۲- ۹ صندوق های سرمایه گذاری در ایران

صندوق های سرمایه گذاری مشترک از مصادیق نهادهای مالی موضوع بند ۲۱ ماده یک قانون بازار اوراق بهادار(قبا) مصوب آذرماه ۱۳۸۴ هستند که با دریافت مجوز تأسيس، از سازمان بورس و اوراق بهادار(سبا) و تحت نظارت همین سازمان فعالیت می نمایند.اولین صندوق سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران در سال ۸۶ تأسیس شد که این صندوق، از نوع صندوق سرمایه گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت و در مقیاس بزرگ بود. از سال۸۷ مجوز تأسیس صندوق های سرمایه گذاری مشترک در سهام نیز از سوی سازمان بورس اوراق بهادار به تعدادی صندوق سرمایه گذاری مشترک داده شد که تا پایان سال ۸۸ تعداد این صندوق ها به ۳۳ صندوق رسید.این در حالی است که تا پایان سال ۸۷ تنها ۱۶ صندوق تأسیس شده بودند که نشان دهنده رشد تقریباً ۲۰۰ درصدی تعداد صندوق های سرمایه گذاری در کشور در ظرف مدت تقریباً یک سال است.

در بین این صندوق ها تنها سه صندوق( یکم ایرانیان، امین گلوبال و مهر ایرانیان) در مقیاس بزرگ هستند و بقیه صندوق ها در مقیاس کوچک فعالیت می‌کنند.بر طبق اساسنامه صندوق های سرمایه گذاری، حداقل سرمایه برای تشکیل یک صندوق سرمایه گذاری در مقیاس بزرگ ۵۰۰ میلیارد ریال است.این در حالی است که حداقل سرمایه برای تأسیس یک صندوق سرمایه گذاری با مقیاس کوچک ۵۰ میلیارد ریال در نظر گرفته شده است.

از بین ۳۳ صندوق سرمایه گذاری در کشور، تنها سه صندوق(کارآفرین، نوین سامان و آتیه نوین) از نوع صندوق های سرمایه گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت هستند و باقی صندوق ها، از نوع صندوق های سرمایه گذاری در سهام هستند

لیست مربوط به کل صندوق های سرمایه گذاری در جدول شماره(الف-۱)پیوست ذکر شده است.

علی رغم این که تنها مدت کوتاه است که صندوق های سرمایه گذاری در ایران تأسیس شده اند، لیکن استقبال سرمایه گذاران از این صندوق ها بسیار چشمگیر بوده است.در ذیل، بخشی از شاخص هایی که نشان از این استقبال دارد، آورده شده است.

۲- ۹- ۱ فعالیت معاملاتی و سرمایه ای صندوق های سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران

در دوره سه ماهۀ اول سال ۱۳۸۸، ارزش معاملات صندوق های سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران به میزان خیره کننده ۳۵۱ میلیارد ریال بالغ شد، که ۲۱۳ میلیارد ریال از این مبلغ به خرید، و ۱۳۸ میلیارد ریال آن به فروش سهام تعلق داشته است که این میزان از معاملات در دوره کوتاه مدت سه ماهه، با توجه به نو پا بودن این صندوق ها، بسیار دور از ذهن می نمود.

۲- ۹- ۲ تعداد و ترکیب سرمایه گذاران صندوق های سرمایه گذاری

تعداد سرمایه گذاران نیز در سال ۸۸ نسبت به سال ۸۷، رشدی در خور ملاحظه داشته است. صنعت صندوق های سرمایه گذاری مشترک از سال ۸۷ تا پایان سه ماهۀ اول سال ۸۸، رشد ۱۴۵ درصدی را در تعداد سرمایه گذاران تجربه نموده است که سهم سرمایه گذاران حقیقی از ۳۲ درصد در سال ۸۷، به ۶۹ درصد تا پایان دوره سه ماهۀ اول سال ۸۸ ارتقا یافته است که این خود، به روشنی استقبال اشخاص حقیقی از صندوق های سرمایه گذاری را نشان می‌دهد.

۲- ۹- ۳ ترکیب دارایی های صندوق های سرمایه گذاری

بر طبق اساسنامه، صندوق های سرمایه گذاری در سهام می‌توانند با رعایت الزامات مندرج در امیدنامه^[۶۵]، دارایی هایشان را به سهام پذیرفته شده در بورس یا اوراق بهادار با درآمد ثابتی که دارای ضمانت بازخرید یا بازار ثانویه مورد تأیید باشد، و یا سپرده های بانکی اختصاص دهند. تا پایان سه ماهه اول سال ۸۸، صندوق های سرمایه گذاری تقریباً ۲۰درصد از دارایی های خود را به سرمایه گذاری در سهام تخصیص دادند.

