در استانداردهای حسابرسی آمده است :^[۶۹]

“حسابرسی همچنین کاری است قضاوتی‌، به ویژه در موارد زیر :

1. 1. 1. گردآوری شواهد حسابرسی. برای مثال، در تصمیم گیری نسبت به نوع و ماهیت، زمان بندی اجرا و حدود روش های حسابرسی.

      

   

1. نتیجه گیری ‌بر اساس شواهد حسابرسی گردآوری شده. برای مثال، تشخیص معقول بودن برآوردهایی که مدیریت در تهیه صورت های مالی اعمال ‌کرده‌است.”

نیچل معتقد است که با وجود ابزارهای و روش های مختلف مورد استفاده در فرایند حسابرسی، حسابرسی بیش از هرچیز یک فرایند قضاوت است و حسابرسان در زمینه ها گوناگونی مانند موارد زیر، ملزم به تصمیم گیری و قضاوت هستند :

• • تعیین سطح اهمیت .

• • تعیین اهداف حسابرسی.

• • ارزیابی دارایی ها، بدهی ها و اقلام سود و زیان.

• • طراحی روش های حسابرسی مؤثر به منظور کسب شواهد حسابرسی.

• • ارزیابی انواع مختلف ریسک در حسابرسی.

• • ارزیابی اثربخشی و اتکاپذیری سیستم کنترل های داخلی.

• • ارزیابی درستی فرض تداوم فعالیت.

• • ارزیابی کفایت شیوه و حدود افشای اقلام در صورت های مالی.

• • ارزیابی توضیحات مدیریت صاحبکار.

• • ارزیابی کمی و کیفی شواهد به منظور اظهار نظر درباره صورت های مالی.

• ارزیابی مطابقت اطلاعات با اصول حسابداری و استانداردهای حرفه ای .

در واقع برای تصمیم گیری است که به حسابرس حق الزحمه داده می شود و این تصمیم حسابرس است که در دادگاه ها مورد مداقه و مرور قرار می‌گیرد.^[۷۰]

۲-۳-۱) چارچوبی برای قضاوت حسابرس :

قضاوت حرفه ای ازچند عامل کلیدی تاثیر پذیر است. پژوهشگران معاصر در حال حاضر مشغول مطالعه تاثیر محیط کاری، ویژگی های حسابرس،‌ شواهد حسابرسی، فرایند تصمیم گیری و ویژگی های کیفی بر قضاوت حرفه ای می‌باشند. شکل زیر، این عوامل را به عنوان چارچوب قضاوت حرفه ای نشان می‌دهد.

شکل ۲-۲) چارچوبی برای قضاوت حسابرس^[۷۱]

این فصل را با توضیح هر یک از عوامل مؤثر بر قضاوت حسابرسان ادامه می‌دهیم.

۲-۳-۱-۱) محیط کار حسابرسی :

بدون شناخت لازم از محیطی که قضاوت ها در آن شکل می‌گیرد، اندازه گیری و ارزیابی کیفیت قضاوت ناممکن است. شناخت محیط کار حسابرسی شامل عوامل زیر است^[۷۲].

شکل ۲-۳) عوامل مؤثر بر قضاوت حرفه ای در چارچوب محیط کاری حسابرسی

• • ‌پاسخ‌گویی‌

• • شناخت فعالیت واحد مورد رسیدگی

• • پذیرش حسابرسی صاحبکار و تداوم ارائه خدمات حسابرسی

• • کمیته های حسابرسی

• • فشارهای رقابتی

• استانداردهای حرفه ای

‌پاسخ‌گویی‌ وضعیتی است که توجیه اقدامات را طلب می‌کند و میزان پاسخگو بودن حسابرس ممکن است کیفیت قضاوت او را تحت تاثیر قرار دهد.

همچنین طبق استانداردهای حسابرسی، قضاوت های حسابرسان باید مبتنی بر شناخت آن ها از فعالیت واحد مورد رسیدگی باشد.

