۲-۵-۱- مرحله آناژن:
این مرحله، اولین مرحله رشد مو است که بین ۲ تا ۸ سال طول می­کشد. در طول این دوره، سلول­ها در پاپیلای (جوانه) مو به سرعت تقسیم می شوند و تنه مو در حالی که از پیاز مو به سمت بالا می ­آید و از منفذ آن خارج می شود، کراتینی (شاخی) می­ شود. در همین حال پیاز مو به بخش های عمیق تر پوست (بخش درم) نفوذ می کند تا تغذیه لازم را به دست آورد. افرادی که مرحله رشد طولانی آناژن را دارند، می توانند موهای بسیار بلندی داشته باشند. دیگران که مرحله رشد موی شان کوتاه است، موهای چندان درازی نخواهند داشت. مو با سرعت ۲۵ / ۱ سانتی­متر در ماه رشد می کند، بنابراین مویی که کوتاه نشود، ممکن است بین ۳۰ تا ۱۲۰ سانتی­متر رشد کند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۵-۲- مرحله کاتاژن:
به دنبال مرحله آناژن، مرحله کاتاژن رخ می­دهد که یک مرحله کوتاه بینابینی دو تا چهار هفته­ای است. در این مرحله که بخشی از یک فرایند ایجاد موی جدید است، پیاز موی قدیمی تحلیل می­رود و رشد مو متوقف می شود، اما مو نمی­ریزد. در طول مرحله کاتاژن، پیاز مو تحلیل می رود و اندازه آن به یک ششم طول طبیعی اش می­رسد. بخش پایینی پیاز مو تخریب می شود، جوانه مو درون بخش عمقی پوست (درم) تحلیل می­رود و پیاز مو از جریان خون جدا می­ شود و در نهایت در حال یکه پیاز مو در حال متلاشی شدن است، تنه مو نهایتا به بالا رانده می شود.
۲-۵-۳- مرحله تلوژن:
در مرحله بعد فولیکول یا پیاز مو به مرحله تلوژن یا استراحت وارد می­ شود که دو تا چهار ماه به طول می انجامد. در این دوره مو هنوز رشد نمی کند، اما متصل به پیاز مو باقی می­ماند، در حالی که جوانه مو درون بخش عمقی پوست (درم) وارد یک مرحله استراحت شده است. حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از همه موها در هر زمان در این مرحله قرار دارند. بعد از اینکه مرحله تلوژن کامل شد، مو به مرحله آناژن بازمی­گردد. در این زمان است که تنه موی جدید تشکیل می­ شود و موی قدیمی را به بیرون می راند و این مو می­ریزد.
۲-۶- بررسی شیمیایی تار مو
قسمت اعظم کورتکس، ماتریکس و کوتیکول مو را پروتئین یا پلی پپتید تشکیل می دهد. در این پروتئین ها، گروه الفا کربوکسیل یک آمینواسید به گروه آلفا آمینواسید دیگری از طریق یک باند پپتیدی به نام ” باند آمیدی” می پیوندد. با توجه به تعداد آمینواسیدهای تشکیل دهنده چنین پلیمرهایی، به آنها پپتید یا زنجیره کوتاه پروتئینی گفته می شود. پلی پپتید ها بین ۱۰ الی ۱۰۰ عدد اسید آمینه دارند و پروتئین یا ماکروپپتیدها دارای بیش از ۱۰۰ عدد اسید آمینه هستند^{(۷ و ۸)}. یک زنجیره پلی پپتیدی شامل قسمت هایی معمولا تکراری است که زنجیره اصلی نامیده می شود. این زنجیره همچنین دارای بخشی تغییرپذیر است که عبارت است از زنجیره های کناری مشخصی که تحت عنوان ” R” نامیده می شوند. در کراتین مو ساختمان پلی پپتیدی تکراری ” آلفا هلیکس ” است که میله ای و رشته ای شکل است. آلفا هلیکس ها در کراتین مو به صورت فنرهایی که در جهت عقربه های ساعت پیچ خوردگی دارند دیده می شود. آلفا هلیکس ها به وسیله باند های هیدروژنی فی مابین: -NH و –CO- منتشر در زنجیره در زنجیره اصلی باقی