاتشان باشد. و در این صورت لازمه‌اش ترکیب می‌گردد که منافات با وجوب دارد. (طباطبایی، توحید علمی و عینی، ص ۲۸۶)
در پایان علامه در تأیید سخنان خود به دو مؤید از آثار حکماء ارجاع می‌دهند که برای تکمیل بحث اصل آن‌ها در اینجا آورده می‌شود:
واجب الوجود بالذات در وجوبش علتی به غیر از خودش ندارد. پس اگر علتی این وجوب را افاده کند، خواه شخصی و یا غیر شخصی باشد، وجود واجب معلول خواهد بود و واجب بالغیر. پس واجب الوجود بنفس خودش واجب است و در این حالت تکثر این معنی در حقیقت خودش جائز نیست. (ابن‌سینا، التعلیقات، ص ۶۱) {۱۲}
و همین طور می‌توان گفتار فارابی را در فصوص الحکم شاهدی بر این مدعا دانست:
«وجوب وجود با حمل بر افراد مختلف بالعدد منقسم نخواهد بود، چرا که در این‌صورت معلول خواهد شد.» (فارابی، فصوص الحکم، ص ۵۲) {۱۳}
جواب سوم:
امام خمینی (ره) نیز با توجّه به کمال مطلق بودن پروردگار، برهانی را در فضای اصالت ماهیت مطرح می‌کند.
بر فرض قول به اصالت ماهیت و اینکه ماهیت علم و ماهیت قدرت و ماهیت انسان و ماهیت اراده موجود است، اگر قائل شویم که واجب عالم، قادر، مرید، مدرک وحی است چنانکه سابقاً اثبات کردیم که واجب باید به اوصاف کمالیه متصف بوده و من جمیع الجهات کامل باشد چون طبق فرض مفروض شبهه باید واجب دیگر من جمیع الجهات با واجب اولی متباین باشد، پس آن واجب دیگر باید عاجز، جاهل، غیر مدرک، مائت، کاذب، غیر متکلم و غیر مرید باشد. والحاصل: این ماهیات باید در واجب دیگر موجود باشد و حال آنکه گفتیم باید واجب کامل باشد، اگر مردم چنین خدایی و واجبی را از ما قبول کنند، عیب ندارد که ما از ابن‌کمّونه دو واجب متباین بالذات را قبول نماییم. (اردبیلی.تقریرات فلسفه امام خمینی، ج ۲، ص ۷۱-۷۲)
فصل دوم:
پاسخ بر اساس اصالت وجود مشائی
در مقابل اصالت ماهیت، اصالت وجود قرار دارد که به شیوه‌های گوناگونی تفسیر شده است. همان طور که قبلاً هم گفته شد، عدّه‌ای معتقدند اگر اصالت وجود را طبق نظر حکماء مشائی تفسیر کنیم، حل شبهه امکان پذیر نخواهد بود.
اصالت وجود طبق نظر حکماء مشاء یعنی تباین بالذات وجودات؛ در این دیدگاه افراد وجود بسیط بوده و با تمام ذات خود از یکدیگر در تغایر و جدایی هستند. اشتراک آن‌ها تنها در مفهوم عرضی وجوداست. مانند اجناس عالیه که تنها درشی بودن با هم مشترک هستند و اشتراک حقیقی با هم ندارند.
حکماء مشاء چون وجود را امری بسیط و جدا از ماهیت می‌دانستند تفاوت بین وجودات را به تمام ذات قائل بودند. اگر تباین وجودات به جزء ذات یا به عوارض باشد، اشکال‌هایی نظیر ترکیب از جنس و فصل را به دنبال خواهد داشت که این با نظریۀ بساطت وجود در نزد آن‌ها مخالف است. (حائری یزدی، علم کلی،ص ۳۸)
«در نظر این گروه اگر چه وجود در خارج محقق است امّا تحقق آن بصورت حقایق متباینه است؛ یعنی وحدتش در ذهن و کثرت آن در خارج است، ذهن ظرف وحدت مفهومی وجود است و خارج ظرف کثرت عینی وجود.» (جوادی آملی، رحیق مختوم، بخش یکم از ج۶، ص ۱۲۲)
مفهوم وجود در نزد حکماء مشاء یک عرضی خارج المحمول است که بر همۀ وجودات حمل می‌شود امّا ذاتی و ماهوی نیست. اگر وجود یک حقیقت باشد که در میان همۀ موجودات به صورت یکسان جریان داشته باشد، چگونه می‌شود برخی را علت و برخی را معلول دانست. اتصاف یکی به علت و دیگری به معلول بودن روا نخواهد بود.
جواب اول:
فارابی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین حکمای ایرانی، که به علت مشی فلسفی مشائی و شرح آثار ارسطو به معلم ثانی ملقب شده، برهانی را ذکر می‌کند که بنابر نظر ملاصدرا قابلیت پاسخ‌گویی به شبهه ابن‌کمّونه را دارد.
یکی از آن‌ها قول فارابی در فصوص مبنی بر اینکه وجوب وجود در حمل بر افراد مختلف بالعدد تقسیم نمی‌شود و گرنه معلول خواهد بود، است. این برهان مختصری است که شبهه برآن وارد نخواهد بود. مبنایی که این شبهه برآن استوار می‌شود بر پایۀ این است که وجود یک مفهوم عام ذهنی است، همانطور که صاحب اشراق و تابعین آن در اینباره بدان معتقدند. (ملاصدرا، الحکمه المتعالیه، ج ۶، ص ۶۳) {۱۴}
عبارت فارابی در کتاب فصوص به این بیان است که:
«وجوب الوجود لا ینقسم بالحمل علی کثیرین مختلفین بالعدد و إلاّ لکان معلولاً.» (فارابی، فصوص الحکم، ص ۵۲)
توضیح مطلب آنکه: وجوب وجود به واسطۀ حمل بر افراد کثیر و متعدد، منقسم نمی‌شود و گرنه معلول خواهد بود. در تقسیم مفاهیم دو نوع اساسی وجود دارد؛ اول: قسمت کل به اجزاء که تقسیم طبیعی نامیده می‌شود. دوم: تقسیم کلی به جزئی که تقسیم منطقی نام دارد.

