برخی نظریه­پردازان معتقدند که یکی از رازهای موفقیت انسان­ها برقراری ارتباط مؤثر با دیگران است به میزانی که انسان بتواند در تعاملات اجتماعی خود با دیگران، ارتباطی مؤثر و سازنده برقرار نماید، به همان میزان بر ضریب موفقیت خود افزوده است. شاید بتوان گفت یکی از راهکارهای اساسی و مهم برای رسیدن به خوشبختی را برقراری ارتباط مؤثر دانست. متخصصان علوم رفتاری دریافته­اند که یکی از نیازهای اساسی انسان نیاز به محبت، عاطفه، توجه و مهربانی است. بر همین مبنا انسان به طور غریزی جهت ارضای این نیاز طبیعی تمایل به ارتباط با دیگران دارد و دوستی و برقراری ارتباط با همنوعان حد اعلای آن ‌می‌باشد. برقراری ارتباط دوستانه با دیگران دارای کارکردهای مفیدی است (مختاری دوست، ۱۳۸۶).

تغییر، ثابت­ترین رکن جوامع انسانی است. امکانات و شرایط اجتماعی نیز متناسب با این تغییرات متحول می­شوند. هر تغییری در پی نیازی می ­آید و نیازها نیز در پی تغییرات متحول شده و انسان را در مقابل نیازهای دیگری قرار می­ دهند. این تغییر و تحولات روندی متعادل و متکامل را در پیش می­ گیرند به نحوی که انسان حاضر، متأثر از تغییر و تحولات اجتماعی، به انسانی بدل شده است که بدون شک نیازهای او، به ویژه نیازهای اجتماعی و به تبع آن پاره­ای از نیازهای فردی بسیار متفاوت از نیازهای انسان چند دهه گذشته است. یکی از معضلات امروز جامعه بشری، عدم تحرک کافی و ضعف روابط اجتماعی است که خلاف فطرت وجود هر انسانی است. فرایند اجتماعی شدن، از مهم­ترین مؤلفه‌ ­های رشد و یکی از زیربنایی­ترین محورهای رشد شخصیت است. بیشتر تلاش­ها و فعالیت­های روزمره انسان به منظور دستیابی به بهزیستی^[۱] و رشد و کمال خود و همنوعانش ‌می‌باشد. برای نیل ‌به این اهداف اولین قدم کسب مهارت ­ها و کفایت­هایی است که او را مستقل می­سازد و نیز ارائه رفتارهای مناسب در زمان و وضعیت معین و ایجاد روابط سالم و سازگاری با دیگران بستگی به مهارت ­ها و کفایت­های اجتماعی او دارد و به همین جهت، بررسی مهارت­ های ارتباطی و ارزیابی رشد اجتماعی و پذیرش اجتماعی امری ضروریست.

لذا پژوهش حاضر به بررسی و مقایسه ویژگی‌های شخصیتی و تعاملات اجتماعی کودکان ابتدایی معتاد به اینترنت و عادی در مدارس ابتدایی منطقه ۵ تهران می پردازد.

اهمیت و ضرورت پژوهش

در بررسی‌های صورت گرفته در مدارس و نظام آموزشی، آنچه کمتر مورد اهمیت واقع شده است ، توجه به تأثیر استفاده از اینترنت بر شیوه های مبتنی بر تعاملات اجتماعی و ویژگی های شخصیتی دانش آموزان است . به عنوان مثال تعامل اجتماعی میان اعضاء کلاس در ایجاد شرایطی است که موجب رویارویی دانش آموز با موقعیت‌های مختلف و مسئله های متفاوت و به تبع آن، یادگیری نحوه ی یافتن راه حل برای این مسائل می‌شود. و نیز از آنجا که اینترنت پدیده‌ای نو در جامعه ما محسوب می‌شود و هر پدیده‌ای بنا به ویژگی‌های خاص خود و شرایط زمانی کارکرد ها و کژ کارکرد های فراوانی دارد اما مطالعه دقیق در این زمینه یا نبوده و یا اگر هم بوده بسیار ناچیز بوده، و به اراده نظریات صاحب نظران امر و آمار و ارقام مربوط به گسترش استفاده از اینترنت اکتفا شده است . توجه به استفاده از اینترنت و رابطه‌ آن با ویژگی‌های شخصیتی و تعاملات اجتماعی کودکان موضوعی جدید بوده و کمتر به آن پرداخته شده است. از این رو محقق بر خود فرض دانست تا به بررسی و مقایسه ویژگی‌های شخصیتی و تعاملات اجتماعی کودکان معتاد به اینترنت و عادی بپردازد.

آمارها در ایران نشان می­دهد که تعداد کاربران اینترنت در کشور در سال ۱۳۸۹ بیش از ۶ میلیون نفر بوده است. به گزارش بخش خبر سایت اخبار فناوری اطلاعات در ایران (۱۳۹۳)، تعداد کاربران اینترنت در چهار سال اخیر ۵/۲ برابر شده است و این تعداد روز به روز در حال افزایش است. این در حالی است که تعداد مطالعات صورت گرفته در این زمینه از تعداد انگشتان دست هم تجاوز نمی­کند. ‌بنابرین‏، لزوم و اهمیت بررسی و پژوهش­های گسترده در این زمینه با مدنظر قرار دادن شیوع روزافزون این فناوری و مشکلات ناشی از آن کاملاً احساس می­ شود.