مانده از سه اسید امینه پایدار می شود. یک ” آلفا هلیکس ” آزاد ناپایدار است، دو رشته آلفا هلیکس یا بیشتر در هم پیچیده و یک فیبر منفرد کابل مانند را ایجاد می کنند که تحت عنوان ” هلیکال کوئیلد – کوئیل ” نامیده می شود که دارای نقش مهمی در ایجاد خواص مکانیکی فیبر ها است ^{(۳)و(۴)و(۶)و(۸)و(۹)}. مو از کراتین های سختی ساخته شده است که دارای وزن مولکولی در حدود ۴۰۰۰۰ تا ۷۰۰۰۰ دالتون هستند. با در نظر گرفتن وزن هر اسید آمینه ( در حدود ۱۱۰ دالتون ) می توان حدس زد که باید پروتئین های فیبریلاری در مو حدود ۳۶۳ تا ۶۳۶ اسید آمینه باشند.قسمت اعظم مو شامل پروتئینی به نام کراتین است. کراتین، پروتئین شناخته شده ای است که در برابر آسیب های مختلف مقاوم است، این پروتئین سازنده موادی همانند: پر پرندگان، چنگال حیوانات، ناخن و سم چهار پایان است. همانند دیگر پروتئین ها کراتین نیز دارای مولکول های بسیار بزرگی است که از واحد های کوچک تری به نام اسید های آمینه ساخته شده است و این آمینو اسیدها همانند دانه های تسبیح به یکدیگر متصل شده اند. مو همچنین حاوی چربی، رنگدانه، ملانین، مقادیر اندکی از ویتامین ها، مقادیر ناچیزی از روی^[۱۹] و دیگر فلزات است. مو علاوه بر این حاوی آب است که در حدود ۱۰ – ۱۳ درصد وزن کل آن را تشکیل می دهد و برای حفظ و ارائه خواص شیمیایی و فیزیکی آن بسیار مهم و حیاتی است ^{(۶)و(۷)و(۸)}
۲-۶-۱- استحکام مو
مو به طور عجیبی دارای استحکام است و حتی یک رشته از مو توانایی بلند کردن وزنه ای ۱۰۰ گرمی را بدمن اینکه پاره و گسسته شود دارد و حتی می توان ریسمان محکمی را از مو ها تهیه کرد. پروتئین های کراتینی کورتکس عامل این استحکام غیر معمول است. مولکول های بلند کراتین در کورتکس به یکدیگر فشرده شده اند تا ساختمانی منظم، مستحکم و با قابلیت انعطاف را شکل دهند. اگر زنجیره های پروتئینی، مخلوطی از حدود ۲۰ نوع یا بیشتر اسید آمینه ساخته شده است. کراتین ترکیب منحصر به فردی است. منحصر به فرد بودن کراتین به واسطه دارا بودن مقادیر زیادی از اسید آمینه ای خاص به نام سیستاین^[۲۰] در زنجیره آن است. پروتئین های ماتریکس مو حاوی دو آمینو اسید سیستئین^{[۲۱] (۷)و(۸)} در هر زنجیره مختلف خود است که در کنار و نزدیک یکدیگر قرار گرفته و به وسیله دو اتم سولفور به یکدیگر متصل شده اند، حالتی که در آن پیوند شیمیایی قوی ای تحت عنوان پیوند دی سولفیدی شکل می گیرد. در طول زنجیره های کراتینی باند های دی سولفیدی زیادی قرار دارند که به صورت پله های یک نردبان به یکدیگر متصل شده اند ( پیوند های عرضی). باند های دی سولفیدی از مستحکم ترین باند های شناخته شده طبیعت به شمار می روند. در واقع دلیل استحکام و قدرت مو ، پیوند های عرضی به دست آمده از پیوند های دی سولفیدی، مابین زنجیره های کراتینی است. ^(۲)و(۷)
شکل ۲-۵- نمایش پیوند دی سولفیدی
۲-۶-۲- مو چگونه شکل ظاهری خود را به دست می آورد؟