۲- ۹- ۴ ضرورت گسترش صنعت صندوق های سرمایه گذاری در کشور

در بورس کشورمان، یکی از مشکلاتی که اکثر شرکت های پذیرفته شده به طور عام و شرکت های سرمایه گذاری (بسته) به طور خاص با آن مواجه می‌باشند، کمبود نقدینگی است. افزایش سرمایه های مکرر و دست و پاگیر سال های اخیر نیز خود مؤید این مدعا است. ماهیت سرمایه باز صندوق های سرمایه گذاری مشترک، مشکلات موجود سهام‌داران شرکت های سـرمایه گذاری درخصوص پیچیدگی های افزایش سرمایه را حل می‌کند.

از سوی دیگر، در حال حاضر تعداد ۲۰۴ شرکت متقاضی ورود به بورس اوراق بهادار می‌باشند و با عـنـایت به سیاست خصوصی سازی شرکت های دولتی به ویژه بانک ها و بیمه ها، نیاز به نقدینگی در بورس اوراق بهادار دوچندان خواهد شد. جذب نقدینگی توسط صندوق های سرمایه گذاری مشترک از طریق جذب سرمایه های خرد و حتی در بعضی موارد مقرری های ماهانه مردم ، امکان معامله هر چه بیشتر و سریع تر برروی سهام جدید بورس اوراق بهادار را فراهم می‌سازد.

علاوه بر مشارکت مردم کشورمان، پیش‌بینی می‌گردد سرمایه های ایرانیان خارج از کشور فقط در آمریکا، در بدبینانه ترین حالت ۳۰۰ میلیارد دلار باشد. رشد اقتصادی سال های اخیر، تورم با منحنی رشد صعودی ولی کاهنده و تثبیت نسبی نرخ برابری ارزهای خارجی در مقابل ریال ، بسیاری از ایرانیان مقیم خارج را به سرمایه گذاری در ایران راغب نموده است. ولی از آنجا که این افراد با مکانیزم های سرمایه گذاری در ایران از جمله بورس اوراق بهادار آشنا نیستند، تمایلی ‌به این قبیل سرمایه گذاری ها از خود نشان نمی دهند. سادگی در امر قیمت گذاری سهم صندوق های سرمایه گذاری مشترک کمک مؤثری برای سرمایه گذارانی است که امکان به روزرسانی اطلاعات و پیگیری تحولات در بورس اوراق بهادار را ندارند و بهترین راه برای جذب سرمایه های ایرانیان خارج از کشور محسوب می شود.

۲- ۱۰ ارزیابی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری

ارزیابی عملکرد، شامل دو اقدام اساسی است، اولین اقدام در ارزیابی عملکرد، تعیین مطلوب^[۶۶] یا نامطلوب^[۶۷] بودن عملکرد است.دومین اقدام مشخص نمودن این امر است که آیا عملکرد مذکور ناشی از شانس و اقبال بوده یا در نتیجه تخصص، حاصل شده است. متأسفانه در عمل، مشکلاتی در رابطه با انجام هر دو وظیفه مذکور وجود دارد.(شارپ و بایلی و الکساندر،^[۶۸] ۱۹۹۹)

یکی از مشکلات اصلی در ارزیابی عملکرد، تمایل انسانی به تمرکز بر بازدۀ پرتفوی و عدم توجه کافی به ریسک متحمل شده برای کسب بازدۀ مورد نظر است.در صورتی که، ارزیابی عملکرد باید شامل شناسایی همزمان بازده و ریسک سرمایه گذاری باشد( استرانگ،^[۶۹] ۲۰۰۰)

در برخی از مجلات مالی شاهد رتبه بندی صندوق ها بر اساس نرخ بازده آن ها هستیم.هنگام تفسیر این رتبه بندی ها که صرفاً بر مبنای نرخ بازده سالانه صورت گرفته است،باید ‌به این نکته توجه داشت که این رتبه بندی ها ممکن است نشان دهنده عملکرد خوب صندوق نباشد و صرفاً ناشی از شرایط بازار باشد و در بلند مدت نوسان های شدیدی در رتبه بندی صندوق ها صورت گیرد.این نوسانات در رتبه بندی ها، به دلیل این واقعیت است که بتاهای صندوقها متفاوت است و شرایط بازار نیز مدام در حال تغیر است. هنگامی که بازار راکد است، صندوق های با بتای کمتر،بازدۀ بیشتری را نشان می‌دهند و هنگامی که بازار در حال رونق است،صندوق‌های مشترک با بتای بیشتر،بازدۀ بیشتری را نشان می‌دهند. ما نیازمند معیارهایی برای سنجش عملکرد هستیم که نسبت به ریسک نسبی و شرایط بازار حساسیت نداشته باشد.به همین سبب ما باید از معیارهای عملکرد تعدیل شده از بابت ریسک،^[۷۰] برای ارزیابی عملکرد صندوق ها استفاده کنیم.(هاگن،^[۷۱] ۱۹۹۳)