با توجه به صدمات و خسارات جبران­ناپذیری که پدیده اعتیاد به اینترنت به دنبال دارد و از آن جایی که اقدامات تغییر رفتار در سطح فردی و اجتماعی طولانی­مدت و پرهزینه است، به نظر می­رسد پیشگیری بهترین رویکرد برای کاهش این گونه رفتارهای تهدیدکننده سلامت در سطح جامعه باشد. از این رو برنامه­ ها و اهداف آموزشی و پیشگیرانه در رابطه با اعتیاد به اینترنت کودکان و نوجوانان مورد توجه بسیاری از پژوهشگران اجتماعی قرار گرفته است و بدین منظور بسیار حائز اهمیت است که بتوان آن­هایی که در معرض بیشترین خطر درگیری در این گونه رفتارها و یا اختلالات هستند را شناسایی نمود.

با وجود آن که نمی­ توان از نظر دور داشت که استفاده از اینترنت در دنیای امروز یک ضرورت است، اما این ابزار می ­تواند علاوه بر به کارگیری درست و بجا ، به صورت نادرست و نابجا مورد استفاده قرار گیرد و شرایطی را فراهم آورد که ترک آن مشکلاتی را برای کاربر به وجود آورد. چگونگی استفاده می ­تواند به ویژگی­های شناختی، عاطفی، هویتی و شخصیتی کاربر مرتبط باشد. مطالعات فراوانی در حوزه اعتیاد به اینترنت در سایر کشورهای جهان صورت گرفته و عوامل بسیاری را نیز در ظهور این اختلال شناسایی کرده ­اند اما به منظور برنامه­ ریزی مبتنی بر پژوهش در هر جامعه­ای، توجه به تفاوت­های فرهنگی و اجتماعی ضروری است. به عبارت دیگر با تکیه بر نتایج مطالعات خارجی نمی­ توان به کارآمدی مداخلات پیشگیرانه امیدوار بود، لذا پژوهش حاضر ‌به این مهم کمک خواهد کرد.

۱٫ عدم تطابق برنامه با توانایی برنامه‌ریز: یعنی انتظارات برنامه منطبق بر توانایی­ ها و امکانات فرد نباشد.

۲٫ عدم رعایت اصول و قواعد برنامه‌ریزی: فقط با خواستن، موفقیت برنامه تضمین نمی­ شود، بلکه آنچه موجب موفقیت برنامه می­ شود، علاوه بر اراده برنامه­ریز رعایت نکات فنی در چینش برنامه است.

۳٫ عدم پشتکار: برنامه­ ریزی به‌ خصوص در مراحل اولیه نیازمند اراده­ی قوی، پشتکار، جدیت و سماجت در پیگیری ‌می‌باشد. باید ‌به این واقعیت رسید که برای رسیدن به موفقیت باید زحمت کشید.

۴٫ انعطاف‌ناپذیری: بعضی­ها خود را گرفتار زندان برنامه‌ریزی ‌می‌کنند و کلیشه­ای رفتار ‌می‌کنند. درست است که رعایت نظم و برنامه­ ریزی و زمان‌بندی امور موجب موفقیت در برنامه است اما اگر اسیر زمان شویم و خود را در حصار بلند برنامه تصور کنیم آن برنامه لذتی برای ما ندارد و در نیمه­ی راه از حرکت بازمی‌ایستیم.

۵٫ احساس عدم نیاز به برنامه: بعضی­ها فکر ‌می‌کنند وقتی‌که می ­توانند بخوانند و نمره­ی خوب بگیرند دیگر چه نیازی به برنامه است. در حالی که اولاً برنامه­ ریزی مزایایی فراتر از گرفتن نمره­ی خوب دارد، مثلاً برنامه­ ریزی اضطراب را کم می­ کند و به زندگی و خود ما نظم می­دهد. ثانیاًً اهداف بلند مثل کنکور نیازمند برنامه­ ریزی است و هرگز نمی­ توان بدون برنامه­ ریزی در رقابت بزرگ پیروز شد.

۶٫ تغییر گریزی: بعضی از افراد غیرفعال و تغییر گریزند. آن‌ ها به روزمرگی عادت کرده ­اند و حاضر نیستند با تغییر شرایط به وضعیت ‌خود سر و سامانی بدهند. این عده تحمل مواجهه با واقعیت­های وجود خود را ندارند و حاضر نیستند با ضعف­ها و کاستی­های خود مواجه شوند و برای رفع آن­ها اقدام کنند. بدیهی است افرادی با این ویژگی فاقد خلاقیت و شجاعت و ریسک­پذیری بوده و به حداقل‌ها قانع‌اند و تحمل سختی را ندارند.