شکل ظاهری مو وابسته به عوامل متعددی است، از جمله می توان به، شکل ظاهری فولیکول، زاویه و نحوه رویش مو اشاره کرد که از فردی به فرد دیگر و همچنین از نژادی به نژاد دیگر متفاوت است. کراتین علاوه بر نقش استحکامی خود در شکل دهی فولیکول های مو نیز نقش مهمی را ایفا می کند. شکل ظاهری مو متاثر از پیوند های شیمیایی موجود در ساختمان آن است. به علت استحکام و قدرت بالای پیوند های دی سولفیدی، تنها راه تغییر در آنها به کارگیری روش های شیمیایی همانند صاف کردن^[۲۲] مو با بهره گرفتن از عوامل شیمیایی است. هر زنجیره کراتینی به وسیله پیوندهای شیمیایی دیگری نیز (که متفاوت از پیونهای دی سولفیدی است) به یکدیگر متصل می شوند که به آنها پیوند های هیدروژنی گفته می شوند. در زنجیره کراتینی مو، تعداد پیوندهای هیدروژنی به مراتب بیشتر از پیوندهای دی سولفیدی است. البته پیوندهای هیدروژنی به میزان زیادی از پیوندهای دی سولفیدی ضعیفتر هستند وبه راحتی شکسته می شوند و انعطاف پذیری مو را ایجاد می کنند. در زمان خیس شدن مو پیوندهای هیدروژنی به دفعات شکسته می شوند و در زمان خشک شدن آن دوباره شکل می گیرند. در زمان شکسته شدن این پیوندها، شکل ظاهری مو نیز تغییر می یابد. این همان پایه و اساس مرتب کردن و حالت دادن به مو است. تغییر ایجاد شده در شکل و حالت ظاهری مو بدین طریق فقط تغییری موقتی است و با خشک شدن مجدد مو که با شکل گیری مجدد پیوند هیدروژنی همراه است، شکل ظاهر مو می تواند به حالت اول خود برگردد. ^(۳)و(۵)
فصل سوم
آسیب های واده شده به موی سر^(۱۰)
۳-۱- بررسی انواع آسیب های وارد شده به تار مو
۳-۱-۱- آسیب ناشی از پدیده هوازدگی^[۲۳]:
هوازدگی در حقیقت حالتی از آسیب تدریجی کوتیکول تار مو است. آسیب های وارد شده به کوتیکول باعث نازک شدن آن و پارگی اتفاقی مو می شود. خوشبختانه مو دارای توان طبیعی بالایی است. موهای به دست آمده ار مومیایی های مصر باستان و حتی از بدن انسان های اولیه در دوران سنگی به خوبی طی هزاران سال توانسته است خود را حفظ کند. ^(۲)وقتی موی جدیدی از کف سر خارج می شود کوتیکول آن شامل ۱۰ لایه از فلس های بلند است. این لایه ها بسیار نازک هستند و تنها ۳ الی ۴ میکرومتر ضخامت دارند، شکل گیری این چنین لایه هایی ۶ سال یا بیشتر به طول می انجامد. همزمان با رشد مو این لایه ها به تدریج و به آرامی دچار سائیدگی می شوند. این لایه ها در انتهای مو بخصوص اگر بلند باشد تقریبا کامل سائیده شده اند. این سائیدگی یک پروسه کاملا طبیعی است و اثر کمی بر روی موی سر دارد. چنین سایشی در بعضی از موارد با سرعت بسیار بیشتری رخ می دهد. آسیب حاصل از این سایش به دلایل مختلفی از جمله رطوبت، اصطکاک، نور آفتاب، حرارت حاصل از سشوار یا افتاب حاصل می شود. البته قابل ذکر است که مواد شیمیایی موجود در استخر های شنا و نمک موجود در آب دریا به اندازه مواد کازمتیک نامناسب، از دیگر عوامل موثر در ایجاد این آسیب ها به شمار می روند ^{(۱۱) و(۱۲) و(۱۴)}
شکل ۳-۱ – نمونه آسیب های وارد شده به تار مو
