اگر جداکردن فرزند ‌از مادر پس از دوسال نسبت به پسر وهفت سال نسبت به دختر موجب مشقت غیر قابل تحمل برای او شود آیا در این حالت هم دادگاه مادر را به تحویل دادن طفل به پدر ملزم می‌کند؟ در قانون پاسخی برای این مسأله نداریم وبه ناچار طبق اصل ۱۶۷ قانون اساسی به فتاوی معتبر باید مراجعه شود. مطابق فتوای حضرت امام خمینی(ره) در این صورت پدر نباید فرزند را ازمادرجدا کند(میرداداشى، ۱۳۸۱).

۲-۲-۳ مسأله حضانت بعدازطلاق

مسأله دیگری که درمورد حضانت اطفال بعد ازانحلال نکاح ابوین مورد توجه قرار می‌گیرد این است که اگر مادر طفلی ازشوهر خود طلاق گرفته وبه موجب حکم دادگاه حضانت طفل به او واگذار شود، شوهر جدیدی اختیار نماید وضع حضانت چه خواهد شد؟

ماده ۱۱۷۰قانون مدنی مقرر می‌دارد: «اگر مادر طفل درمدتی که حضانت طفل با اوست مبتلا به جنون شود یا با دیگری شوهر کند حق حضانت با پدر خواهد بود. » ماده بالا مقتبس از فقه امامیه است که درآن اصل سقوط حضانت مادر در اثر شوهر کردن مجدد مورد قبول می‌باشد(بندرچی، ۱۳۸۸).

وقتی مادر شوهر مجدد می کند، حضانت او نسبت به طفل شوهر قبلی ساقط می شود وبه موجب اطلاق ماده فوق الذکر، اذن شوهر دوم در اقدام مادر به امر حضانت حق تقدمی برای زن به وجود نمی آورد، زیرا سبب از بین بردن حق، حمایت از کودک است نه رعایت حق شوهر دوم تا اجازه او کافی برای حضانت باشد(بندرچی، ۱۳۸۸).

با تصویت ماده واحده قانون حضانت فرزندان صغیر یا محجور به مادران آنهامصوب ۶/۵/۶۴حضانت فرزندان صغیر یا محجوری که پدرانشان به مقام والای شهادت رسیده یا فوت شده باشند با مادران آن ها خواهد بود. مگر اینکه دادگاه صالح درمورد ادعای عدم صلاحیت صادره حکم به عدم صلاحیت بکند. ‌بنابرین‏ ماده واحده در واقع تاکیدی است بر ماده ۱۱۷۱قانون مدنی که پس از فوت یا شهادت پدر حضانت به مادر داده می شود. وبه موجب تبصره ۲این ماده ازدواج مادران مانع از حق حضانت آن ها نمی باشد(بندرچی، ۱۳۸۸).

۲-۲-۴ حضانت اطفال درصورت فوت یکی از والدین

مطابق ماده ۱۱۷۱قانون مدنی در صورت فوت یکی از ابوین حضانت طفل با آنکه زنده است خواهد بود هر چند متوفی پدر طفل بوده وبرای او قیم معین کرده باشد(بندرچی، ۱۳۸۸).

این ماده را به شرح زیر مورد بررسی قرار می‌دهیم(بندرچی، ۱۳۸۸):

الف)پدر فوت کرده ومادر درقید حیات است: درصورتی که قبلاً مادر از پدر جدا نشده و یا جدا شده و شوهر مجدد نکرده باشد موضوع طبیعی و قطعی است مادر برای نگه داری از هر فرد دیگری حتی قیم و وصی منصوب نیز شایستگی و دلسوزی ‌بیشتر خواهد داشت.

ب)پدرفوت کرده ومادرازدواج ‌کرده‌است: مطابق مفهوم ۱۱۷۱چنین مادری با وجودئ وظایف ناشی از ازدواج ثانوی خود باز هم حق حضانت طفل را دارا می‌باشد.

ج)مادر فوت کرده باشد پدر درقید حیات: در این مورد نیز چنانچه پدر با زن دیگری ازدواج ننماید و مشکل همسر جدید و اطفال همسر جدید مطرح شود مسأله طبیعی و منطقی است لیکن در صورت ازدواج با همسر جدید موضوع قابل توجه است که در این صورت به چنانچه مشکل وخطر احتمالی پیش آید می توان با استفاده ازماده ۱۱۷۳قانون مدنی وماده ۱۳قانون حمایت خانواده رفع اشکال نمود.

د)حضانت جد پدری: مطابق ماده ۱۱۸۸قانون مدنی «هریک از پدر وجدپدری بعد از وفات دیگری می‌تواند برای اولاد خود که تحت ولایت او می‌باشند وصی معین کند تا بعد از فوت خود درنگهداری وتربیت آن ها مواظبت کرده اموال آن ها را اداره نماید. »

وقتی جد پدری می‌تواند برای بعد ازخود وصی معین کند تا درنگهداری وتربیت(حضانت)نوه های خود اقدام نماید به طریق اولی خود او نیز دارای حق حضانت می‌باشد لکن با وجود اطلاق ماده ۱۱۷۱ ‌و اختصاص حضانت به پدر ومادرمطابق ماده ۱۱۶۹قانون مدنی، مفادماده ۱۱۸۸را درموقعی که مادردرحیات نباشد می توان مورد عمل قرار داد وبنابراین وجود حق پدری طفل مانع از حضانت مادر ولواینکه به دیگر ی شوهر نموده باشد، نمی تواند باشد.

