بعدها سلیه استرس را برای عوامل بیرونی به کار می­برد و نویسندگان دیگری نیز از این اصطلاح برای فشارهای بیرونی و عکس العملهای آن استفاده می­کردند. به مرور زمان محققان و نویسندگان از استرس برای تمام فرایند تاثیر بیرونی، ارزیابی و عکس العملها استفاده می­کردند. این امر باعث شد بعدها درتمایز بین متغیرهای وابسته، مستقل و مداخله­گر مشکلاتی در تحقیقات مربوط به استرس به وجود آید. بعداً پیشنهادهایی توسط کوپر داده شد که استرس در چهار حوزه مختلف، پزشکی، روانشناسی، جامعه شناسی و مدیریت مورد مطالعه قرار گیرد(فور، ۲۰۰۳، ۷۲۷).

باید توجه داشت دو شرط زیر باید برقرار باشد تا استرس بالقوه به صورت بالفعل جلوه گر شود:

1. 1. وقتی که فرد از نتایجی که درآینده می­خواهد حادث شود بی اطلاع است.

1. وقتی که برای فرد نتایج حاصله بسیار پر اهمیت باشد. (رابینز، ۱۹۹۲، ۲۸۴)

۲-۲-۲- تعاریف استرس

تعریفی که از هانس سلیه ‌می‌توان اخذ کرد، این است که او استرس را :”درجه سوخت و ساز بدن ” بر اثر فشارهای زندگی«Wear and Tear » می­داند(قلعه بندی، ۱۳۸۵، ۲۱).

استرس به حالتی قلمداد می شود که فرد بر اثر محرک‌های خارجی از وضعیت و حالت معمول و متفاوت خود خارج می­گردد(الوانی، ۱۳۸۴).

۲-۲-۳- تعریف استرس شغلی

قبل از اینکه به تعریف استرس بپردازیم باید این نکته را در نظر داشته باشیم که استرس شغلی متفاوت از سایر استرس­های زندگی است. با در نظر گرفتن این مطلب تعاریف متعدد ولی بسیار نزدیک به هم از استرس شغلی بیان شده است که برخی از آن ها مورد ملاحظه قرار ‌می‌گیرد. «استرس شغلی معلم به حالتی گفته می­ شود که فرد عکس­العمل­هایی مانند عصبانیت یا افسردگی از خود نشان می­دهد که این عکس­العملها ناشی از شغل معلمی و به واسطه ارزیابی‌های معلم از تهدید یا خطر به وجود می ­آید (گیوینگ^[۱۷]، ۲۰۰۷، ۶۲۵).

در تعریف دیگر استرس شغلی را ‌می‌توان روی هم جمع شدن عامل­های استرس ­زا و آن گونه وضعیت­های مرتبط با شغل دانست که بیشتر کارکنان نسبت به استرس ­زا بودن آن اتفاق نظر دارند (رأس و آلتمایر، ۱۳۷۷، ۳۵).

«استرس شغلی اصطلاحی است که برای توصیف استرس­های ناشی از محیط کار استفاده می-‌شود.(استارنهان و دیگران^[۱۸]، ۲۰۰۸، ۲)

پارکر و دکوتیس^[۱۹] استرس شغلی را به عنوان یک آگاهی^[۲۰] یا درک شخصی از نتیجه یک رویداد مخرب می­دانستند که از شرایط کار حاصل شده باشد و منجر به عکس العملهای روانی، فیزیولوژیکی و رفتاری در قبال این شرایط می­ شود.

این عکس العملها به صورت هوشیار^[۲۱] و یا ناهشیار^[۲۲] رخ می­دهد و عوامل ایجاد کننده ممکن است واقعی یا غیر واقعی باشد (ناسردین^[۲۳] و دیگران، ۲۰۰۶، ۱۱۸).

هرچند استرس به شکلهای مختلف تعریف شده است ولی زمینه مشترک همه آن تعاریف این است که علت ایجاد فشار عصبی وجود محرکی به صورت فیزیکی یا روانی است و فرد به طرق خاص نسبت به آن عکس العمل نشان می­دهد(مورهد و گریفین، ۱۳۸۴،۲۵۱).

کانون اصلی در این تعریف فرد است، این فرد است که فشار­ها را درک و ‌در مورد آن ها ارزیابی انجام می­دهد. در مدلی تعاملی که کاکس^[۲۴] برای استرس ارائه داده است، فرایندی پویا بین آنچه که مردم تجربه ‌می‌کنند و عکس العملهایی که در برابر مشکلات و سختی­ها از خود نشان می­ دهند توصیف شده است، و بیان می­ کند که استرس پدیده­ای فردی است، و نتیجه تعامل فرد با محیطش است که هدف تطابق یا فعال بودن در مقابل محیط است. اساساً این مدل به بررسی رابطه چهار جنبه فرد و محیط می ­پردازد. فرد در مرکز این مدل قرار دارد و به طور دائم خواسته­ های محیط و توانایی فرد برای ‌پاسخ‌گویی‌ ‌به این خواسته ­ها را ارزیابی می­ کند. همان‌ طور که در شکل (۲-۲)دیده می­ شود فرد دائماً در حال ارزیابی و در پی رسیدن به تعادل با نیازهای داخلی و خارجی است (هو، ۱۹۹۶، ۴۱).