در موهای طبیعی این نوع از آسیب ها تنها در نزدیکی انتهای موهای بلندی که هیچ گونه تدبیری برایشان به کار نرفته است دیده می شود، موهایی که کدر و رنگ پریده اند و دوشاخه شدن و شکستگی در انتهای آنها در موارد زیادی دیده می شود. مدت زمانی که یک مو می تواند بدون هیچ گونه آسیبی به رشد خود ادامه دهد به کیفیت طبیعی مو وابسته است، اما غالبا موها در معرض آسیب قرار داشته و در طول مدت نگهداری به حالت دهی^[۲۴] نیاز دارند. قدرت کورتکس در بازیافت رطوبت از دست رفته، عاملی است که به واسطه آن حالت دهی می تواند سرعت بروز و ایجاد ودرینگ^[۲۵] طبیعی در مو را کند کند. خشکی یا از دست دادن رطوبت مو باعث از دست رفتن توان حالت پذیری آن می شود و در چنین شرایطی است که تعداد باندهای هیدروژنی نیز کاهش می یابد. حالت دهی باعث باز گردانی و بازسازی پیوندهای هیدروژنی و افزایش مقدار رطوبت در مو با افزایش مقدار رطوبت در مو با افزایش قابلیت ضد آبی کوتیکول می شود. این خاصیت تعیین کننده مقدار الکتریسیته ساکن بر روی مو و چگونگی مقاومت آن در برابر استرس های مکانیـکی همانند برس زدن و شانه کردن است.^{(۱۲) و(۱۳) و(۱۶) و(۲۳)}
شکل۳- ۲- اسیب وارد شده به تار مو در اثر موخوره
۳-۱-۲- آسیب های حاصل از کوتاه کردن مو و آراستن آن:
به کارگیری یک قیچی کند باعث ایجاد لبه های بلند و ناهموار در مو شده و در نتیجه فلس های کوتیکول ضعیف، و مستعد بروز هرگونه آسیب بعدی می شود. بنابراین به کارگیری قیچی استیل و با کیفیت مناسب عاملی بسیار مهم و تعیین کننده در سلامت مو به شمار می رود. استفاده از تیغ در کوتاه کردن مو باعث ایجاد حالتی نامناسب در آن می شود و شرایط را برای بروز آسیب های بعدی مهیا می سازد^(۲۳).

شکل ۳-۳- آسیب وارد شده به تار مو در اثر تیغ نامناسب

شکل ۳-۴- آسیب وارد شده به تار مو در اثر قیچی نامناسب
۳-۱-۳- آسیب حاصل از روش ها و مواد به کار گرفته شده بر روی مو
شامپو زدن خود به تنهایی باعث بروز هیچ گونه آسیبی بر در مو نمی شود، به خصوص به کارگیری شامپوهای مدرن هرگز باعث بالا آمدن فلس های کوتیکول نمی شود. اما به کارگیری شامپوهای غیر منایب در قدیم باعث ایجاد در هم تنیدگی و کدر و مات شدن مو می شد. به خصوص افرادی که معمولا از شامپوهای آنتی سپتیک استفاده می کردند، موهایشان بیشتر به صورت موهای شبه کرک می شد. این نوع از موهای مات، امروزه به خصوص با بگارگیری شامپوهای مدرن حاوی مواد حالت دهنده که باعث محافظت از مو می شود، به ندرت دیده می شود^(۲۲). مواد کازمتیکی که به طور متداول برای فر کردن دائم، رنگبری^[۲۶] و رنگ کردن مورد استفاده قرار می گیرد، همگی باعث آسیب رسانی با شدت های متفاوت در مو می شود. در فر کردن دائم با توجه به طبیعت شیمیایی آن، شکستن ساختمان مو رخ می دهد و در حقیقت این تخریب برای موفقیت آمیز بودن این پروسه ضروری است. با توجه به تغییر در شکل و ساختمان مو عوامل ایجاد کننده فر دائم لبتدا باعث شکستن باندهای دی سولفیدی، که سازنده ساختمان تار مو است می شود. مو پس از این اتفاق، به شکل جدید خود درآمده و سپس خنثی می شود. خنثی کردن به حالتی گفته می شود که پیوندهای شیمیایی دوباره شکل گرفته و به شکل جدید خود در می آیند، فرآیندی که مو را در شکل جدید خود به صورت دائم ثابت می کند^{(۱۷) و (۲۰) و (۲۱)}. رنگبری و رنگ کردن نیز باعث ایجاد تغییر در ساختمان مو می شود، زیرا رنگ و مواد رنگبر^[۲۷] به داخل کوتیکول ودرون کورتکس نفوذ کرده و اثر خود را بر جای می گذارند، بروز درجاتی از آسیب های شیمیایی در استفاده از این مواد اجتناب ناپذیر است^(۲۱). محصولات کازمتیکی که در سطح پوست سر به کار می روند، آسیبی را بر فولیکول های مو ایجاد نمی کنند و باعث بروز ریزش موی سر هم نمی شوند. البته سوختگی های شدید شیمیایی پوست سر هم می تواند باعث آسیب رسانی به سلول های فولیکول و در نتیجه ریزش مو شود. چنین سوختگی هایی می توانند به واسط انتخاب کورکورانه یا استفاده بیش از حد مواد فر دائم یا محلول های ریلکس و صاف کننده مو رخ می دهد. بنابراین باید استفاده از چنین موادی با دقتی خاص صورت پذیرد. ^{(۱۸) و (۱۹) و (۲۴)}