ه)حضانت طفل در موقع فوت پدر ومادر: درصورت فوت والدین درقانون مدنی صراحتاً در این مورد تعیین نکلیف نکرده است چون مطابق ماده ۱۱۸۸قانون مدنی هریک از پدر و جد پدری بعد از وفات دیگری می‌تواند برای اولاد که تحت ولایت او می‌باشد وصی معین کند تا بعد از فوت خود در نگهداری و تربیت آن ها مواظبت کرده و اموال آن ها را ادراره نماید.

وقتی جدپدری می‌تواند بعد از فوت خود وصی معین کند تا در نگهداری و تربیت(حضانت) اولاد خود اقدام نماید، به طریق اولی خود او دارای حق حضانت می‌باشد وحق حضانت خود را زمانی می‌تواند اعمال نماید که پدر و مادر هیچ کدام در قید حیات نباشند. ‌بنابرین‏ در صورت فوت پدر ومادر هر دو حضانت بر عهده جد پدری است، اگر طفل جد پدری هم نداشته باشد وصی منصوب از طرف پدر یا جد پدری حضانت طفل رابرعهده می‌گیرد و در صورتی که وصی هم وجود نداشته باشد اقربا(نزدیکان) طفل بنا بر ترتیب ارث حضانت او را بعهده می گیرند.

۲-۲-۵ موارد سقوط حق حضانت

وضع حضانت اطفال مسأله ای است که درعین حال که برای والدین حقی می‌باشد متقابلاًانجام آن را تکلیف آن ها نیز قرارداده است. تا جایی که درموارد معینی حق حضانت آن ها ساقط می‌گردد. مواردی که با پیدایش آن حق حضانت ساقط می شود عبارتند از(طاهری نیا، ۱۳۸۳):

الف-جنون: امر حضانت از امور مهمی است که اعمال آن نیاز به درک وتشخیص صحیح دارد زیرا سرنوشت آینده طفل بر اساس همین تصمیم اتخاذ شده بستگی دارد.

‌بنابرین‏ پدر یا مادری که حفظ خودش بعهده دیگری است چگونه می‌تواند حضانت از طفلی را بعهده بگیرد. سقوط حضانت مادر براثر جنون درماده ۱۱۷۰قانون مدنی پیش‌بینی ‌و تصریح شده است. ولی جنون پدر به سکوت برگزار شده است در این مورد نیز می توان با توجه به طبع حضانت و قدرت بر اعمال آن مستلزم فکر صحیح ‌و اراده‌ درست می‌باشد و همچنین با وحدت ملاک ازماده ۱۱۷۰ قانون مدنی درمورد جنون پدر، حضانت را به مادر تفویض نمود.

ب-عدم مواظبت طفل

به موجب ماده ۱۱۷۳قانون مدنی(اصلاحی) هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد محکمه می‌تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا تقاضای رئیس حوزه قضایی هر تصمیمی که برای حضانت طفل مقتضی بداند اتخاذ کند.

قانون‌گذار درسال۱۳۷۶ماده فوق را اصلاح نمود و مصادیق عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی هر یک از والدین را به شرح زیر مقرر نمود:

۱-اعتیاد زیان آور به الکل، مواد مخدر و قمار

۲-اشتهار به فساد اخلاق و فحشا

۳-ابتلا به بیماری‌های روانی با تشخیص پزشکی قانونی

۴-سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود به مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشا و تکدی گری و قاچاق

۵-تکرار ضرب وحرج خارج از حد متعارف

برای کاهش انواع گوناگون ریسک روش‌های متفاوتی ارائه شده است، به­ طور مثال برای از بین بردن ریسک سرقت پول، برخی از افراد با سرمایه ­گذاری در بانک­ها به مدیریت چنین ریسکی می‌پردازند در حالی که عده­ای دیگر برای کاهش چنین ریسکی، به خرید اموالی اقدام می‌کنند که ریسک سرقت در آن ها کمتر باشد مانند زمین و اوراق بهادار. اما در تمام این روش­ها نیز تا حدودی ریسک وجود دارد و در این مواقع است که مدیریت ریسک به کمک اطلاعات کسب شده از وضعیت انواع دارایی‌های گوناگون می‌تواند باعث حداقل شدن زیان و حداکثر شدن سود شود.

در بانکداری سنتی برای ریسک‌های مرتبط با فعالیت‌های بانکی روش‌های متفاوتی جهت کاهش ریسک در نظر می‌گیرند. برای کاهش ریسک اعتبارات از روش تصویب تسهیلات ‌بر اساس مشخصات یک به یک متقاضیان به وسیله مدیران اعتباری باتجربه و بررسی و تصویب پیشنهادهای غیر معمول به وسیله مدیران ارشد استفاده می‌شود. روش دیگر، نظارت و بررسی دائم تسهیلات است که در آن بررسی صنایع گوناگون، مناطق و کشورها، وضعیت گیرندگان وام باید به طور مداوم بررسی شود. همچنین روش مدیریت به موقع و آماده برای تغییر در ترکیب تسهیلات به علت اتفاقاتی که در بازار رخ می‌دهد یا گرفتن وثیقه‌های اضافی نیز برای کاهش این ریسک مد نظر است. روش آخر برای کنترل ریسک اعتبارات، بازنگری دوره­ای به تسهیلات در قسمت دارایی‌های ترازنامه بانک است که بررسی‌های ماهانه یا سه ماهه وضعیت تسهیلات اعطایی، ارزیابی ارزش روز این داراییها با توجه به اتفاقاتی که در بازار رخ داده است، بررسی میزان تمرکز تسهیلات اعطا شده در صنایع گوناگون و در مناطق متفاوت، بررسی امکان فروش این داراییها از آن جمله هستند.