۷٫ ضعف اعتمادبه‌نفس: یکی دیگر از عوامل تهدیدکننده برنامه، ضعف اعتمادبه‌نفس برنامه­ریز است. کسانی که از این نظر با مشکل روبه‌رو هستند، به نتیجه­ برنامه امیدوار نیستند و دچار شک و تردید می­باشند، قدرت گفتن نه به درخواست‌های نابجا را ندارند، به توانایی‌های خود ایمان ندارند، معمولاً به دیگران وابسته هستند و به همین دلیل مسئولیت پذیر نمی­باشند. این افراد اراده­ی کافی برای طی کردن مسیر برنامه ندارند (مهدوی،۱۳۹۱).

دو علت مهم بی‌رغبتی به برنامه‌ریزی، الف. تصور منفی از برنامه‌ریزی ب. تجربه منفی از برنامه­ ریزی.

الف- تصور منفی از برنامه‌ریزی

این دانش ­آموزان فکر ‌می‌کنند که برنامه­ ریزی بدین معنا است که خودشان را اسیر برنامه­ ریزی کنند و مجبور به اجرای موبه‌موی آن باشند و یا برگه­ای در دست داشته باشند و مرتب به آن نگاه کنند؛ ‌در صورتیکه این‌طور نیست و کسی هم تاکنون چنین تعریفی برای برنامه­ ریزی ارائه نکرده است. واقعیت برنامه­ ریزی این است که هر کس باید برای انجام فعالیت­های خود طرحی کلی داشته باشد تا بتواند آن فعالیت­ها را درزمانی که در اختیار او است، تقسیم کند تا هیچ­کدام جا نماند؛ ضمن این­که در هر برنامه استثنا وجود دارد و انعطاف‌پذیری جزء اصول برنامه‌ریزی است که به‌محض مواجه‌شدن با هر مشکل به فراخور زمان و مکان و شرایط خاصی که به وجود می ­آید، به‌تناسب تغییر لازم در برنامه داده می­ شود.

ب – تجربه منفی از برنامه­ ریزی

دسته دیگر، دانش­آموزانی هستند که قبلاً برنامه­ ریزی داشته اند، اما بنا به دلایلی در اجرای برنامه خود موفق نبوده­اند و این عدم موفقیت باعث زدگی آن‌ ها شده است و درنهایت، از برنامه‌ریزی تجربه منفی دارند و همین تجربه آن‌ ها نیز مانع برنامه­ ریزی مجدد آن‌ ها می­ شود؛ اما آن­ها باید متوجه باشند که اولاً برنامه‌ریزی دارای اصولی است که ابتدا باید این اصول شناخته و سپس با افراد مطلع مشورت شود تا آن اصول بیشتر روشن شود. دوم؛ متوجه باشند که درروند اجرای هر برنامه ممکن است مشکلاتی به وجود آید و این موضوع طبیعی است.

۲- روش­های مطالعه

– روش مطالعه «پس ختام»

یکی از بهترین و مؤثرترین روش­های مطالعه روش PQ4R است که در زبان فارسی «پس ختام» نام‌گرفته است. هرکدام از حروف «پ»، «س»، «خ»، «ت»، «ا» و «م» در کلمه «پس ختام» گویای یکی از مراحل آن است.

۱٫ پیش‌خوانی: این مرحله به منظور آمادگی و آشنایی کلی با مطالب است و رئوس هر فصل خوانده می­ شود.

۲٫ سؤال کردن: درباره مطالبی که باید خواند، سؤال طرح می­ شود تا فرد در ضمن مطالعه به آن‌ ها پاسخ دهد.

۳٫ خواندن: مطالب به منظور به خاطر سپردن خوانده می­ شود و روی مطالب بااهمیت توجه بیشتری می­ شود.

۴٫ تفکر: روی مطالب فکر می­ شود و ارتباط مطالب قبل و بعد و مسائل پیرامون آن تجزیه‌و تحلیل می­گردد.

۵٫ از پرگویی: مطالبی یاد گرفته‌شده، از حفظ گفته می­ شود تا فرد در جریان میزان یادگیری خود قرار گیرد.

۶٫ مرور: مطالب یاد گرفته‌شده و به‌ویژه مطالب بااهمیتی که قبلاً علامت‌گذاری یا در گوشه کتاب ­یادداشت شده، مرور می­گردد (مهدوی،۱۳۹۱).

– روش مطالعه SQ3R

۱. مرور یا بررسی رئوس مطالب^[۱۱۳]: ابتدا عناوین کلی یا رئوس مطالب هر فصل خوانده می‌شود.

۲٫ پرسش^[۱۱۴]: به پرسش­های هر فصل پاسخ داده می­ شود و با توجه به رئوس مطالب سؤال­هایی مطرح می‌گردد.

۳٫ خواندن^[۱۱۵]: با توجه به جداول، نمودارها و تفاسیر آن، متن به‌دقت خوانده می­ شود. در این مرحله خواندن باید به منظور به خاطر سپردن باشد و به کلمات و عبارت‌های درشت­تر، رنگی و متفاوت، دقت بیشتری می‌شود.

۴٫ از حفظ یا از برکردن^[۱۱۶]: مطالب خوانده‌شده را از برکرده، برای خود و دوستان بازگو کرده تا تسلط شما بیشتر و از فراموشی جلوگیری شود.

۵٫ دوره یا تجدیدنظر کردن^[۱۱۷]: درس­های یاد گرفته‌شده مرور و یادآوری می­ شود. معمولاً در این مرحله مطالب مهم یادداشت و علامت‌گذاری شده، مرور می­گردد (سیف،۱۳۸۹).