۳-۱-۴- آسیب حاصل از نور آفتاب :
نور ماورا بنفش در تابش مستقیم نور آفتاب باعث بروز آسیب در کوتیکول به روشی مشابه با رنگبری شده و پروتئین های کراتین در چنین حالتی دچار آسیب می شوند و در نتجه این تابش، مو به تدریج ضعیف تر و خشک تر می شود. نور افتاب باعث شکسته شدن تعدادی از پیوند های شیمیایی در داخل گروه های اسید آمینه به خصوص وبه ویژه در بین اتم های کربن و سولفور می شود، نور آفتاب بر باند های دی سولفیدی و هیدروژنی اثر نمی گذارد. ^{(۱۵) و (۲۰)}
۳-۱-۵- آسیب های مکانیکی :
هر چند مو بسیار مستحکم و قوی است، اما می تواند به وسیله برس یا شانه کردن بیش از اندازه به خصوص زمانی که خیس و مقداری هم در هم پیچیده است مورد آسیب قرار گیرد، شانه های فلزی در ایجاد چنین آسیب هایی تاثیر بیشتری دارند. برس و شانه کردن برعکس و بر خلاف مسیر رویش موی سر نیز به شدت خطرناک است، به خصوص زمانی که این وسایل به شدت و با سرعت برعکس برای چیدمان فلس های کوتیکول به کار گرفته شود. زمانی که این عمل برای اولین بار صورت می پذیرد، فلس های آسیب دیده بالا می آیند و در نوبت بعدی شانه کردن، کنده یا پاره می شوند و در این حالت هیچ راه حل و چاره ای برای ترمیم مو وجود ندارد. آثار این عمل برای مدت های مدیدی باقی خواهد ماند و باعث بروز آسیب های قابل توجهی می شود و در حقیقت شانه کردن برعکس یکی از مهمترین آسیب هایی است که به واسطه به کارگیری عوامل مکانیکی بر مو ایجاد می شود و آثار جبران ناپذیر ناخواسته ای را بر جای می گذارد. ^(۲۳) مویی که در معرض پروسه های شیمیایی همانند فر، رنگ یا بی رنگ کردن همراه با آسیب های مکانیکی به صورت توامان قرار می گیرد، در واقع آسیب های متعددی را به صورت همزمان دریافت می کند و در نتیجه بیشتر و گسترده تر تخریب می گردد. مکان های متاثر از آسیب های شیمیایی و مکانیکی، مکانهایی هستند که دریافت کننده حالت دهنده و دیگر تمهیدات محافظتی هستند، اگر این بکارگیری منظم، مرتب و درست باشد می تواند آثار محافظتی واقعی و خوبی را بر روی موی سر ایجاد کند. همانطور که گفته شد، مقئدار رطوبت موجود در مو نقش مهمی را در حالت پذیری آن ایفا می کند. فرایند هایی از قبیل سشوار کردن شدید، باعث کاهش رطوبت به میزانی کمتر از حد نرمال می شود و این امر خود می تواند مشکل افرین باشد. خشک کننده های موی سر و دیگر ابزار حرارتی به کار رفته، ابتدا کراتین مو را صاف می کنند. اگر این وسایل بسیار داغ باشند، آب موجود در مو به جوش می آید و در نتیجه حباب های بسیار کوچکی از بخار از داخل تار موی صاف شده متصاعد می شود. مو به واسطه این عمل ضعیف می شود و ممکن است به طور کامل بشکند. هیچ درمانی برای موهای آسیب دیده از حرارت زیاد وجود ندارد.