طبق این استانداردها،‌ شناخت فعالیت زمینه ای را فراهم می‌کند که حسابرس با توجه به آن به قضاوت حرف های بپردازد.

قضاوت حرفه ای باید در همه مراحل فرایند حسابرسی به کار گرفته شود. تصمیم گیری در مرحله قبل از پذیرش،‌ شاید مهمترین مرحله در فرایند حسابرسی باشد .تصمیمات اتخاذ شده در این مرحله، قضات حسابرسان در همه مراحل را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

نقش کمیته حسابرسی، نظارت عالیه بر گزارشگری مالی به نیابت از هیات مدیره است . حسابرس باید نکات قابل توجه و یافته های خود را ‌به این کمیته گزارش کند. ارتباط مسئولیت های حسابرس با عملکرد کمیته حسابرسی،‌ قضاوت حسابرس را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

حسابرسان از دو سو تحت فشار هستند،‌ از یک سو برای بهبود قضاوت و از سوی دیگر برای مقاومت در بازار رقابتی. بدین ترتیب، درستکاری حسابرس از دو طرف در معرض خطر قرار می‌گیرد. این فشارها، آثار منفی بالقوه ای بر قضاوت حسابرس دارند.

استانداردهای حرفه ای تاثیری فراگیر بر قضاوت حرفه ای دارد، چرا که حسابرسان مقید به رعایت آن ها هستند. استانداردهای حرفه ای برای موقعیت های متداول در یک حوزه خاص تدوین می شود. در به کارگیری این استانداردها، ‌از حسابرس انتظار می رود با اعمال قضاوت حرفه ای، کاربرد استاندارد یا مربوط بودن آن به موضوع مورد حسابرسی را تعیین کند.

۲-۳-۱-۲) ویژگی های حسابرس :

شماری از ویژگی های حسابرس می‌تواند بر قضاوت حرفه ای وی اثر بگذارد. این ویژگی ها در شکل زیر فهرست شده اند.^[۷۳]

شکل ۲-۴) عوامل مؤثر بر قضاوت حرفه ای حسابرس با توجه به ویژگی های وی

• • استقلال ، بی طرفی و درستکاری

• • معلومات، ‌تجربه و دانش تخصصی

• • صلاحیت حرفه ای

• • جانبداری در قضاوت

• تردید حرفه ای

استقلال، بی طرفی و درستکاری مفاهیمی مرتبط با یکدیگر هستند. استقلال حاکی از شرایط فیزیکی است که بستر لازم برای قضاوت های نااریب را فراهم می آورد. در حالی که بی طرفی، وضعیتی فکری و ذهنی است که به قضاوت های نااریب می‌ انجامد. درستکاری حسابرس، ملاک ارزیابی بی طرفی اوست. همچنین این انتظار وجود دارد که معلومات، تجربه و دانش تخصصی حسابرس، قضاوت وی را تحت تاثیر قرار دهد.

مفهوم صلاحیت حرفه ای در برگیرنده دو جنبه اساسی کسب و حفظ صلاحیت حرفه ای است.کسب صلاحیت حرفه ای نیازمند برخورداری از تحصیلات عالی و تجربه کافی است. حفظ صلاحیت حرفه ای مستلزم آگاهی مستمر از تغییر و تحولات حرفه است. بدیهی است که صلاحیت حرفه ای حسابرس، ‌قضاوت وی را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

عواملی مانند نزدیکی زیاد به صاحبکار، فشارهای زمانی و بودجه ای و اولویت های شخصی ممکن است سبب جانبداری در قضاوت شوند.

حسابرسی باید بر مبنای تردید حرفه ای برنامه ریزی و اجرا شود. تردید حرفه ای به معنای محتمل دانستن وجود تحریف یا اشتباه بااهمیت درصورت های مالی است. تردید حرفه ای سطح میانه ای از خوش بینی و بدبینی است . تردید حرفه ای، عنصر ذاتی قضاوت بوده و آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

۲-۳-۱-۳) شواهد حسابرسی :