روش یازده­گانه

۱٫ مشخص کردن هدف مطالعه: هر درسی باهدف خاصی خوانده می­شوند، به همین علت قبل از شروع باید هدف مطالعه مشخص گردد.

۲٫ طرح سؤال: طرح سؤال موجب می‌شود تا حس کنجکاوی شما تحریک شود؛ به‌طوری‌که وقتی بدانید در مطالعۀ خود به دنبال چه چیزی هستید، به صورت خلاق و فعال مطالب را می­خوانید.

۳٫ بررسی اجمالی: در این مرحله، مقدمه، پیش گفتار، فهرست مطالب، عنوان فصول، نمودارها، تصاویر و … به صورت اجمالی بررسی می­گردد. این مرحله نباید زیاد طول بکشد.

۴٫ بررسی کلی: در این مرحله مطالب به‌طورکلی بررسی می­ شود و معلوم می‌شود که مطلب چیست؟

مطابق این اصل، دولت‌ها در استفاده از منابع طبیعی شان در داخل سرزمین خود، آزاد هستند تا حدی که با حقوق مشابه ‌دولت‌های‌ دیگر در این زمینه تداخل پیدا نکند. از این رو، اصل حاکمیت دولت‌ها تضمین کننده حق بهره برداری مستقل از منابع طبیعی موجود خود و نیز حق عدم تعرض به سرزمین دیگران است. ‌بنابرین‏، اگر فعالیت دولتی منجر به خسارت محیط زیستی فرامرزی یا خطر ایجاد چنین خسارتی شود، دولت مذبور، مورد سوال واقع می شود. به منظور حل چنین مشکلی، مفاهیم چند در حقوق بین‌المللی توسعه یافته است که همه آن ها زمانی که بر مورد خاص اعمال می‌شوند، با مشکلات جدی مواجه شده و برای حل اختلافات کافی نیستند. در عمل نیز، احراز مسئولیت ناشی از عمل متخلفانه بین‌المللی ‌در مورد محیط زیست دشوار است. زیرا یا میزان خسارت قابل توجه نیست، یا اینکه قواعد مربوط به مسئولیت محض یا مسئولیت ناشی از خطا به درستی در سطح بین‌المللی محقق نشده است. این مسأله منجر به آن شده است که متخصصان حقوق بین‌المللی، متفقاٌ میان «اعتبار» قواعد حقوق بین الملل و «مؤثر بودن» آن قائل به تفکیک شوند. مطابق حقوق بین‌المللی سنتی، دولت‌ها معمولأ به طور مستقیم مسئول چنین اعمالی نیستند، مگر آنکه اثبات شده باشد که آن ها متعهد به کنترل فعالیت‌های خطرناک افراد در محدودۀ حاکمیتشان بوده اند، اما کوتاه کرده‌اند. اما با توجه به صنعتی شدن و افزایش خطرانات ناشی از خسارات زیست محیطی فرامرزی، نیاز فراینده ای به ایجاد قواعد ویژه ای وجود دارد که دقیقاَ قابل اعمال باشند و مؤثر بودن را نیز دربرگیرند [۳۹]. اکنون این سوال مطرح می شود که میزان مسئولیت حقوقی دولت‌ها در قبال آن دسته از فعالیت های آنان که به محیط زیست آسیب وارد می‌سازند چیست؟ برای پاسخ ‌به این سوال مفهوم و جایگاه خسارات زیست محیطی و نیز عمومی یا خصوصی بودن زیان زیست محیطی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. همچنین عناصر تشکیل دهندۀ مسئولیت ناشی از خسارات زیست محیطی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و در ادامه مسئولیت محض برای خسارات زیست محیطی و سپس شیوه های جبران خسارات زیست محیطی را بررسی می‌کنیم.

۳-۲-۱-۱- مفهوم و جایگاه خسارات زیست محیطی

اصطلاح «محیط زیست»^[۸۱] از آغاز دهۀ ۱۹۶۰ کاربرد وسیعی پیدا ‌کرده‌است. اصطلاح بیوسفر^[۸۲] یا لایه حیاتی که یونسکو^[۸۳] خصوصاًَ آن را به کار می‌برد، با یکی از وسیع ترین تعاریف مطابقت دارد که عبارت است از محیط زندگی بشر یا آن بخش از جهان که بنا به دانش کنونی بشر همه حیات در آن استمرار دارد^[۸۴]. «بیوسفر» شامل زمین و هزاران متر بالا و عمق زمین و اقیانوس ها است [۴۰]. تعاریف گوناگون از محیط زیست، در متون حقوق داخلی و اسناد بین‌المللی ارائه شده است که از آن جمله، متن حقوقی مصوب شورای جامعۀ اقتصادی اروپا در تاریخ ۲۷ ژوئن ۱۹۶۷ می‌باشد که در تعریف محیط زیست چنین می‌گوید: «محیط زیست شامل آّب، هوا، خاک و عوامل درونی و بیرونی مربوط به حیات هر موجود زنده می‌گردد.» تعریف دیگری با جامعیت بیشتر دربارۀ محیط زیست در کنوانسیون مسئولیت مدنی خسارات ناشی از اعمال خطرناک در محیط زیست، مورد استفاده قرار گرفته است که طرح پیشنهادی آن را شورای اروپا در تاریخ ۲۱ ژوئن ۱۹۹۳ در لوگانو^[۸۵] به تصویب رسانده است. ‌بر اساس مادۀ ۲ کنوانسیون مذکور، محیط زیست شامل بخش های زیر می شود که باید در برابر خرابی حراست شوند [۴۰]:

• • منابع طبیعی اعم از تجدیدپذیر و غیر قابل تجدید مانند؛ هوا، آب، خاک و کلیه جانوران و گیاهان و تأثیر متقابل این عوامل بر یکدیگر؛

• • اموال و داراییهایی که جزو میراث فرهنگی می‌باشند؛

• و مناظر و چشم اندازهای ویژه

همچنین در تعریف زیان های زیست محیطی آمده است: خساراتی که بر اشخاص یا اشیاء از طریق محیط زیستی وارد می شود، که در آن زندگی می‌کنند. در این جا محیط زیست، منبع خسارات است، نه زیان دیده. برخی دیگر براین باورند که این خسارات، ناشی از آلودگی است و مرتبط با همه خساراتی است که در کاهش عناصر طبیعی (آّب، هوا، صدا) دخیل است. نتایج زیانبار آسیب های زیست محیطی برگشت ناپذیر است؛ آلودگی اثر مشترک و جمعی دارد، آلودگی افزوده می شود و با سایر علل جمع شده و در مدت طولانی وارد زنجیره غذایی می شود و فاجعه به بار می آورد؛ خسارات زیست محیطی آثاری فراتر از زیان به همسایگان دارد؛ ممکن است به صورت جمعی وارد شده و اسباب متعددی داشته باشد و یا اینکه آثار جمعی داشته باشد؛ و رابطۀ سببیت در خسارات زیست محیطی بسیار دشوار است [۲۱].

آلودگی آب، نمونۀ بارزی از مشکلات محیط زیست بین‌المللی است. رودها و آبگیرهای مهم مشترک که اغلب به عنوان منابع طبیعی تقسیم شده بین دو یا چند کشور می‌باشند و مسائل مربوط به کیفیت آب های مشترک و کمیت آن ها، می‌تواند برخوردهایی را در روابط بین‌المللی ایجاد کند. نه فقط آب آشامیدنی، بلکه اقیانوس ها، هوا و به طور کلی محیط زیست اموری فرامرزی محسوب می‌شوند [۴۰]. از نظر مقررات قانونی، در اصول قانون اساسی ایران صریحاَ حق بر محیط زیست، به رسمیت شناخته شده است؛ چنان که اصل پنجاهم این قانون اعلام می‌کند: «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفۀ عمومی تلقی می‌گردد. از این رو فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است». معاهده اتحادیه اروپا نیز که در سال ۱۹۹۳ در شهر ماستریخت امضاء شد، مقرر می‌کند: سیاست زیست محیطی اروپا «بر پایه اصل احتیاط و اصل ضروری بودن اتخاذ اقدام پیشگیرانه است، که خسارات زیست محیطی به عنوان یک اولویت بایستی مد نظر قرار گیرد.» به سفارش اتحادیه اروپا، کشورها بایستی چهار شرط را در اجرای سیاست های زیست محیطی مدنظر داشته باشند : ۱- اطلاعات علمی موجود؛ ۲- شرایط محلی؛ ۳- منافع و هزینه های بالقوه؛ ۴- توسعه اقتصادی و اجتماعی [۲۱]. بنابرین، یک سری متون حقوقی اعم از داخلی و بین‌المللی ضروریت مبرم حفاظت از محیط زیست را از پایان دهه ۱۹۶۰ به رسمیت شناختند. از میان متون بین‌المللی که اغلب مبنای حقوق داخلی، در جهت حفاظت محیط زیست شدند، اعلامیۀ ۱۹۷۲ استکهلم است که نقش اصلی را در این خصوص بازی ‌کرده‌است. در این اعلامیه آمده است: حمایت از محیط زیست انسان و بهبود آن، موضوع مهمی است که بر رفاه افراد بشر و توسعۀ اقتصادی در سراسر جهان، اثر می‌گذارند^[۸۶] . انسان از یک طرف، قابلیت ذاتی تغییر شکل دادن و همچنین امکان بالا بردن کیفیت زندگی خود و دیگران را دارد و از طرف دیگر، می‌تواند خاطیانه و غیر مسئولانه با عملکرد خود، ضرر غیر قابل جبرانی را به افراد و محیط زیست وارد کند [۴۰].