۱/۱۳

ظرفیت کل استادیوم ها

۳/۱۲

۸/۱۲

۸/۱۲

۲/۱۳

۳/۱۴

۴/۱۴

۱۴

۷/۱۳

۱/۱۴

۱/۱۴

درصد استفاده از ظرفیت

۱/۹۰

۹۱

۱/۹۱

۲/۹۴

۵/۹۱

۸/۹۳

۷/۹۴

۲/۹۴

۱/۹۱

۵/۹۲

(دلویتی و تاچ ، ۲۰۰۶: ۲۰)
انجام هزینه ها ی بسیار کلان در زمینه امکانات و فضاهای ورزشی باعث شده تا تعداد تماشاگران حاضر در استادیوم های فوتبال انگلستان هر ساله افزایش یابد. جدول (۴-۳۴) ظرفیت استادیوم ها و کل تماشاگران لیگ برتر در طی فصل های متوالی را نشان می دهد. همان گونه که ملاحظه می شود در هیچ یک از فصل های مسابقات، ظرفیت پرشدن استادیوم های فوتبال از ۹۰ درصد کمتر نبوده است.
نمودار (۴-۱۸) : روند تامین مالی از طریق درآمد روزمسابقه در فصل های متوالی لیگ برتر انگلستان( ۱۹۹۸-۲۰۰۵)
(دلویتی و تاچ،۲۰۰۷: ۳۵)
وجود چنین رغبت عمومی برای تماشای مسابقات لیگ برترفوتبال انگلستان باعث شده تا باشگاه های لیگ برتر فوتبال بتوانند هر ساله از این منبع بیشتر تامین مالی نمایند. یافته ها حاکی از آن است که در فصل ۹۸-۱۹۹۷ مقدار درآمد روز مسابقه لیگ برتر انگلستان ۳۰۳ میلیون یورو بوده است. در حالی که این مقدار در فصل ۲۰۰۶-۲۰۰۵ به ۶۵۵ میلیون یورو رسیده است.( نرخ رشد سالانه ۵/۱۴ درصد) نمودار(۴-۱۸) اطلاعات کاملی را در این خصوص نشان می دهد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۴-۳-۴-۵- حامیان مالی
۴-۳-۴-۵-۱- مقدمه
به دلیل رغبت عمومی نسبت به لیگ برتر و افزایش نمایش تلویزیونی مسابقات برای کل دنیا حمایت مالی تلاش گسترده ای بین شرکت های تجاری ملی و بین المللی بوجود آمده تا بر سر ابزار تبلیغاتی قدرتمندی چون لیگ برتر انگلستان به رقابت بپردازند. به همین دلیل درآمد حاصل از حمایت مالی ورزشی در دهه های اخیر رشد بسیاربالایی را در لیگ برتر انگلستان تجربه نموده است. حمایت مالی ورزشی ورزشی در لیگ فوتبال انگلستان انواع مختلفی دارد. حامیان مالی اصلی^[۱۵۰] ، حامی مالی رسمی^[۱۵۱]، تامین کننده لوازم^[۱۵۲] و حامی مالی پیراهن تیم^[۱۵۳] مهم ترین انواع آن به شمار می روند. شرکت های حامی مالی داخلی و خارجی به منظور تحقق اهداف بازاریابی که به دنبال آن هستند، یکی از روش های فوق را برای حمایت از صنعت فوتبال انگلستان برمی گزینند. به عنوان نمونه تیم منجستر یونایتد یک قرارداد ۳۵۷ میلیون یورویی با شرکت تولیدکننده لوازم ورزشی نایک^[۱۵۴] منعقدکرده است. طبق این قرارداد تیم فوتبال باشگاه منچستر یونایتد به مدت ۱۳ سال از سال ۲۰۰۲ ملزم به استفاده از لباس های از لباس های تولیدی این شرکت به همراه آرم تبلیغاتی آن در مسابقات می باشد.(الهی ، ۱۳۸۳ :۲۵)
جدول(۴-۳۵) تامین مالی حامیان مالی پیراهن باشگاه های لیگ برترفوتبال انگلستان ۲۰۰۵-۲۰۰۴و میزان درآمد حاصل شده برای باشگاه