۳-۱-۶- به حداقل رسانده آسیب
اگر مو قبل از هر گونه محافظتی آسیب جدی و قابل ملاحظه ای ببیند کوتیکول نمی تواند ترمیم شود. بنابراین باید مراقبت و محافظت از مو قبل از ایجاد هر گونه آسیب به کار گرفته شود. بهترین راه برای به حداقل رسانیدن این آسیب ها، استفاده پی در پی و منظم از حالت دهنده های مناسب است. این عمل باعث می شود تا کوتیکول سالم مانده، اصطکاک و الکتریسته ساکن کمتری را داشته باشد. حالت دهنده هایی که حاوی دایمتیکون هستند، ترکیبی از سیلیکون که از سیلیکا ساخته شده و یکی از شناخته شده ترین مواد روی زمین است، بیشترین نشست را بر روی لبه های فلس های کوتیکول دارند، مکانی که در آن آسیب به راحتی بروز می کند.ذرات کروی بسیار ریز این مواد باعث نرمی سطح مو شده و ایجاد درخشندگی می کنند. دایمتیکون، مو را در مقابل اسیب های ناشی از برس و شانه کردن و یا اراستن با ابزار دیگر محافظت می کند و این محافظت در زمان خیس یا خشک بودن یکسان است ^(۲۳)، دیگر مواد تشکیل دهنده حالت دهنده ها و دیگر مواد مراقبت از مو با صاف یا نرم کردن لایه های خارجی کوتیکول کار خود را انجام می دهند. این مواد شامل عصاره های پروتئینی، پانتنول و ترکیبات مشابه آن هستند. تعدای از این مواد شناخته شده به داخل مو نفوذ و به افزایش رطوبت مو کمک می کنند. موهایی که به خوبی حالت داده شده اند به راحتی و آسانی دچار در هم پیچیدگی نمی شوند. استفاده از شانه هایی با دندانه های درشت ویا برس هایی با انتهای گرد نیز بسیار مفید است. ^{(۱۶) و (۲۳)}
فصل چهارم
شامپو :
۴-۱- مقدمه :
تحقیق و پژوهش بر روی محصولات مراقبت از مو طی چند سال گذشته باعث افزایش چشمگیر در کیفیت آنها شده است. در سال های گذشته و برای مدت زمانی طولانی، مواد تمیز کننده مو و پوست معنایی به جز صابون نداشتند و می دانیم که این ماده دارای ضعف های زیادی همانند ضعف شستشو در آب های سخت است. صابون در آب سخت به خوبی کف نمی کند و باعث بر جای گذاشتن یک لایه چرب ناخوشایند که به خوبی شستشه نمی شود، می گردد. اگر مو با صابون شسته شود این لایه ناخوشایند بر روی مو ایجاد می شود و ظاهری بی جان و بی روح بر جای می گذارد. در شامپوهای مدرن، ترکیبات صابونی به وسیله مواد پاک کننده ای که سورفکتانت نامیده می شود چایگزین شده اند. سورفکتانت ها در همه انواع آب به خوبی کف می کنند و به راحتی و به طور کامل شسته می شوند. البته امروزه تقریبا همه انواع شامپوها حاوی مقادیری از عوامل حالت دهنده نیز هستند. مواد پاک کننده مو و کف سر را تمیز می کنند و در همین زمان مواد کاندیشنر موجود در شامپو