جهت کاهش ریسک نقدینگی به طور معمول اگر بانک نتواند نیازهای کوتاه­مدت نقدینگی خود را از راه فروش گواهی سپرده ­ها تامین کند بانک با وثیقه گذاشتن قسمتی از دارایی‌های خود آنقدر منابع تجهیز می‌کند تا بتواند تعهدات خود را به موقع بپردازد. ‌در مورد ریسک عملیاتی با استخدام کارمندان قابل اعتمادتر و با تجربه­تر می‌توان آن را کاهش داد و برای ریسک بازار در بانکداری سنتی از ابزارهای مشتقه و مهندسی مالی استفاده می‌شود(عقیلی کرمانی،۱۳۸۱).

بین انواع ریسک‌های گفته شده ریسک بازار به دلیل آن که به نسبت جدید است و شناخت آن به بعد از دهه ۸۰ میلادی و پس از تغییراتی همانند شناور ساختن رژیم‌های نرخ ارز و کمرنگ شدن نقش طلا در جایگاه پشتوانه پول داخلی کشورها در نظام اقتصاد بین ­الملل باز می‌گردد اهمیت بیشتری دارد. در دو دهه اخیر عوامل ریسک بازار علت ورشکستگی شرکت­ها و بانک‌های بزرگی بوده است برای مثال می‌توان به ورشکستگی اورنج کانتی^[۴۹](به دلیل نوسان نرخ بهره)، برینگز بانک^[۵۰] (براثر نوسان بازار سهام در ژاپن)، نات­وست^[۵۱] و یوبی­اس^[۵۲](به سبب اشتباه در پیش ­بینی قیمت­ها و قیمت­ گذاری اختیار معامله) اشاره کرد(حنیفی،۱۳۸۰).

۲-۲-۱۴ طبقه بندی ریسک

1. ریسک مالی: ریسک مالی بستگی به فعالیت­هایی دارد که شرکت از طریق آن ها فعالیت‌های خود را تامین مالی کند. ریسک مالی معمولاً می‌تواند به وسیله ساختار سرمایه شرکت اندازه ­گیری شود. شرکتی که از طریق بدهی تامین مالی کرده ناچار است که هزینه ثابتی را تحمل کند و این هزینه موجب خواهد شد که درآمد سهام‌داران عادی پس از کسر این هزینه بهره پرداخت شود. لذا شرکت­هایی که نسبت بدهی بالاتر دارند نوسان پذیری سود هر سهم آن ها بیشتر از شرکت­هایی است که بدهی کمتری دارند. این نوسان پذیری بازده که ناشی از اهرم مالی است را ریسک مالی گویند. تامین مالی از طریق بدهی و تحمل هزینه ثابت بهره به دو صورت بر روی عدم اطمینان تاثیر می‌گذارد:

الف) استفاده از بدهی، عدم اطمینان جریانات نقدی درآمدی را برای سهام‌داران عادی نسبت به موقعیتی که بدهی ندارد افزایش می‌دهد.

ب) عدم تکافوی سود عملیاتی جهت جبران میزان هزینه های ثابت سرمایه­ای ناشی از بدهی، سهام‌داران را مواجه با از دست دادن اصل سرمایه ­گذاری­شان در شرکت خواهد کرد(‌به این ریسک ورشکستگی گویند)(گندمکار،۱۳۸۰).

۲- ریسک تجاری: بی‌توجهی ‌به این ریسک باعث می‌شود شرکت در صحنه رقابت شکست بخورد یا محصولاتی که منسوخ و قدیمی شده است ارائه بنماید. نمونه آن اوراق قرضه با ریسک پایین بود که جایگزین وام‌های بانکی گردیده است. به عبارت دیگر با رایج شدن اوراق تجاری آن دسته از بانک­ها که به شرکت‌های بزرگ وام می‌دادند مواجه با زیان کاهش تقاضای وام شدند و با توجه به هزینه ثابت بالایی که داشتند مواجه با زیان وحشتناک در دهه ۱۹۸۰ گردیدند.

نمونه دیگر ریسک تجاری زمانی مشاهده می‌شود که بانک آماده نباشد در نوعی فعالیت نوپا یا عرضه محصول جدید رقابت کند. بانک­هایی که با تأخیر وارد فعالیت‌های مربوط به کارت اعتباری شدند یا بموقع در صدد عرضه اوراق قرضه با پشتوانه اسناد رهنی مسکن بر­نیامدند در این زمینه‌های جدید رقابتی بازنده شدند. بانک­هایی که به اصطلاح سحرخیز بودند و توانستند به موقع دست به چنین اقداماتی جدید بزنند از مزایای رقابتی بهره بردند. شرکت­هایی که در دهه ۱۹۹۰ سیاست محافظه ­کارانه و صبر و انتظار را در پیش گرفتند خود را با ریسک تجاری روبرو نمودند. همین امر توجیه کننده اهمیت فزاینده­ای است که سازمان‌های مالی در سراسر دنیا برای برنامه­ ریزی‌های استراتژیک قائل می‌شوند(جرج پارکر،۱۳۷۸).

۳- ریسک ورشکستگی: اگر در ساختار سرمایه شرکتی اوراق قرضه (وام بلند مدت) وجود داشته باشد احتمال دارد که شرکت دچار بحران مالی شود. شرکت زمانی دچار بحران مالی می‌شود که نتواند اصل و فرع بدهی‌های خود را در موعد مقرر پرداخت کند(آلن شاپیرو،۱۳۷۳).