ردیف

باشگاه

حامی مالی

بخش صنعتی مربوطه

درآمد در۱ سال

در MS1 ، از معمول ترین روشها در چنین حمایتی این بود که: به دانش آموزان اجازه ی می دادند کتاب های مرتبط با IT را مطالعه کنند ( ۳۶% ) ، تعقیب فرزندان از طریق اجازه دادن به آن ها که به روش های IT محور توجه کند ( ۳۳% ) ، تشویق آن ها به استفاده از وسایل ارتباطی مثل امکانات کامپیوتری در مراکز ارتباطاتی و وسایل دیجیتالی در کتابخانه ها ( ۳۲% ) خرید نرم افزارهای آموزشی ( ۲۹% ) و خرید نرم افزارها و سخت افزارهای مرتبط با IT برای آن ها( ۲۸% ) . اندکی از والدین خاطر نشان کردند که فرزندانشان را از طریق خواندن کتاب های مرتبط با IT حمایت می کنند ( ۲۰% ) یا اینکه خودشان (والدین ) به روش های IT محور توجه می کنند ( ۱۵% ) و ۱۴% گفتند که فقط در فعالیتهای یادگیری از طریق IT با فرزندانشان مشارکت کرده و در فعالیتهای آنان دخیل هستند . ( در MS2 یک کاهش آماری معناداری ( تا ۱۳% ) وجود داشت که میزان تمایل والدین در تهیه امکاناتIT برای خودشان را نشان می داد . والدین نشان دادند که به شدت تمایل دارند که وسایل یادگیری از طریق IT را برای فرزندانشان فراهم کنند . در MS1 47% از والدین گفتند که مایلند یا به شدت مایلند که زمان و هزینه ی لازم را جهت فراهم کردن چنین وسایلی برای فرزندانشان بگذارند . ( با میانگین ۴۷/۳ و ۷۲% = SD در مقیاس ۵ نقطه ای لیکرت که از کاملاً بی میل = ۱ تا خیلی مایل = ۵ مرتب شده بود ) . درصدها در MS2 نیز مشابه MS1 بود . ( ۷۲% = SD و ۴۴/۳ = M ) ، هیچگونه اختلاف معنادار آماری بین دو تحقیق یافت نشد .

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

- ابتدا DNA الگو تقلیب (denature) می­ شود تا رشته­ های مکمل جدا شوند. دمای مورد نیاز برای این مرحله c°۹۴ می­باشد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