وارد عمل می شود و باعث شانه شدن راحت تر موهای خیس و افزایش حجم آن بدون ایجاد الکتریسیته ساکن در زمان خشک شدن می شود. امروزه مردم بسیار بیشتر از قبل موهای خود را می شویندو در نتیجه این مصرف بالا باعث ایجاد سیستم های شستشوی ملایم تری بسته به نیاز روزانه آنها برای پاکیزگی موهایشان شده است. به علاوه به دلیل وجود انواع گوناگون مو و نیاز های متفاوت به سطوح مختلف، حالت پذیری باعث شده تا سیستم های حالت دهندگی با درجات مختلفی از عملکرد به بازار مصرف عرضه شود و بر طبق نیاز مصرف کنندگان نیز هر روز در حال ترقی است. ^{(۶۰- ۶۲ – ۷۸ - ۷۹ )} شامپوها برای رفع چربی^[۲۸]، عرق اکرین^[۲۹]، عرق آپوکرین^[۳۰]، عناصر قارچی، سلول های مرده ی بیرونی^[۳۱]، محصولات حالت دهنده ی مو، و آلودگی های محیطی از پوسته ی سر طراحی شده اند ^(۲۵). مساحت سطح موهای یک زن بالغ به طور متوسط ۴ تا ۸ مترمربع است^(۲۶)، بنابراین پاک کردن موها وظیفه ای بسیار پیچیده است. طراحی فرمولاسیون یک شامپو که چرک را از بین ببرد کار بسیار آسانی است، اما مویی که همه چربی های آن پاک شود ظاهری کدر، زبر و خشک خواهد داشته، در معرض الکتریسیته ساکن است و حالت دادن به آن مشکل تر می باشد. بنابراین هدف یک شامپو حفظ بهداشت پوست سر و در عین حال کمک به زیبایی موهاست^(۲۷). شامپویی که خواص پاک کنندگی بالایی دارد، می تواند موجب زدودن قشر خارجی مو شده و درنتیجه باعث مجعد شدن و کدری موها شود، در حالیکه یک شامپوی حالت دهنده ی خوب موها را درخشان کرده و قابلیت رسیدگی به آن ها را بهبود می بخشد. انتخاب یک شامپوی مناسب می تواند تفاوت بین یک موی جذاب و یک موی غیر جذاب باشد. بنابراین موضوع بحث طراحی فرمولاسیون شامپو خواهد بود.
۴-۲- طراحی فرمولاسیون شامپو :
قدرت پاک کنندگی شامپوها از پاک کننده های سنتزی یا همان سورفاکتانت ها که آمفی فیلیک^[۳۲] (مواد آلی شامل گروه های قابل حل و غیر قابل حل در آب) هستند، ناشی می شود. این بدین معناست که مولکول پاک کننده شامل هر دو بخش چربی دوست و آب دوست است. چربی پوسته ی سر و آلودگی محلول در چربی به محل چربی دوست می چسبد و آبی که چربی را جداکرده به محل آب دوست متصل می شود و سپس در هنگام آبکشی شسته می شوند^(۲۸).
وجه متمایز بین صابون قالبی و شامپو افزودن یک عامل جداکننده است. عامل جدا کننده موجب تشکیل کی لیت یون های منیزیم و کلسیم شده و در نتیجه از تشکیل صابون نامحلول یا همان آلودگی جلوگیری می کند. شامپوی فاقد این عامل جداکننده لایه ی نازکی بر روی مو ایجاد می کند که موجب می شود موها کدر به نظر برسند.