اگر هم مفاد قرارداد وام دارای بندها وشرایط به اصطلاح دست و پاگیر باشد این وضع بدتر و اوضاع وخیم­تر خواهد شد. گاهی مفاد قراردادهای وام دارای شرایطی است که آن شرکت را از بسیاری اعمال و اقدامات منع می‌کند و اگر شرکت هر یک از این مقررات را نقض کند متخلِّف شناخته می‌شود. برای مثال ممکن است که در قرارداد وام تصریح گردد که نباید نسبت جاری شرکت از ۷۵/۱ کمتر باشد بدیهی است اگر نسبت جاری به ۵/۱ برسد شرکت متخلِّف شناخته می‌شود. هر­گاه چنین خلاف­هایی به اثبات برسد طلبکاران شرکت و دارندگان اوراق می‌توانند شرکت را تحت تعقیب قانونی قرار دهند و شرکت را مجبور می‌کنند که کلیه بدهی­هایش را بلافاصله پرداخت کند و به اصطلاح همه بدهی‌های مدت­دار به روز می‌شود. عدم پرداخت به موقع تعهدات از سوی شرکت می‌تواند منجر به اقدامات قانونی طلبکاران علیه شرکت گردیده و موجب ورشکستگی شرکت گردد. معمولاً نمی­ توان درجه بحران را به صورت دقیق تعیین کرد ولی معمولاً ورشکستگی سبب ایجاد هزینه های اضافی مربوط به وکلا، حسابداران، مشاوران و از دست دادن مشتریان و کارکنان متخصّص خواهد شد(ریموند ،۱۳۷۴).

۲-۳-۴- دلایل عدم تناسب آموزش کارکنان با نیازهای شغلی

عدم تناسب آموزشی کارکنان با نیازهای شغلی آنان تابع عللی می‌باشد که تعدادی از آن ارائه شده است:

عدم برنامه ریزی صحیح آموزشی

یکی از دلایل عدم تناسب آموزشی کارکنان با نیازهای شغلی آن ها عدم برنامه ریزی صحیح آموزشی است که این مورد از سه جنبه مورد بررسی قرار می‌گیرد:

الف) عدم انعطاف کافی در برنامه های آموزشی؛

ب) وضع خط مشی های آموزشی یکسان و مشابه برای همه سازمان ها؛

ج) پرمحتوا نبودن دوره های آموزشی و عدم تناسب و هم ارزی آن ها با نیازهای مورد نظر (دعایی، ۱۳۸۵).

هم سطح نبودن کارکنان در دوره های آموزشی خاص

کارکنانی که از یک سازمان یا سازمان های مختلف برای یک دوره آموزشی اعزام می‌شوند و تحت آموزش قرار می گیرند باید از نظر احتیاجات آموزشی در یک سطح باشند. اگر در انتخاب افراد در دوره های آموزشی دقت خاص به عمل نیاید در این صورت کارکنان با احتیاجات مختلف، در دوره های آموزشی که فقط احتیاجات خاصی را برآورده می‌کند شرکت می نمایند. با این وضعیت معلوم است این آموزش ها، نیازهای شغلی آنان را مرتفع نکرده و تناسبی با هم ندارد (سولمن، ۲۰۰۳).

ضعف مدیریت

در صورتی آموزش و بهسازی نیروی انسانی امکان پذیر و موفق است که مورد حمایت همه جانبه مدیریت بوده و افراد، امکانات و تجهیزات لازم در اختیار برنامه و دوره های آموزشی گذاشته شود (جزنی، ۱۳۸۵).

عدم دقت کافی در تعیین احتیاجات آموزشی

تعیین احتیاجات آموزشی عبارت است از تشخیص دادن تغییرات کمّی و کیفی که بایستی با بهره گرفتن از برنامه آموزشی در نحوه انجام دادن فعالیت های کارمند به وجود آید تا بهترین نتیجه حاصل شود. به عبارت دیگر تعیین نیازهای آموزشی در واقع تشخیص مسائل و مشکلات فردفرد کارکنان در ارتباط با دانش، مهارت و رفتار لازم برای انجام موفقیت آمیز مشاغل است (دایسون^[۱۸] و همکاران، ۲۰۰۵).

عدم سرمایه گذاری کافی

عدم سرمایه گذاری کافی در امر آموزش کارکنان را می توان از دو جنبه بررسی کرد که منجر به عدم تناسب آموزش کارکنان با نیازهای شغلی آن ها می شود.

الف) عدم امکانات مناسب و کافی: وقتی سرمایه گذاری در امر آموزش کارکنان کم باشد به تبع آن نیز امکانات از جمله فضای آموزشی، ابزار آموزشی و … برای کارکنان به طور کافی در دسترس نخواهد بود که این نیز باعث خواهد شد آموزشی که باید با توجه به تأمین احتیاجات شغلی کارکنان در دستور کار باشد میسر نگردد و به آموزش هایی روی آورده شود که تناسبی با نیازهای آموزشی تشخیص داده شده نداشته باشد.

ب) عدم به کارگیری مربیان کارآزموده و مجرب: موفقیت دوره های آموزشی با وجود مربیان کارآزموده و ذیصلاح، مربیانی که به زیر و بم کار خویش آشنا باشند امکان پذیر است (هویانت^[۱۹] و همکاران، ۲۰۰۳).