- در مرحله بعد واکنش، تا رسیدن به یک دمای اتصال (annealing) سرد می­ شود تا پرایمر­های الیگو نوکلئوتیدی بتوانند به DNA الگو متصل شوند. طی مرحله اتصال، DNA پلی­مراز مقاوم به حرارت فعال بوده و به محض اتصال پرایمر­ها بهDNA الگو، افزایش طول آن­ها را آغاز خواهد کرد. دمای مورد نیاز جهت اتصال پرایمر­ها °c72-40 (غالبا شروع با °c55) می­باشد.
- نهایتا واکنش تا رسیدن به دمایی نزدیک به دمایی نزدیک به دمای بهینه فعالیت آنزیم پلی­مراز حرارت داده می­ شود، که c°۷۲ دمای بهینه برای بسیاری از DNA پلی­مراز­های مقاوم به حرارت می­باشد.
- تکرار سه مرحله بالا برای ۴۰-۲۵ بار، که بستگی به کاربرد­های خاص دارد.
نهایتا واکنش تا دمای اتاق یا C°۴ سرد می­ شود که بستگی به کاربرد محصول و نوع ترموسایکلر مورد استفاده دارد (کریمی و همکاران، ۱۳۸۳).
شکل۱-۱- واکنش زنجیره­ای پلی­ مراز(PCR)
۱-۲-۱۰- بیان ژن
بیان ژن فرایندی است که در آن اطلاعات بیولوژی درون ژن استفاده می‌شود تا یک محصول کاربردی از آن به­دست آید. محصول ژن­ها عمدتا پروتئین‌ها هستند و از محصولات غیر پروتئینی می‌توان به rRNA،tRNA،snRNA اشاره کرد. فرایند بیان ژن بوسیله تمام یوکاریوت‌ها و پروکاریوت‌ها (باکتری‌ها و غیره) انجام می­گیرد. مراحل مختلفی را می‌توان برای فرایند بیان ژن در نظر گرفت که عموما شامل رونویسی، اتصال RNA، ترجمه و تغییرات بعد از ترجمه یک پروتئین می‌باشد. تنظیم ژن به سلول این امکان را می‌دهد تا بتواند ساختار و کاربرد خود را کنترل کند و این مسئله پایه­ای برای تفاوت­های سلولی، دگرگونی (تکامل) و مهارت تطبیق ارگانیسم­ها با شرایط جدید است. تنظیم ژن همچنان می‌تواند به عنوان یکی از زیر لایه­ های تکامل در نظر گرفته شود چون­که کنترل زمان­بندی، مکان و مقدار ژن می‌تواند تاثیرات مهمی در عملکرد ژن­ها درون سلول یا کل ارگانیسم پرسلولی داشته باشد. در علم ژنتیک، بیان ژن یکی از مهمترین مسائل بنیادی است که کمک می­ کند تا ژنوتیپ به صورت فنوتیپ ظاهر شود. درواقع کدهای ژنتیکی که در رشته­ های DNA ذخیره شده ­اند به­وسیله بیان ژن تفسیر می­شوند و خصوصیات و نحوه بیان ژن باعث به ­وجود آمدن فنوتیپ در ارگانیسم خواهد شد (یزدی صمدی و ولی­زاده، ۱۳۸۰).
۱-۲-۱۰-۱- مراحل مختلف بیان ژن
الف- رونویسی
تولید یک کپی RNA از روی DNA را مرحله رونویسی می­نامند (یزدی صمدی و همکاران، ۱۳۸۰)، به عبارت دیگر واکنش رونویسی ساختن یک مولکول RNA می­باشد. این فرایند بوسیله ی RNA polymerase انجام می­ شود. نکته کلیدی آغاز رونویسی این است که یک آنزیم RNA پلی­مراز باید در جایگاه آغاز رونویسی که به وسیله پروموتر یا راه­انداز مشخص می­ شود، و درست در دست بالای ژنی که باید رونویس شود قرار می­گیرد. همانطور که در شکل ۱-۲ مشاهده می­ شود رونویسی با حضور الگوی ۳ DNA تنظیم می­گردد و DNAی الگو ترتیبی که نوکلئوتید­های منفرد به RNA پلیمریزه می­شوند را هدایت می­ کند. بنابراین رونوشت ۵RNA به شکل گام به گام ساخته می­ شود تا این­که در هر لحظه یک نوکلئوتیدRNA را به رشته RNA درحال تولید، اضافه شود. رشته RNA با رشته DNA اصلی (غیرالگو) یکسان است تنها با این تفاوت که در آن به جای تیمین(T) از اوراسیل(U) استفاده شده است. عمل رونویسی پس از رسیدن به یک توالی مشخص خاتمه می­یابد (مجد و همکاران، ۱۳۸۰).
شکل۱-۲: رونویسی- تولید یک کپی RNA از روی DNA.