۳-۲-۱-۲- عمومی یا خصوصی بودن زیان زیست محیطی

فشار روانی صرفاَ یک امر بیرونی نیست و تا اندازه ای بستگی به نوع نگرش ودید ما نسبت به خود ، دیگران و محیط اطرافمان دارد به عبارت دیگر بستگی ‌به این دارد که آیا ما رویداد به وجود آمده را فشار روانی تلقی می‌کنیم و آن را تهدیدی علیه خود می‌دانیم یا خیر. مثلاَ عدم موفقیت در یک درس یا کلاس می‌تواند برای دانش آموزی فشار روانی زیادی ایجاد کند در حالی که دانش آموزی دیگر به آن اهمیت چندانی نمی دهد . ( فراهانی ،۱۳۸۳)

مطالعات نشان می‌دهد هرچه قدر توانایی ما برای کنترل عوامل تهدید ساز بیشتر شود، فشار روانی کمتری را تجربه کرده وسازگاری بهتری با محیط خود خواهیم داشت اکنون باید ‌به این سؤال پاسخ داده شود که علت اینکه استرس را تجربه می‌کنیم چیست؟ دو منشأ مهم برای فشار روانی یا استرس یکی ناکامی و دیگری تعارض است .

۲-۲-۶-۲- ناکامی

هنگامی که راه دستیابی به یک هدف خواستنی می شود یا دستیابی به آن تأخیر می افتد ناکامی روی می‌دهد ما در طول زندگی خود با موانعی روبرو می‌شویم که باعث می شود نتوانیم به اهداف خود برسیم . ناکامی ها به دو دسته تقسیم می شود: ناکامی های بیرونی وناکامی های شخصی یا ناشی از ناتوانی خود

ناکامی بیرونی برپایه شرایط بیرونی و محیط فرد است که مانع دسترسی او به هدف می‌شود . ناکامی بیرونی باعث تأخیر در ارضاء ، شکست ، طرد ، از دست دادن و سد شدن انگیزه فرد می شود. این ناکامی ها می‌توانند اجتماعی یا غیر اجتماعی باشند . ولی انسان‌ها بیشتر به ناکامی های اجتماعی حساس بوده و نسبت به آن ها واکنش شدید نشان می‌دهیم . معمولاَ هر چقدر هدف قوی تر ، فوری تر و با اهمیت تر باشد میزان ناکامی در اثر عدم دستیابی به آن افزایش می‌یابد .به طور مثال دونده مسابقه دو اگر در لحظات پایان مسابقه ناگهان به زمین بخورد احساس ناکامی بیشتری را تجربه خواهد کرد . (فراهانی ، ۱۳۸۳)

ناکامی شخصی یا ناکامی ناشی از توانایی‌های فردی ‌بر اساس خصوصیات فرد است به طور مثال : اگر قد کوتاه داشته باشد و بخواهد بسکتبالیست شود یقیناَ ناکام خواهد شد ولی همین خصوصیت می‌تواند او را در رسیدن به هدف دیگری کمک کند.

۲-۲-۶-۳- واکنش در برابر ناکامی (پرخاشگری)

واکنش معمول در برابر ناکامی پرخاشگری است «به عمل آگاهانه جهت آسیب رسانیدن به دیگران واشیا پرخاشگری گفته می شود. » مثلاَ کودکی که قادر نیست سه چرخه خود را هدایت کند و به زمین می‌خورد با لگد به سه چرخه خود می زند و یا کودکی که قادر نیست دریک بازی از دوست خود برنده شود نسبت به او پرخاشگری می‌کند . (فراهانی ،۱۳۸۳)

۲-۲-۶-۴- تعارض

تعارض از دو عمل ، تمایل یا هدفی که به طور همزمان مخالف یکدیگر ناشی می شود .آن ها از این جهت متضاد هستند که رفتار یا باز خورد های ضروری برای انجام یکی ، مغایر با انجام دیگری خواهد بود تعارض می‌تواند بین انتخاب نیازها ، آرزوها ، انگیزه ها ، خواسته ها و در خواست بیرونی که با یکدیگر متضاد باشند، روی دهد . (فراهانی ،۱۳۸۳)

– انواع تعارض

وقتی احساس خشم و عصبانیت می کنید در عین حال در معده خود احساس ترشی کرده یا سرتان درد می‌گیرد. این واکنش‌ها پاسخ‌های فیزیولوژیک به استرس است .در این شرایط اگر راننده ای ناگهان در مسیر شما ظاهر شود شما ممکن است به او توهین یا پرخاش کنید این واکنش پاسخ رفتاری به استرس است . ‌بنابرین‏ واکنش نسبت به استرس در سه سطح صورت می‌گیرد : (فراهانی،۱۳۸۳ )

۱- پاسخ هیجانی ۲- پاسخ فیزیولوژی ۳- پاسخ رفتاری

* پاسخ هیجانی به استرس برسه نوع است:

۱٫ آزردگی ـ خشم و عصبانیت : استرس احساساتی از آزوردگی و خشم ملایم تا عصبانیت خارج از کنترل در فرد ایجاد می‌کند .

۲٫ اضطراب و ترس : استرس بیشترین اضطراب وترس را در مقایسه با هیجانهای دیگر به وجود می آورد.

۳٫ غمگین و افسردگی : بعضی اوقات استرس خود را در حد غمگینی و افسردگی فرو می‌برد.(فراهانی ، ۱۳۸۳)

* پاسخ فیزیولوژیک استرس

همان‌ طور که اشاره شد استرس غالباَ پاسخ های هیجان قوی را ایجاد می‌کند و پاسخ های هیجانی قوی نیز به نوبه خود ایجاد کننده ی تغییرات فیزیولوژیک گسترده است حتی در فشار روانی متوسط احساس می‌کنید که قلب شماسریع تر می زندو تنفس شما توأم با دشواری و سختی صورت می‌گیرد احساس می‌کنید که حالتان عادی نیست.