۲-۳-۵- نقش اخلاق در مدیریت منابع انسانی

مدیریت منابع انسانی به طور مستقیم با نگرشهای کارکنان و اعضای سازمان در ارتباط است، این نیروها کمک می‌کنند که سازمان به سوی اهداف خود حرکت کنند. در صورتی که ارتباط یاد شده یک ارتباط سالم باشد، سازمان به اهداف خود خواهد رسید و اگر این ارتباط بر پایه رفتارهای غیر اخلاقی باشد، سازمان از رسیدن به اهداف خود باز می‌ماند. بیان گردید که آموزش نقش اساسی در ارتقای سطح دانش و بهروری سازمان دارد، حال اگر این آموزش اخلاق‌گرا و مطابق با فرهنگ اخلاقی باشد، نتیجه آموزش به صورتی کارآمد نمایان می‌گردد (اژدری، ۱۳۸۹).

به زعم جنگی زهی (۱۳۸۹) از مهم‌ترین مواردی که باعث می‌گردند که مدیران سازمان را به صورتی کاملاً غیر مستقیم به سمت آرامش حاصل از اخلاق‌گرایی سوق دهند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

تامین امنیت روانی کارکنان

امنیت روانی از نتایج اخلاق‌گرایی و اخلاق‌گرایی از تضمین‌کنندگان ایجاد امنیت روانی در سازمان هستند، با تامین امنیت روانی برای اعضای سازمان، نیل به اهداف آسانتر می‌گردد.

تزریق روحیه عدالت‌محوری در سازمان

عدالت از محوری‌ترین شعارهای هر مکتب اخلاق‌گرایی است. هنگامی که اعضای سازمان احساس کنند که عدالت در سازمان وجود دارد، حس همکاری بیشتری بین اعضا و مدیریت به وجود می‌آید.

کاهش استرس و فشارهای روانی

یاد خداوند آرامش بخش ‌قلب‌ها است. این جمله در عین کوتاه نشانگر نقش اخلاق و مکتب در کاهش فشارهای روانی در هر اجتماعی مانند یک سازمان است. با کاهش فشارهای روانی در سازمان، حرکت به سوی اهداف با کمک اعضا به راحتی میسر است.

تشویق کارکنان به پایبندی کامل به اصول ارزشی

اگر در سازمان مدیران و دیگر اعضا به اصول مختلف سازمان پایبند باشند، سازمان به سمت ماندگاری حرکت خواهد کرد. یکی از دلیل ماندگار شدن چهره بعضی از مدیران توجه آن ها به ارزش‌های دینی و سازمانی است. می‌توان گفت: بدون توجه به مسائل اخلاقی و انسانی توسعه منابع انسانی غیر عملی است. با بررسی و شناخت فضای سازمان و حرکت در جهت برنامه‌ریزی برای جبران کاستیها می‌توان فرهنگ اخلاق‌گرای سازمانی را که خود جنبه مهمی از آموزش منابع انسانی سازمان است، بین نیروهای سازمان تزریق نموده و در نهایت به سمت توسعه واقعی در منابع انسانی و بهره‌وری سازمانی حرکت نمود (جنگی زهی، ۱۳۸۹).

۲-۳-۵-۱- فواید مدیریت اخلاق در آموزش مدیریت منابع انسانی

اخلاق سازمانی همــانند دیگر رشته‌های مدیریت با توجه گسترش سازمان به وجود آمد. با پیچیده‌تر شدن فعالیت‌ها در سازمان، مدیران احساس نمودند که سازمان به انجام کارهای صحیح در کنار انجام صحیح کارها نیاز دارد که در نتیجه این تفکر اخلاق سازمانی شکل گرفت. وظیفه مدیریت منابع انسانی در زمینه اخلاق سازمانی، شناسایی، اولویت‌بندی ارزش‌ها در جهت هدایت انواع رفتارها و برنامه‌ریزی دقیق و مدون در جهت نیل به اخلاق سازمانی است. آنچه که در این جا اهمیت دارد این است که مدیر منابع انسانی باید توجه داشته باشد که آموزش در سازمان متبوع باید با دیدگاهی کاملاً منطبق با ارزش‌های سازمان و اخلاق موضوعه در محیط انجام پذیرد (یارندی، ۱۳۸۲).

از مهم‌ترین مواردی که به‌ عنوان مقاصد مشترک سازمان و نظامهای مختلف در خصوص آموزش ضمن خدمت قابل ذکر است به شرح زیر است:

هماهنگ و همسو نمودن کارکنان با سازمان

افزایش رضایت شغلی و بهبود روحیه کارکنان

کاهش حوادث و ضایعات کاری

بهنگام سازی دانش نیروی انسانی در سازمان

کمک به تغییر و تحولات سازمانی

تقویت روحیه همدلی و همکاری در بین کارکنان سازمان

نکته قابل توجه این است که بر حسب نوع فرهنگ سازمانی و شرایط زمانی و دیگر معیارهای موجود، میزان اهمیت هر کدام از این اهداف و اولویت هر کدام متفاوت است (شریعتمداری، ۱۳۸۲).

۲-۴- پیشینه تحقیق

امروز ه جامعه پزشکی یکی از زمینه­هایی است که به سرعت تغییر می­یابد و سعی بر آن است که با به کارگیری وسایل مختلف، زمان وقفه در طرح­های معالجه بیماران را به حداقل کاهش دهند تا بتوانند به بیماران بیشتری خدمات لازم را برسانند (جانسون و همکاران ۱۹۹۶، ۱۷۷). طبق اظهارات مک‌نیف^[۶۹] پیوستن دارو درمانی وهنر به یکد یگر موجب پدید آمدن نوعی نظم می‌گردد که همان درمان ،باز گرداندن سریع فرد به زندگی کاری می‌باشد (مک نیف ۱۹۹۲، ۲۶۳).