در پروکاریوت­ها مولکول­های mRNA رونوشت مستقیم ژن­ها هستند (جز درارکی­باکتر­ها) و تقریبا بدون تغییر و همزمان با رونویسی عمل ترجمه آن­ها آغاز می­ شود. اما در یوکاریوت­ها مولکول­های mRNA پس از رونویسی عمل پردازش (شکل۱-۳) یا حذف اینترون­ها و اتصال اگزون­ها صورت می­گیرد.
شکل۱-۳: پردازش- مرحله حذف اینترون و اتصال اگزون­ها
ب- ترجمه
برای بعضی ژن­ها رونوشت RNA محصول نهایی بیان ژن است (شکل ۱-۴). در ژن­های دیگر این رونوشت دستخوش مرحله دوم بیان ژن یعنی ترجمه می­ شود. در حین عمل ترجمه مولکول RNA (که RNA­ی پیک یا mRNA نامیده می­ شود)، ساختن یک پلی­پپتید را هدایت می­ کند به­ طوری که توالی اسید­های آمینه­ی آن به وسیله­ توالی نوکلئوتیدی mRNA تعیین می­ شود، (که آن­هم از توالی نوکلئوتیدی ژن به­دست آمده است). هر سه باز ریبونوکلئوتیدی متصل به­هم یا تریپلت محل استقرار یک اسید آمینه خاص را تعیین می­ کند و تشخیص اسیدآمینه مربوط به هر تریپلت توسط رمز ژنتیک مشخص می­گردد. ساخت پروتئین کلید اطلاعات ژنتیکی است، در مورد همه ژن­ها نقطه پایانی بیان ژن ساختن یک مولکول RNA یا یک پلی پپتید است (یزدی صمدی و ولی­زاده، ۱۳۸۰).
شکل۱-۴: ترجمه- ساخته شدن پلی­پپتید
۱-۲-۱۱- واکنش نسخه­برداری معکوس^[۱۰۸]
اساس RT-PCR بر آنزیم نسخه­بردار معکوس، یک DNA پلی­مراز وابسته به RNA، و توانایی آن برای ساخت رشته DNAی مکمل (رشته اول cDNA) از روی mRNA الگو بنا شده است. واکنش نسخه­برداری معکوس را می­توان روی RNA کل سیتوپلاسمی و یا بر روی mRNA خالص­شده انجام داد. نکته مهم این است که DNA ژنومیک نیز می ­تواند به عنوان PCR عمل کند. یک کنترل مناسب جهت بررسی آلودگی واکنش با DNA ژنومی یک واکنش شاهد است که در آن مرحله نسخه­برداری معکوس انجام نشده است. بسیاری از کیت­های تجاری، خالص­سازی RNA کل و یا mRNA را با کیفیت بالا و عاری از DNAانجام می­ دهند، ولی می­توان در مراحل خالص­سازی RNA یک مرحله هضم با DNASE I عاری از RNASE (Rnase free dnase I) قرار داد.
مرحله بعدی تبدیل mRNA به رشته اول cDNA می­باشد. این کار اغلب با بهره گرفتن از پرایمر Oligo-dt انجام می­ شود که می ­تواند به دم پلی mRNA ۳´A یوکاریوت­ها متصل شود و امکان cDNA را از روی مولکول­های mRNA موجود در واکنش توسط آنزیم نسخه­بردار معکوس فراهم سازد. این کار را می­توان بر رویmRNA جدا شده از ستون و یا بر روی mRNA جذب شده بر روی یک بستر جامد انجام داد. در نهایت بررسی محصولات حاصل از تکثیر RT-PCR انجام می­ شود (کریمی و همکاران، ۱۳۸۳).
۱-۲-۱۱-۱- PCR به همراه نسخه­برداری معکوس (RT-PCR)
بررسی بیان ژن نیاز به تعیین دقیق میزان mRNA دارد، ولی اساس PCR تکثیر DNA است نه RNA اکنون سوال این است که چگونه می­توان از آن برای بررسی RNA استفاده کرد؟ برای این­کار ابتدا RNA را با بهره گرفتن از روش کاملا شناخته شده نسخه­برداری معکوس که در حالت طبیعی توسط ویروس­های RNA­ دار برای تبدیل RNAی ژنومی آن­ها به DNAدر داخل سلول میزبان به­کار می­رود، تبدیل به DNAمی­ شود (شکل ۱-۵). سپس تکثیر PCR بر روی cDNA (DNA مکمل Complementry) به­دست آمده می­گیرد (کریمی و همکاران، ۱۳۸۳).
RT-PCR استاندارد یک روش سریع، متنوع و فوق­العاده حساس برای بررسی بیان یک ژن مورد نظر ارائه می­دهد و هم­چنین می ­تواند اطلاعات نیمه کمی نیز درباره میزان بیان فراهم سازد.
شکل۱-۵: رونویسی معکوس- تکثیر PCR از روی cDNA
فصل دوم:
مروری بر پژوهش­های پیشین
۲-۱- ویژگی­های مرفولوژیک و رویشی