در هنگام استرس سیستم فیزیولوژیک بدن دو گونه واکنش نشان می‌دهد: واکنش حمله و واکنش فرار حمله یا فرار در سیستم عصبی خودکار برنامه ریزی می شود.سیستم عصبی خودکار از اعصابی تشکیل شده است که با قلب رگهای خونی ماهیچه های صاف و غدد درون ریز مرتبط است این سیستم به صورت خودکار یعنی بدون دخالت و اختیار ما عمل می‌کند.

شاخه پاراسمپاتیک سیستم عصبی خودکار حفظ و نگهداری ذخایر بدنی را به عهده دارد . ( فراهانی ، ۱۳۸۳)

* پاسخ رفتاری استرس

اگر چه پاسخ ما به استرس در چند سطح صورت می‌گیرد ولی پاسخ رفتاری مهمترین آن ها است پاسخ هیجانی و فیزیولوژیک نسبت به فشارهای روانی که غالبا ناخواستنی هستند تا اندازه ای به صورت خودکار عمل می‌کنند بیشتر پاسخ های رفتاری ما در مقابل فشار روانی به صورت مقابه ای است در واقع شامل تمام رفتار های سازگاری ،کاهش دادن استرس فشار روانی ویا تحمل فشار روانی است نوع پاسخ تعیین می‌کند که آیا کوشش ما منجر به رفتار سازگار وسلامت روانی می شود ویا اینکه درجهت حرکت به سمت ناسازگاری وبیماری روانی است. که در ادامه به آن اشاره می شود.(فراهانی،۱۳۸۳)

۲-۲-۷- استرس شغلی

بر انگیختگی هیجانی افراد در جریان اجرای کاری که بر عهده دارند استرس شغلی گفته می‌شوند. آدمی برای آنکه به طرز بهنجاری به کار و کوشش بپردازد بایستی کمی استرس احساس کند. برانگیختگی هیجانی ملایم آدمها را در جریان اجرای کاری که برعهده دارند هوشیار نگه می‌دارد. آدمی هنگام روبرو شدن با استرس به آن دسته از الگوهای رفتاری روی می آورد که پیش از آن برایش کارایی نداشته است.

به ‌عنوان مثال ، یک آدم محتاط ممکن است محتاط تر هم بشود و سرانجام به کلی کناره بگیرد . یک آدم پرخاشگر ممکن است کنترل خود را از دست بدهد و بی محابا همه چیز را در هم بکوبد.

اعتقاد بر این است که بیماریهایی مانند حساسیتها، سر دردهای میگرنی ، فشار خون ، ناراحتیهای قلبی ، زخم های گوارشی بی اشتهایی یا اشتهای زیاد،بی خوابی یا خواب بیش از اندازه ، دردهای مداوم ، خلأ ذهنی ‌و احساسی ،استرس در محیط کار ، درگیری با کارفرما ، ترس از شکست ، برنامه های کاری فشرده ، نبودن امکانات کافی با فشار هیجانی ارتباط دارند ، عموم مردم بیشتر وقت مفید خود را در محیط کار می‌گذراندند به همین دلیل شرایط محیط کار اهمیت بسیاری در تأمین سلامت جسمانی و روانی آن ها دارد.

داده های مالی از صورت‌های مالی حسابرسی شده مندرج در سایت «مدیریت پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس اوراق بهادار» و نرم افزار تدبیرپرداز و ره‌آورد نوین و اسناد موجود در کتابخانه سازمان بورس و اوراق بهادار تهران استخراج می‌گردد. داده های جمع‌ آوری شده با بهره گرفتن از نرم افزار اکسل محاسبه و با نرم افزار اس پی اس اس مورد تجزیه وتحلیل قرار می‌گیرد. این پژوهش در حوزه تحقیقات تجربی حسابداری قرار دارد و از نظر هدف از نوع کاربردی می‌باشد زیرا نتایج ان را می توان در عمل بکارگرفت. این پژوهش به دلیل ماهیت موضوع از نوع توصیفی – همبستگی بوده وبدین دلیل توصیفی است که به بیان دخل و تصرف تا بررسی و تشریح وضع موجود می پردازد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از رگرسیون چند متغیره استفاده شده است با بهره گرفتن از رگرسیون چند متغیره ارتباط بین متغیرهای مستقل و وابسته پژوهش برای شرکت‌های پذیرفته بورسی اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار می‌گیرد.

۱-۸- روش تجزیه و تحلیل داده ها

تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده از تحقیق حاضر شامل دو بخش به شرح زیر می‌باشد:

الف. آمار توصیفی:

به منظور توصیف یافته ها، از جداول فراوانی و همچنین نمودارهای میله‏ای و دایره‏ای استفاده گردید. ضمن این که به منظور توصیف بهتر داده ها از شاخص‏های مرکزی و شاخص‏های پراکندگی بهره گرفته شد.

