نظر به اهمیت و جایگاه آموزش، به ویژه آموزش ضمن خدمت آموزگاران در جامعه و علاقه ی پژوهشگر به بخش آموزش و بهبود منابع انسانی و اعتقاد به ضرورت آموزش های کاربردی به آموزگاران و با توجه به هدف کلی تحقیق که بررسی اثربخشی دوره های کوتاه مدت آموزگاران شهرستان طارم زنجان است، این موضوع برای پژوهش انتخاب شده است.

ارزشیابی دوره های ضمن خدمت به شکل های متفاوتی می‌تواند انجام شود. در این پژوهش از مدل هدف مدار برای بررسی اثربخشی دوره های کوتاه مدت ضمن خدمت آموزگاران شهرستان طارم استفاده می‌گردد.

البته در این راستا تحقیقات متعددی از سوی پژوهشگران انجام شده است و هریک با روش و دید خاصی این دوره ها را مورد مطالعه و بررسی قرار داده‌اند. اما از آنجا که علوم و فنون ایستا نبوده و دائماً در حال تغییر و تحول می‌باشند و کارکنان و نیازهای آنان در شرایط مختلف متفاوت می‌باشد لازم است که به طور مستمر و با بهره گرفتن از روش های مختلف تأثیرات این دوره ها را مورد بررسی قرار داد.

تعریف اصطلاحات

– آموزش ضمن خدمت معلمان^[۸]:

عبارت است از ” ارائه ی درس هایی برای ورزیده تر کردن معلمان به منظور قادر ساختن آن ها برای کسب کردن مهارت های جدید و آگاه کردن از روش های پیشرفته جدید در آموزش و پرورش . به عبارت دیگر، تنظیم و اجرای برنامه ی خاصی برای معلمان که مشغول کارند و این امر را برای افزایش اطلاعات فنی و حرفه ای آنان در تعطیلات تابستان یا در ظرف سال تحصیلی انجام می‌گیرد” ( فرمهینی فراهانی، ۱۳۷۸، ص ۲۷۳).

در ایران این نوع آموزش به دو صورت کوتاه‬مدت (۱۵- ۳۰۰ ساعت) و بلند‬مدت (دوره کاردانی، کارشناسی و ارشد) با هدف بالا بردن سطح دانش و مهارت شغلی، ایجاد تخصص‬های لازم و متناسب با مشاغل، افزایش‬کارایی، به‬روز در‬آوردن دانش و اطلاعات و… کارکنان متداول است.(زرین فر،۱۳۷۸).

در این تحقیق منظور از دوره های آموزش ضمن خدمت، دوره های کوتاه مدت تخصصی ویژه ی آموزگاران مقطع ابتدایی است که نوعی آموزش مقطعی و (۱۶ تا ۱۰۰ ساعته) می‌باشد که در سال های تحصیلی۸۸-۹۰ از طرف مرکز آموزش نیروی انسانی استان با کسب مجوز از وزارت آموزش و پرورش برای آموزگاران مقطع ابتدایی در دروس معین متناسب با وظایف شغلی آنان دایر می‌کند، تا دانش و مهارت آنان را افزایش دهد و در پایان دوره در صورت موفقیت، به آن ها گواهینامه ی پایان دوره داده می شود که در ارتقاء شغلی آنان مؤثر می‌باشد. که در این پژوهش شامل دوره های “ارزشیابی کیفی- توصیفی” ، “روش تدریس در کلاس های چندپایه” ، “مهارت های آزمایشگاهی درس علوم تجربی ابتدایی” ، “روش های تدریس درس تربیت بدنی در دوره ابتدایی” است.

اثربخشی ^[۹] آموزشی:

– چستر بارنارد^[۱۰] معتقد است ” اگر عملی به هدف برسد اثربخشی حاصل شده است. هرگاه برنامه های آموزشی یک سازمان به تحقق هدف های خود منجر شود اثربخشی به دست آمده است”(صباغیان،۱۳۸۹ ،ص۲۳ ).

علاقه بند در تعریف اثربخشی ذکر می‌کند که” اثربخشی یعنی انجام دادن کارهای درست یا تمرکز بر نتایج کار است و اثربخشی وقتی حاصل می شود که سازمان به هدف ها یا نتایج مطلوب خود نائل آید”(علاقه بند،۱۳۷۶، ص ۱۶).