تحقیقات بسیاری در مورد ویژگی­های رویشی و مورفولوژیک گیاهان در ارتباط با تنش خشکی صورت گرفته است و اکثر آن­ها بر تاثیر بسیار زیاد تنش کمبود آب بر این صفات تاکید دارند. در مطالعه­ ای که توسط لی و همکاران (۲۰۰۷) صورت گرفت اثر تنش خشکی روی Populus przewalskii کاهش معنی­داری را در خصوصیات رویشی از جمله ارتفاع ساقه، قطر یقه، بیوماس کل، تعداد کل برگ و مساحت کل برگ مشاهده شد. هم­چنین مطالعه دیگری بر روی Q. ilex نشان داد که نسبت ساقه به ریشه در تیمارهای شدید خشکی کاهش یافت (سالوادور و همکاران، ۲۰۰۴). تاثیر تنش خشکی بین ژنوتیپ­های بادام تلخ از نظر وزن خشک (ساقه، برگ و ریشه) هم اختلاف معنی­داری مشاهده گردید (رحمانی و همکاران، ۱۳۸۵). در گیاه زیتون نیز نسبت وزن خشک به سطح برگ در تیمار بدون آبیاری نسبت به کنترل، افزایش یافت (سوفو و همکاران، ۲۰۰۵). در مطالعه­ ای که توسط جیمس^[۱۰۹] و همکاران (۲۰۰۵) بر روی گونه­ های مختلف Alnus sp. صورت گرفت، گونه ­هایی که تحت تنش خشکی بودند از نظر رشد طولی ساقه کاهش معنی­دار بیشتری نسبت به گونه­ های شاهد داشتند.
بررسی بر روی ۵ گونه مهم جنگلی در تارایی توسط رائو^[۱۱۰] (۲۰۰۸) نیز نشان داد که طی تنش خشکی تغییرات ارتفاع نهال و میزان بیوماس در این گونه­ ها متفاوت بود، به­ طوری که گونه­ Leucaena leucocephala به­عنوان متحمل­­ترین گونه عکس­العمل کمتری را نشان داد و گونه­ Albizzia lebbek بعنوان حساس­ترین گونه به خشکی، بیشترین کاهش را از لحاظ این پارامترها در برابر تنش کمبود آب نشان داد و سریع‌تر از ۴ گونه دیگر از بین رفت.
همچنین طی تحقیقی که پولوس و همکاران (۲۰۰۷) انجام دادند اثبات کردند که خشکی تاثیر معنی­داری روی خصوصیات رویشی گونه­ های بلوط مورد مطالعه داشت. به طوری که این مقادیر در گونه Q. sideroxyla بیشتر ازگونهQ. laceyi تحت تاثیر قرار گرفت و آن­ها به این نتیجه رسیدند که گونه Q. laceyi نسبت بهsideroxyla Q. مقاوم­تر می­باشد. وناتور^[۱۱۱] (۱۹۷۶) در مطالعه بر رویPinus cariabae مشاهده نمود که نهال­های حاصل از خانواده­های مقاوم به خشکی، با کاهش سطح برگ و بیوماس هوایی از کم شدن یا مصرف آب اجتناب می­ کنند.
مطالعه بر روی نهال­های Q. ilex و Cariaria nepalensis و Eucalyptus microtheca نیز نشان داد که طی تنش خشکی نسبت ریشه به ساقه، به دلیل افزایش میزان رشد ریشه نسبت به میزان رشد وزن برگ و ساقه در این گونه­ ها افزایش می­یابد که می ­تواند دلیلی برای تلاش گیاه برای دسترسی به آب و بقا باشد (سالوادور و همکاران، ۲۰۰۴ ؛ بارگالی و تیواری، ۲۰۰۴ ؛ سوسیلوتو و برنینگر، ۲۰۰۷).
در سال ۲۰۰۴ ژانگ و همکاران^[۱۱۲] در بررسی روی اکوتیپ­های مختلف صنوبر بر روی خاک­هایی با محتوای آب متفاوت به این نتیجه رسیدند که تغییر در مقدار آب سبب کاهش ارتفاع، سطح کل و تعداد کل برگ، و نسبت ریشه به ساقه می­ شود و در اکوتیپ­های مختلف مقدار این پارامترها کاهش یافت. مرچانت و همکاران^[۱۱۳] (۲۰۰۷) با بررسی ۶ گونه اکالیپتوس تحت شرایط کمبود آب کاهش معنی­داری را در ارتفاع گیاه، قطر و سطح برگ و SLA ۳ گونه از آن­ها مشاهده نمود ولی این پارامترها در گونه­ های دیگر معنی­دار نشد.
۲-۲- ویژگی­های فیزیولوژیکی
۲-۲-۱- محتوی نسبی آب (RWC)
در یک آزمایش که بین تیمارهای مختلف تنش خشکی بر روی دو گونه­ بلوط انجام گرفت، RWC برگ­ها تفاوت معنی­داری را نشان نداد ولی میزان بیوماس در گونه Q. ruber نسبت به Q. petraea طی استرس آبی عکس­العمل شدیدتری را از خود نشان داد ( گیگر و توماس^[۱۱۴]، ۲۰۰۵). تزارا^[۱۱۵] و همکاران (۲۰۰۳) با مطالعه بر روی گونه Lycium nodosum تحت تنش خشکی و شوری به این نتیجه رسیدند که افزایش این تنش­ها باعث کاهش میزان RWC می­ شود.