امروزه نقاشی درمانی یکپارچه شده^[۷۰] نوعی درمان است که ترکیبی از دارو درمانی و نقاشی درمانی گروهی ‌می‌باشد و متمرکز برکسب تصاویر درونی فرد است. خلق تصاویر به عنوان نقطه شروع درمان برای گروه، خانواده یا فرد به کار گرفته می شود .بیماران سریعاً راه رسیدن به هیجانات و آگاهی یافتن از تعارضات خود را پیدا می‌کنند (اشتاینبر^[۷۱] و همکاران ۱۹۹۹، ۱۴۲).

دیدگاه عملی در درمان برخاسته از نیازهای بیماران ‌و افرادی که دچار مشکل ‌شده‌اند، ‌می‌باشد (آرنهایم^[۷۲] ۱۹۸۶، ۱۴۳).

هنر درمانی نیازمند توجه به نیازهای بیماران مانند نیاز به آزادی، استقلال، بیان کردن وآرامش است (سایمون^[۷۳] ۱۹۹۶، ۱۸۹). روان درمانی هنری نیازی به جزئیات مهارتی وتکنیکی ندارد (لاند گارتن ۱۹۸۱ ترجمه هاشمیان ۱۳۷۸، ۱۷۷) و منظور از نقاشی درمانی، نقاشی پروری نیست بلکه منظور ارائه فرصت به فرد است تا از طریق خطوط و رنگ­ها، آزادانه احساسات، و عواطف و نیازها وحتی دانسته‌های خود را به نحوی که مایل است بیان کند (عناصر ۱۳۶۸، ۱۷۶).

نقاشی و سایر هنرها مانند پلی دنیای درون و واقعیت های خارجی قرار می گیرندوتصویر همانند یک میانجی عمل کرده وجنبه های خود آگاه ونا خودآگاه گذشته، حال، آینده در مانجو را منعکس می­ کند. نقاشی، بیش از آنکه در تشخیص اختلالات روحی بزرگسالان مفید باشد در امر شنا خت و درمان مشکلات کودکان ناسازگار و بی­قرار مناسب است و ‌به این کودکان امکان می‌دهد که قدرت وقابلیت وخلاقیت خود را بشناسد و در نتیجه مشکلات آموزشی برای آن ها، آسان تر جلوه کند (هیربدنیا ۱۳۷۷، ۱۴۲).

کرامر هدف هنر درمانی را ایجاد فرصت برای انتخاب، تغییر دادن یا تکرار تجربیات می­داند که فرصت­هایی را برای تجربه مجدد تعارض­ها پدید ‌می‌آورد و سپس به رفع، تحلیل، کامل کردن و یا ‌پاسخ‌گویی‌ به آن ها می‌پردازد. کاربرد بالینی هنر درمانی شامل حال بزرگسالان و کودکان بستری، افراد سایکوز و نوروزی که داوطلبانه در جستجوی معالجات ومداخلات روانپزشکی هستند، افراد زندانی، عقب مانده ذهنی، کودکان دارای ناتوانی یادگیری، خانواده ­ها وزوج­های آشفته می­ شود و نیز افرادی که مشکلات هیجانی آن ها موجب بیماری بدنی مانند عروق کرونر، سرطان، هموفیلی، آسم، مرض قند و بیماری عصبی می­ شود نیز ازآن استفاده ‌می‌کنند. جلسات هنر درمانی ممکن است برای یک نفر یا برای گروه ­های کوچک یا بزرگ و یا خانواده ­ها تنظیم شود و نیز ممکن است در دفتر درمانگران یا در کلاس یا اتاق یک بیمار در بیمارسان و یا در زیرزمین یک بیمارستان عمومی برگزار می­گردد و این خود مشروط به نیاز وجهت گیری های هنر درمانگران یا مؤسسه‌­ای که هنر درمانی را به کار می‌برد دارد.کیفیت تکنیکها بنا به دلایل ذکرشده تغییر می‌یابد.

هنر درمانگرا نباید تجربه کافی ‌در مورد به کار گیری وسایل هنری برای رسیدن به اهداف معالجه را داشته باشد.