منابع شخصی

(توانایی)

نیازهای داخلی

و ارزش‌ها

حمایتها و عرضه

محیط بیرونی

الزامات (شغل)و فشارهای محیط بیرونی

محیط

فرد

شکل(۲-۳): مدل تعاملی فرد با محیط. منبع: (هو، ۱۹۹۶، ۴۲)

در اکثر تحقیقات انجام شده ‌در مورد استرس، استرس ناشی از کار بالاگزارش شده است(گیوینگ، ۲۰۰۷، ۶۲۴).و اینکه استرس­زاهای محیط کار در یک سازمان لزوماًً شبیه استرس‌زاهای دیگر سازمان‌ها نیست، ممکن است در سازمانی عواملی باعث استرس شوند که در سازمان‌های دیگری این عوامل استرس ­زا نباشد و یا نسبت به عوامل دیگر دارای استرس کمتری باشند و بعضی عوامل هستند که در بیشتر سازمان‌ها مشترک هستند. در پیرو این مطلب کوپر و سپارک مدل‌های زیادی برای عوامل استرس ­زا ارائه داده ­اند. استرس یکی از ‌حقیقت‌های محیط کار است که به نظر می­رسد جدایی ناپذیر باشد. در یک مطالعه گسترده که بر روی ۷۰۹۹ نفر از کارکنان در ۱۳ شرکت مختلف انجام شد رابطه آماری قوی بین تعداد عوامل استرس­زای شغلی و علائم بیماری گزارش شده است (فایربرادر^[۲۵] و دیگران، ۲۰۰۲، ۸).

۲-۲-۴- عوامل ایجاد کننده استرس شغلی

عوامل استرس ­زا اگر به صورت مطلق و بی قید و شرط عمل کنند، می ­توانند نتیجه بیمارگونه­ای به بارآورند. مثل نگرانی، بیماری قلبی (وتن و کمرون۱۳۸۰٬، ۲۱) .

استرس شغلی تحت تاثیر عوامل گوناگونی صورت ‌می‌گیرد. برای بسیاری از کارکنان تغییرات سازمانی استرس ­زا می­باشند. رویارویی با محیط­های پیچیده و غیر مطمئن، تجدید ساختار سازمانی، به کارگیری ‌تکنولوژی‍ی جدید و همکاران می ­تواند موجب استرس در افراد سازمان شود. (رابینز، ۱۹۹۲)

وجه مشخصه عوامل ایجاد کننده محیط مدرسه عواملی هستند که منعکس کننده خود سازمان یعنی اندازه مدرسه، تعداد دانش آموزان، تعداد همکاران، قوانین و بخش­نامه­ ها و وضعیت فیزیکی مانند آلودگیهای صوتی و نور ‌می‌باشد و نیز عواملی است که با جایگاه و تعامل با انسان‌های دیگر مانند ابهام در نقش، تعارض در نقش ارتباط دارد. البته فشار روانی در تمام مدارس یکسان نیست و از مدرسه­ای به مدرسه دیگر تغییر می­ کند، به عبارتی ‌می‌توان بیان کرد از آنجایی که میزان بالای فشار روانی باعملکرد پایین ارتباط دارد. اگر بتوان فهرستی از مدارس دارای استرس پایین را تهیه کرد، در واقع بدین وسیله مدارس موفق و دارای کارایی بالا را شناسایی کرده­ایم. اما نبود معیارهای لازم، عدم وجود امنیت، خواسته­ های نامعقول از طرف مسئولین، والدین و دانش آموزان، مشکلات مالی و مدیریت ضعیف و در حال تغییر، رسیدن ‌به این امر تقریباً غیرممکن شده است. شکل(۲-۴) نشان دهنده عوامل استرس ­زا معلمان است همان‌ طور که دیده می­ شود عوامل ناشی از محیط مدرسه در دو کشور پیشرفته جهان بیشترین استرس را به وجود ‌می‌آورد.

میزان استرس

عوامل استرس ­زا

استرس ناشی از مدرسه

آمریکا

انگلیس

شکل(۲-۴): استرسهای معلمان آمریکا و انگلیس. منبع: (هو، ۱۹۹۶، ۴۳)