نتایج پولوس و همکاران (۲۰۰۷) بر روی دو گونه Q. laceyi و Q. sideroxyla حاکی از کمتر بودن میزان RWC برگ در حالت کنترل در Q. laceyi در مقایسه با Q. sideroxyla بود که مقاومت بیشتر Q. laceyi را در برابر خشکی نشان داد. شونفلد و همکاران (۱۹۸۸) بیان کردند که با افزایش تنش رطوبتی، RWC برگ­ها در گونه گندم کاهش پیدا می­ کند که علت کاهش محتوای نسبی آب، کاهش پتانسیل آب برگ و کاهش جذب آب از ریشه­ها در شرایط تنش خشکی می­باشد. سینگ و سینگ (۱۹۹۵) در بررسی تأثیر تنش خشکی بر روی گندم و ذرت در شرایط مزرعه ای گزارش کردند که افزایش شدت تنش خشکی سبب کاهش محتوای نسبی آب برگ می­ شود. هم­چنین مارتین و همکاران (۱۹۸۸) نیز در شرایط تنش خشکی، افت در محتوای نسبی آب ارقام متحمل و حساس ذرت را گزارش و بیان کردند کاهش در محتوای نسبی آب ارقام حساس به خشکی در شرایط تنش رطوبتی بیش از ارقام متحمل به خشکی است .
رامیرز-والیجو و کلی (۱۹۹۸) نیز بالا بودن محتوای نسبی آب در ارقام مقاوم به خشکی باقلا را گزارش کردند. سالوادور و همکاران (۲۰۰۴) با بررسی نهال­های Q. ilex در دو دوره ۵/۲ و ۵/۳ ماهه در پتانسیل آب ۶/۲ تا ۷۶/۲ مگاپاسکال و رویو و همکاران (۲۰۰۱) نیز با برررسی گونه Pinus halepensis در دو سال متوالی طی ۳ ماه، در ۴ تیمار کنترل، ضعیف، متوسط و شدید تفاوت معنی­داری را در میزان محتوی نسبی آب در تیمارهای مختلف کمبود آب مشاهده ننمودند. در تحقیقی که توسط رعنائیان و همکاران، (۱۳۹۲) بر روی گیاه توتون انجام گرفت، میزان محتوای نسبی آب در گونه­ های تحت تنش کاهش معنی­داری نسبت به گونه­ های شاهد داشتند. طی تحقیق که شریعت و عصاره در سال ۱۳۸۷ بر روی ۴ گونه اکالیپتوس تحت شرایط خشکی انجام دادند با افزایش شدت تنش خشکی در اثر کاهش پتانسیل آبی از ۱/۰- به ۲/۱- مگاپاسکال، شاهد کاهش معنی­داری در میزان RWC برگ هر ۴ گونه بودند (شریعت، ۱۳۸۷).
۲-۲-۲- عملکرد فتوسیستم II
سوزا^[۱۱۶] و همکاران (۲۰۰۳ ) در تحقیق بر روی گونه­ Vigna unguiculata تحت تنش خشکی به این نتیجه رسیدند که با افزایش تنش خشکی عملکرد فتوسیستم II ( (fv/fm کاهش یافت. پولوس و همکاران (۲۰۰۷( عکس­العمل­های فیزیولوژیک دو گونه­ Q. laceyi و Q. syderoxila را در ۵ زمان به مدت ۷ هفته در برابر استرس­های کم آبی مورد مطالعه قرار دادند و طبق نتایج گونه­ Q. syderoxila بردباری کمتری نسبت به خشکی نشان داد به­ طوری که میزان کلروفیل فلورسنس در هفته ۶ در این گونه کاهش پیدا کرد و کاهش این پارامتر در گونه­ Q. laceyi که یک گونه­ مقاوم شناسایی شد در هفته ۷ اتفاق افتاد. طی تحقیقی که پوپوویک^[۱۱۷] و همکاران در سال ۲۰۱۰ روی نهال­های Q. ruber انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که طی تنش خشکی میزان fv/fm کاهش پیدا می­ کند، به طوری که در این بررسی عملکرد فتوسیستم II از همان تنش کمبود آب ضعیف سیر نزولی را در پی داشت.