برای مثال نقاشی با انگشت، نقاشی­های رنگ روغن و نقاشی روی سفال وسایل لمسی هستند که وسواس عملی را نسبت به لکه افزایش می­دهد و اگر هدف معالجه، فراهم کردن ساختاری باشد که به بیمار کمک کند تا کنترل درونی کسب کند این جانشین نمی­تواند کمک کننده باشد و می ­تواند برای اهداف درمانی زیانبخش باشد. یکی از مؤلفه‌­هایی که در انتخاب وسایل اثر بسیار دارد میل ‌و خواست خود فرد است. بیمارانی که نیاز دارند برای ارتباط بر قرار کردن با دیگران به خاطر عدم ارتباط کلامی تشویق شوند. از فعالیت­های گروهی بهتر وبیشتر بهره مند می­گردند. کودکانی که به علت اختلالات یادگیری خاص، دچار مشکلات رفتاری و گوشه­گیری ‌شده‌اند اولین نقاشی کودک برای هنر درمانگران ارزشمند است زیرا این اولین قدم برای خویشتن پذیری کودک محسوب می­ شود. برای همه بیماران و مراجعان، هنر درمانی شکلی از ارتباط غیر کلامی است که موجب دورنگه داشتن افکار واحساسات مزاحم می­ شود و برای بیماران سایکوتیک موجب جدا سازی خیالات از واقعیات می­گردد. هنر درمان برای خانواده­های آشفته ممکن است نشان دهد که چه کسی در خانواده سپر بلا شده است و نیز می ­تواند خطر جدایی نسل­ها و پس آمد آن را که موجب تقویت فردیت می شود را روشن کند.طول مدت درمان بنا بر جایی که درمان صورت می‌گیرد.اهداف درمانی و نیاز بیمار تعیین خواهدشد. یکی از شایعترین کار برد هنر درمانی ‌در مورد اسکیزوفرنی می‌باشد و این ناشی از ایت حقیقت است که بیمار اسکیزوفرنی از یک رویداد ضمنی رنج می ‌برد که اغلب حات شدیدی از بازگشت ‌می‌باشد و به نظر می‌رسد که هنر درمانی بیمار را وادار می­سازد که خود را به طور متوالی ووسواس گونه به کمک وسایل هنری بیان کند. نقاشی خود انگیخته برای فراخواندن تداعی­ها و درک بهتر از حوزه ­های تعارض برانگیز به کار می رود. افرادی که بیماری افسردگی دارند اغلب احساس می‌کنند از اجتماع دور هستند واین خود عدم کفایت ودرماندگی آن ها را منعکس می‌کنند.درمانگر باید هیچ طرح یا فعالیتی که موجب ناکامی آنان شود پیشنهاد نکند.بیماران وسواسی و نورتیک اغلب برای انجام فعالیت غیر کلامی مانند نقاشی مقاومت می‌کنند.و در اینجا هنر درمانگر برای اینکه یک رابطه درمانی را به وجود بیاورد گاهی اوقات باید از کشیدن نقاشی به طور مشترک بر روی یک قطعه کاغذ استفاده کند. (لویک ۱۹۸۳، ۱۴۳).

بنابراظهارات اسکیف و هیوت^[۷۴] (۱۹۹۸) نقاشی مشترک گروهی روی یک جا می ­تواند موجب اجتناب از پوشش تفاوت فردی شده و راهی باشد که گروه بتواند با احساسات مشترک، هم در سطح هشیار و هم نا هشیار درباره یک موضوع مشترک کار کند.

سایمون در کتاب (نقش­های سمبلیک در هنر درمانی^[۷۵]) در بخشی به نام «هنر آشپزخانه‌ای^[۷۶]» از گروه ­های کوچکی شامل چند کودک و بزرگسال یاد می­ کند که بر حسب علاقه مشترکشان نقاشی آزادی را به کمک یکد یگر ترسیم ‌می‌کنند و هر یک در حین انجام یک فعالیت گروهی به برون ریزی عواطف خود می پردازد (سایمون ۱۹۹۶، ۱۷۶).

گیلوری ولی^[۷۷] (۱۹۹۴) در نوشته­ های خود از زن ۳۴ ساله ای به نام تریش یاد ‌می‌کنند که همه عمر خود را در مرکز حمایتی به سر برده او مشکلات یادگیری شدید ورفتار پرخاشگرانه انفجاری داشت و هیچ زبان گفتاری یا اشاره ای نداشت .تریش مدت سه سال در یک هنر درمانی گروهی شرکت داده شد.وی همیشه در جلسات حضور داشت وروی میز کوچک خود کار می کرد و نقاشی را به هر وسیله دیگر ترجیح می­داد.

نظام شخصیت افراد به عنوان تمایلی به هنجارشده ای که در اثر تعامل نظام های ارگانیک و اجتماعی در خلال فرایند جامعه پذیری رشد می‌یابد و به صورت نظام واسط بین نظام عالی و اجتماعی عمل می‌کند (چلبی، ۱۳۸۱: ۹۹).

با سوگیری مثبت نسبت به ارزش های عام، دموکراتیک، مشارکت، آینده نگری، برنامه ریزی و اعتماد تعمیم یافته بر شهروندی مؤثر بوده است. ‌بنابرین‏ می توان نتیجه گرفت نظام شخصیت با ایجاد انگیزه، زمینه لازم برای آگاهی و عمل به حقوق و وظایف شهروندی و احساس تعلق به جامعه را فراهم می‌سازد و افراد را به شهروندانی فعال و مشارکت جو تبدیل می‌کند(شیانی، ۱۳۸۸: ۱۰).مشارکت را می توان بستر شکوفایی خلاقیت های انسان به شمار آورد که از یک سو مفهوم شهروندی ‌بر اساس آن ساخته می شود و از دیگر سو جزئی از حقوق و مسئولیت های شهروندی است، به تعبیر فالکس ویژگی کلیدی معرف شهروندی که آن را از تابعیت^[۳۴] متمایز می‌کند وجود یک اخلاق مشارکتی است. ‌بنابرین‏ مشارکت فعال پایه و اساس شهروندی و رمز تحقق آن است. (همان: ۱۲).

مهم ترین و تاثیرگذارترین مرحله در تاریخ مفهوم شهروندی در دورانی نسبتا متاخر رخ نمود. منتسکیو در کتاب روح القوانین خود شهروندی را مجموعه ای از سازوکارهای اخلاقی – مدنی می‌داند که باید آن را در مفهوم روابطی که میان شهروندان حاکم است تعریف کرد (فکوهی، ۱۳۸۸: ۱۱)

مارشال که از پیشگامان معاصر نظریه شهروندی است درکتاب «طبقه، شهروندی و توسعه اجتماعی»، شهروندی را در رویکردی تکاملی و تاریخی به سه بعد «مدنی»، «سیاسی» و «اجتماعی» تقسیم می‌کند. حقوق مدنی یا قانونی (مانند حقوق مربوط به اموال و دارایی های فردی) که در قرن هفدهم و در واکنش به حاکمیت مطلقه پادشاهی شکل گرفت در نهایت در چارچوب دادگاه های حقوقی و حق قانونی داشتن دادگاه عادلانه برای تک تک افراد نهادینه شد. سپس در قرون هجده و نوزده شهروندی سیاسی در بستر توسعه «دموکراسی پارلمانی» ظاهر گشت. مطابق حقوق شهروندی سیاسی، افراد حق رأی و حق مشارکت در سازمان های دولتی را پیدا کردند (جریبی و صفری شالی، ۱۳۸۹: ۱۵۸).به اعتقاد ترنر، شهروندی با مدرنیزاسیون مرتبط است از این رو نیروهای حامی مدرنیزاسیون توسعه دهنده شهروندی هستند(ترنر، ۱۹۹۳: ۱۲).