در این تحقیق منظور از اثربخشی آموزشی میزان تحقق اهداف دوره های کوتاه مدت برگزارشده توسط اموزش و پرورش شهرستان طارم است. معیارهای اثربخشی نیز عبارتند از: میزان به کارگیری اهداف و محتوای دوره ها ی گذرانده شده در کلاس های درس، که اطلاعات مورد نظر درباره ی آن ها با مراجعه به آموزگاران، دانش آموزان ایشان و مدیران مدارس از طریق پرسشنامه و ‌در مورد دوره های تربیت بدنی و علوم آزمایشگاهی با چک لیست مشاهده از کلاس های درس جمع‌ آوری می‌گردد.

ارزش یابی توصیفی^[۱۱]:

شیوه ای از ارزش یابی تحصیلی تربیتی است که اطلاعات لازم، معتبر و مستند برای شناخت دقیق و همه جانبه ی فراگیران در ابعاد مختلف یادگیری، با بهره گرفتن از ابزارها و روش های مناسب مانند کارپوشه، آزمون ها (با تأکید بر آزمون های عملکردی) و مشاهدات در طول فرایند یاددهی یادگیری به دست می‌آید؛ تا ‌بر اساس آن بازخوردهای توصیفی موردنیاز برای کمک به یادگیری و یاددهی بهتر در فضای روانی و عاطفی مطلوب برای دانش آموز، معلم و اولیا حاصل آید.^[۱۲]

مبانی نظری و پیشینه تحقیق

مقدمه

در این فصل به بررس ادبیات و پیشینه ی تحقیق پرداخته شده است. برای این کار محقق با مراجعه به منابع کتابخانه ای از قبیل کتب و نشریات تخصصی و مرتبط با موضوع تحقیق، اسناد و مدارک مرتبط، اینترنت و همچنین با جستجو و بررسی پژوهش ها و گزارش های تحقیقاتی مرتبط با موضوع و مسئله ی تحقیق به انتخاب مرتبط ترین موضوعات پرداخته شده است. در پژوهش حاضر با مراجعه به منابع داخلی و خارجی از قبیل کتابخانه ای و یا اینترنتی و با مراجعه به تحقیقات مرتبط انجام شده، ادبیات و پیشینه ی تحقیق تدوین گردیده است. برای انجام این کار ابتدا جایگاه آموزش در منشور توسعه سازمان‌ها تشریح شده و ضرورت آموزش های کارکنان و انواع آن مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه ضمن ارائه تعاریفی ازآموزش های ضمن خدمت و ویژگی ها،اهداف،اصول و مراحل آن، اثر بخشی و ارزیابی اثر بخشی آموزش، عوامل مؤثر در اثر بخش بودن آموزش مطرح ، شاخص ها و روش های مختلف ارزیابی اثر بخشی دوره های آموزشی ضمن خدمت مورد بحث قرار گرفته و همچنین به تشریح دوره های کوتاه مدتی که در سال های ۸۸-۹۰ برای آموزگاران برگزار شده، پرداخته شده و در پایان نمونه هایی از تحقیقات داخلی و خارجی مرتبط با موضوع ارائه شده است.

آموزش ^[۱۳]

کمیسیون خدمات نیروی انسانی تعریف وسیع و گسترده ای از آموزش ارائه می‌دهد و آموزش را “یک فرایند طراحی شده جهت اصلاح نمودن طرز فکر، دانش یا مهارت ها ی رفتاری از طریق یادگیری تجربی، جهت نائل شدن به عملکرد مؤثر در یک فعالیت یا در دامنه ای از فعالیت‌ها و اهداف آن ها در کارگاه های آموزشی که توانایی‌های افراد و رضایت فعلی و آتی نیازهای نیروی انسانی سازمان را توسعه می‌دهند” می‌داند (حاجی کریمی و رنگریز، ۱۳۷۹ ، ص ۲۶۶ ). اما بنا به تعریف یونسکو ، سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد، “آموزش و پرورش عبارت است از تمام کنش ها، اثرات، راه ها و روش‌هایی که برای رشد و تکامل و توانایی‌های مغزی، معرفتی و همچنین مهارت ها، نگرش ها و رفتار انسان به کار می‌روند، البته به طریقی که شخصیت انسان را تا ممکن ترین حد آن تعالی بخشد و یکی از ارزش‌های مثبت جامعه ای که در آن زیست می‌کند، باشد” (خراسانی و حسن زاده بارانی کرد، ۱۳۸۶ ، ص۳۸).