بررسی تاثیر تنش خشکی در دو گونه­ P. khinjuk و P. mutica توسط رنجبرفوردویی^[۱۱۸] و همکاران (۲۰۰۰) تفاوت معنی­داری را از نظر میزان کلروفیل فلورسنس II در بین تیمار تنش کمبود آب و کنترل نشان داد که این تفاوت در گونه­ P. mutica بیشتر از P. khinjuk بود که حاکی از مقاومت بیشتر P. khinjuk است. بررسی روی نهال­های دو گونه Q. agrifolia , Q. lobata تحت شرایط استرس آبی تفاوت معنی­داری را از نظر فتوسنتز و عملکرد فتوسیستم II نشان داد، به طوری که نهال­های Q. agrifolia نسبت به Q. lobata تحت استرس بیشتری قرار گرفتند و این پارامترها در آن­ها بیشتر کاهش یافت (ماهال^[۱۱۹] و همکاران، ۲۰۰۹). در مطالعه متی^[۱۲۰] و همکاران (۱۹۹۶) تنش خشکی در هر دو گونه Q. ilex, Q. pubescens باعث کاهش در میزان عملکرد فتوسیستم II شد که این تفاوت معنی­دار در Q. ilex بیشتر از Q. pubescens بود. اپرون (۱۹۹۷) با بررسی تاثیر تنش خشکی روی دو گونه Cedrus atlantica و C. libaniدر دو پروونانس ترکیه و فرانسه بیان کردند که با توجه به اینکه کمبود آب باعث بسته شدن روزنه­ها می­ شود، این امر خود باعث کاهش فتوسنتز و عملکرد فتوسیستم II می­ شود که گونه C. libani در پروونانس ترکیه تفاوت معنی­دار بیشتری را در حالت استرس آبی نسبت به گونه Cedrus atlanticaاز پروونانس فرانسه نشان داد. حاجی میرزایی (۱۳۸۵) بر اساس نتایج به­دست آمده از آزمایش غلظت کلروفیل در برگ های نهال­های پسته وحشی گزارش نمود که با افزایش مدت زمان خشکی میزان غلظت کلروفیل در برگ­ها کاهش می­یابد که این حالت در مورد غلظت کلروفیل a، کلروفیلb ، مجموع کلروفیل a وb و نسبت کلروفیل a به b نیز مشاهده شد. به نظر می­رسد کاهش میزان کلروفیل تحت تنش به ­واسطه­ تجزیه آن است. همچنین مجموع رنگدانه­های a وb در گونه تاغ با افزایش تنش خشکی کاهش معنی داری را نشان می­دهد. نسبت کلروفیل aبه b با افزایش دفعات آبیاری در گونه تاغ به شدت کاهش یافت. به عبارت دیگر افزایش مدت زمان بین دو آبیاری به میزان بیشتری باعث کاهش کلروفیل aگردید (بالابندی۱۳۸۴).
دامسین و رامبال (۱۹۹۵) گونه Q. pubescens را در معرض خشکی تابستان قرار دادند و عملکرد فتوسیستم II را هم تحت نور و درجه حرارت شدید و هم در تاریکی اندازه ­گیری نمودند و مشاهده نمودند که تنها برگ­ها در نور و درجه حرارت شدید عملکرد فتوسیستم II آن­ها کاهش یافت و در تاریکی تغییری مشاهده نشد، بنابراین گونه مورد مطالعه را گونه ­ای بردبار به خشکی معرفی نمودند.
مزوروس و همکاران (۲۰۰۸) عکس­العمل­های فیزیولوژیکی گونه Q. petraea را در مقابل استرس­های خشکی و گرمایی مورد مطالعه قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که این استرس­ها، فعالیت­های فتوشیمیایی برگ این گونه را تحت تاثیر قرار داده و عملکرد فتوسیستمII نسبت به مشخصه­های رشدی برگ تغییرات بسیار کمتری داشت.
در تحقیقی که پوپوویک و همکاران (۲۰۱۰) بر روی نهال­های Q. robur تحت تنش انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که عملکرد فتوسیستم II در خشکی کاهش پیدا کرد. مطالعات دیگر انجام گرفته بر روی Q. robur نیز همین نتیجه را اثبات نمود (مولچانوو^[۱۲۱]، ۲۰۰۹ ؛ روسنکویست و همکاران^[۱۲۲]، ۲۰۱۰).
۲-۲-۳- نشت الکترولیت (EC)
تحقیقی که سالوادور در سال ۲۰۰۴ انجام داد، دریافت که خشکی سبب افزایش نرخ نشت الکترولیت برگ و در نتیجه کاهش پایداری سلول‌های غشایی می­ شود. نادلر و همکاران (۲۰۰۷) ، ۴ گونه موز ( (Musa acuminate، مانگو(Mangifera indica L.) و زیتون(Olea europaea L.) و خرما (Phoenix dactylifera L.) را تحت رژیم آبیاری متفاوت قرار دادند و تفاوت معنی­داری در میزان EC ساقه در این گونه­ ها و تیمارهای مختلف آبی مشاهده نمودند. به طوری که با کاهش میزان آبیاری، مقدار نرخ نشت الکترولیت ساقه افزایش یافت.