۴-۳- انواع شامپو:
با وجود آن که همه ی شامپوها دارای اجزاء اصلی مشترکی هستند، شامپوهای موجود در بازار فرمول های گوناگونی دارند. زیرا تنوع موها و در نتیجه نیاز به شامپوهای مختلف زیاد است (جدول ١). شامپوهایی که برای موهای معمولی طراحی شده اند، در افرادی که میزان چربی موجود در سر آن ها متعادل است و همچنین موها تحت هیچ مواد شیمیایی قرار نگرفته اند، پوسته ی سر را به طور کامل تمیز می کنند. این شامپوها در بین مردان محبوب هستند و از لوریل سولفات به عنوان پاک کننده ی اصلی استفاده می کنند، که چربی را خوب پاک می کند و کمترین حالت دهندگی را موجب می شود. درست برعکس شامپوی مخصوص موهای خشک که پاک کنندگی ملایم و حالت دهندگی بسیار خوبی را به وجود می آورند. این محصولات برای موهای حساس، استفاده ی مکرر و موهایی که در معرض مواد شیمیایی قرار گرفته اند، بسیار مناسب هستند، زیرا الکتریسیته ی ساکن را کاهش می دهند و حالت دهندگی مو را بالا می برند. گروه جدیدی از شامپو، شامپوی حالت دهنده ای است که به صورت دو شامپو در یک شامپو نیز شناخته می شود، که همزمان موها را پاک می کند و حالت می دهد^{(۲۹ و ۳۰)}. شوینده های مورد استفاده در شامپوهای حالت دهنده به طور معمول از دسته ی آمفوتری و آنیونی از نوع سولفوساکسینات هستند. این محصولات برای بیمارانی با موهای آسیب دیده در اثر استفاده از مواد شیمیایی و نیز آن هایی که به دفعات زیاد از شامپو استفاده می کنند، طراحی شده است^(۳۱). پروتئین تجزیه شده یکی از مواد افزوده شده به شامپوهای حالت دهنده است، که به مقدار ناچیزی به بدنه موها نفوذ می کند و موقتا ترک های سطح مو را می پوشاند و در نتیجه موجب نرمی و درخشندگی بیشتر موها می شود. این پروتئین همچنین شکاف انتهای موها را موقتا ترمیم می کند. دایمتیکون^[۳۳] یکی دیگر از مواد موجود در شامپوهای حالت دهنده است که به دلیل توانایی در تشکیل یک لایه ی نازک بر روی سطح مو و در نتیجه افزایش درخشندگی و حالت دهندگی موها، مورد توجه می باشد. برای افرادی با موهای بسیار چرب شامپوهایی با قدرت پاک کنندگی بسیار زیاد و کمترین خواص حالت دهندگی فرمول بندی شده است^(۳۲). این شامپوها دارای شوینده های لوریل سولفات و سولفوساکسینات هستند و افرادی با موهای بسیار کثیف از آن استفاده می کنند. استفاده ی روزانه از این محصولات در صورت عدم وجود چربی زیاد در سر موجب خشکی موها می شود. آخرین گروه مهم از شامپوها شامل محصولاتی هستند که به طور خاص برای جمعیت های نژادی با موهای به شدت تابدار طراحی شده اند. این شامپوها که به عنوان شامپوهای حالت دهنده شناخته می شوند، دارای هر دو عامل پاک کننده و حالت دهنده هستند. عواملی مانند روغن جوانه گندم، مشتقات لانولین^[۳۴]، و یا دایمتیکون، این شامپوها چربی را از موها جدا کرده و آن را با لایه ای از حالت دهنده ی روغنی جایگزین می کنند، بدین ترتیب اصطکاک حاصل از شانه کردن موهای تابدار را کاهش می دهند.این شامپوها با شامپوهای ٢ در ١ که قبلا گفته شد^[۳۵]، متفاوت است. هدف اصلی این شامپوها افزایش حالت دهندگی و درخشندگی^[۳۶] مو می باشد. این شامپوها معمولا به صورت هفتگی یا هر دو هفته یک بار استفاده می شوند. اغلب اوقات از این شامپوها در کنار شامپوهای حالت دهنده معمول استفاده می شود.
جدول ۴-۱ گوناگونی شامپوی مو