شهروندی و حقوق شهری

شهروندی ایده ای است که در اروپای غربی زاده شد.این موضوع یکی از فرایندهای جامعه مدرن است و در عرف جامعه شناسی دارای مرزهای تعریفی خاص و عموماً برخاسته از نگرش عقلانی نسبت به قانون و حقوق افراد در جامعه است(عباسی، ۱۳۸۶: ۴۵۷).

باز اندیشی توسعه تاریخی شهروندی در جامعه مدرن را می توان در نظریه شهروندی مارشال که یکی از برجسته ترین نظریه های مربوط به شهروندی و حقوق شهروندی را ارائه داده است، مشاهده نمود. به نظر ایشان، شهروندی پایگاهی است که به همه افرادی که عضو تمام عیار جامعه خود هستند، داده شده است. این افراد همگی دارای جایگاه، حقوق و وظایف و تکالیف متناسب با این پایگاه هستند و حقوق وظایف شهروندی به موجب قانون تثبیت و حمایت می شود. مارشال حقوق شهروندی را در سه حوزه اصلی می‌داند:

حقوق مدنی (آزادی های فردی، آزادی بیان، حق مالکیت و حق بهره مندی از عدالت)، حقوق سیاسی (حق رأی‌، حق شرکت در انتخابات، حق مشارکت سیاسی) و حقوق اجتماعی (حق بهره مندی از امنیت و رفاه اجتماعی و خدمات مدنی) (تقوایی و همکاران، ۱۳۸۸: ۲۵).

بحث آموزش شهروندی شامل یک بسته آموزشی است که حقوق شهروندی را نیز در بر می‌گیرد و به آن بسته حقوق شهروندی اطلاق می شود. در این بسته آموزشی، شهروند می آموزد که با توجه به سن و جنسیت خود، چه حقی نسبت به سیستم های اجتماعی دارد. او در این سیستم باید از مراجع مسئول احساس امنیت، آسایش و راحتی به عنوان یک شهروند را مطالبه کند، ضمن این که فراهم آوردن فضاها و فرصت های لازم برای گذران بهینه اوقات فراغت و شیوه مطلوب زندگی در جامعه، از جمله مواردی است که او درحقوق شهروندی خود باید از دولت مطالبه کند. این موارد حقوقی هستند که مردم نسبت به نظام شهری دارند، اما در مقابل، نظام شهری نیز قطعاً حق و حقوقی را از شهروندان مطالبه می‌کند. (تقوایی و همکاران، ۱۳۸۸: ۲۵).

شهروندی یکی از مهمترین مفاهیم و ایده های اجتماعی است که در باز خوانی رابطه فرد و جامعه کارایی دارد. تعاریف متفاوتی از شهروندی شده، ولی تعبیر مشترک از آن وجود دارد که عناصر اساسی آن حقوق و وظایف می‌باشد. شهروندی رابطه بین فرد و جامعه را در قالب حقوق و مسئولیت ها بازنمایی می‌کند. شهروندی هر دو عنصر فردگرایانه و جمع گرایانه را درخود دارد بدین ترتیب که شهروندی از یک طرف با اعطای حقوق، فضای لازم را به فرد می‌دهد که فارغ از هر گونه دخالت، منافع خود را دنبال نماید و همچنین فرد را قادر می‌سازد که دستی در شکل دادن به نهادهای حکومتی عمومی داشته باشد و از طرف دیگر بر مسئولیت هایی که باید برای پایداری جوامع سیاسی و محیط طبیعی مان بپذیریم، تأکید می‌کند. ‌بنابرین‏ تنها در این بستر اجتماعی است که روابط انسانی پایدار بوده و حقوق قابل تحقق است (فالکس، ۱۳۸۱: ۱۰- ۱۱).

شهروندی با طرح این تقاضا که با همه ی افراد به طور برابر رفتار شود می‌تواند ریشه‌های تنش اجتماعی را که نظم اجتماعی را تهدید می‌کند، بخشکاند. شهروندی به مدد مجموع حقوق، وظایف و تعهداتش راهی برای توزیع و اداره عادلانه منابع از طریق تقسیم منافع و مسئولیت های زندگی اجتماعی ارائه می‌کند(فالکس، ۱۳۸۱: ۱۵).

دوران نوجوانی و جوانی دوران حساس و مهمی هستند، زیرا بیشتر دانش و اندوخته های بشری که مبنای رفتار و عمل در دوران بزرگسالی قرار می گیرند در دوران پرورش اجتماعی اولیه و ثانویه حاصل می شود در سایه آموزش شهروندی در این دوران است که می توان افراد را برای پذیرش نقش شهروندی در بزرگسالی آماده و تربیت نمود(ترکمان و بهمن پور، ۱۳۸۷: ۱۰).

جامعه مدنی به عنوان بستر مناسب اخلاق مدنی و شهروندی