ب. آمار استنباطی:

در این تحقیق از رگرسیون چند متغیره برای محاسبه ضرایب و آزمون فرضیه‌ها استفاده می شود. این نوع رگرسیون در گستره‌ای وسیع برای بررسی ارتباط بین متغیرهای مستقل ومتغیرهای وابسته، در مطالعات پیشین به کار رفته است. علاوه بر این، از ماتریس همبستگی نیز در راستای تحلیل داده ها استفاده می شود.

۱-۹- مدل مفهومی تحقیق

برای انجام تحقیقات علمی و نظام مند، چارچوبی علمی و نظری مورد نیاز است که اصطلاحاً مدل مفهومی نامیده می شود. با توجه به مفاهیم ارائه شده مدل مفهومی پژوهش این پژوهش در زیر آمده است.

استقلال هیات مدیره

اندازه هیات مدیره

استقلال هیات مدیره

استقلال کمیته حسابرسی

جلسات کمیته حسابرسی

در صد مالکیت سرمایه گزاران نهادی

در صد مالکیت مدیریتی

سهام شناور

قابلیت پیش‌بینی سود

نمودار ۱-۱٫ مدل مفهومی

جدول ۱-۱- تعریف متغیرها و اصطلاحات فنی و تخصصی (به صورت مفهومی و عملیاتی)

علامت

متغیر

تعریف

قابلیت پیش‌بینی سود

جریان نقدی عملیاتی تقسیم بر جمع دارایی اول دوره

سود خالص قبل از اقلام غیر مترقبه تقسیم بر جمع دارایی اول دوره

استقلال هیات مدیره

نسبت مدیران مستقل به کل مدیران هیات مدیره

اندازه هیات مدیره

کل مدیران هیات مدیره

استقلال کمیته حسابرسی

نسبت مدیران مستقل به کل مدیران در کمیته حسابرسی

جلسات کمیته حسابرسی

تعداد جلسات کمیته حسابرسی در سال

در صد مالکیت سرمایه گزاران نهادی

مجموع درصد سهام شرکت که متعلق به بانک‌ها، بیمه ها‌، نهادهای مالی، صندوق‌های مشترک، شرکت‌های هلدینگ، سازمان و نهادها و شرکت‌های دولتی می‌باشد.

در صد مالکیت مدیریتی

درصدسهام مستقیم مدیران اجرایی بر عداد کل سهام صادر شده

سهام شناور شرکت

مجموع سهام آزاد شناور شرکت

۱-۱۰- ساختار تحقیق

پژوهش حاضر در پنج فصل اصلی ارائه شده است. فصل اول به کلیات تحقیق و فصل دوم به بررسی مبانی نظری و پژوهش‌های داخلی و خارجی اختصاص دارد. در فصل سوم به روش‌شناسی تحقیق پرداخته و فصل چهارم به تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده اختصاص دارد و در فصل پنجم یافته های تحقیق ارائه شده و ‌بر اساس آن‌ ها پیشنهادهای کاربردی و پژوهشی تحقیق بیان می‌شود.

فصل سوم

روش‌شناسی تحقیق

فصل اول

کلیات تحقیق

فصل دوم

مبانی نظری و پیشینه تحقیق

فصل چهارم

تجزیه و تحلیل داده ها

فصل پنجم

نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها

نمودار ۱-۲٫ ساختار تحقیق

۲-۱- مقدمه

مهمترین ویژگی شرکت های سهامی تفکیک مالکیت از مدیریت آن ها‌ است. در سی سال گذشته موارد بسیاری از تضاد منافع بین گروه ها و چگونگی مواجهه شرکت ها با این گونه تضادها از سوی اقتصاد دانان مطرح شده است. این موارد به طور کلی زیر عنوان “تئوری نمایندگی^[۱] ” در حسابداری مدیریت بیان می شود. طبق تعریف جنس ومک لینگ^[۲] رابطه نمایندگی قراردادی است که بر اساس آن صاحبکار یا مالک، نماینده یا فرد دیگری را از جانب خود منصوب و اختیار تصمیم گیری را به او تفویض می‌کند. در تئوری نمایندگی هدف مالکان حداکثر سازی ثروت است، ‌بنابرین‏، به منظور دستیابی ‌به این هدف بر کار نماینده نظارت و عملکرد او را ارزیابی می‌کنند. سود خالص نیز یکی از اقلام مندرج در صورت های مالی است که در تصمیم‌گیری استفاده‌ کنندگان صورت‌های مالی تأثیر بسزایی دارد و توجه زیادی را معطوف خود ساخته است. یکی از ‌گروه‌های اصلی استفاده کنندگان از صورت های مالی سهام‌داران هستند. از این رو عموما این گونه تصور می شود که ساختار مالکیت شرکت ها ممکن است به تغییر رفتار شرکت ها منجر شود. این امر از فعالیت‌های نظارتی که سرمایه گذاران مختلف در این ساختار انجام می‌دهند، نشأت می‌گیرد(ولوری و جنکینس،۲۰۰۶). از حیث تئوری، نهادها ممکن است انگیزه هایی برای نظارت فعال بر مدیریت داشته باشند(اشلیفر و ویشنی،۱۹۸۶).

۲-۲-راهبری(حاکمیت) شرکتی